به گزارش قدس آنلاین، حدود ۳۳ سال از پایان هشت سال دفاع مقدس می‌گذرد، در این مدت برخی تلاش داشتند واقعیت‌های این حماسه را مورد تحریف قرار دهند. بازار داغ طرح شبهات، ابهام و سؤالات در فضای مجازی و در کنار آن عدم تلاش برای به تصویر کشیدن دستاوردهای جنگ مزید بر علت شده تا جایگاه پژوهش و کار علمی در این باره بیش از پیش احساس شود. شاید در ابتدای سال ۶۰ وقتی مرحوم حاجی محمدزاده و شهید حسن باقری با حمایت محسن رضایی اهتمامی برای ثبت و ضبط وقایع جنگ از خود نشان نمی‌دادند، هشت سال حضور ایران در جنگی ناخواسته و نابرابر به گونه‌ای دیگر روایت می‌شد.
به همین خاطر سردار علی‌محمد نائینی، رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به مناسبت چهل و یکمین سالگرد آغاز دفاع مقدس، درباره ضرورت پژوهش درباره هشت سال دفاع مقدس و نقش راویان جنگ در این زمینه سخن به میان آورد که در ادامه می‌خوانیم:
* مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در زمینه پژوهش جنگ چه گام‌هایی را برداشته است؟ برنامه بلندمدت مرکز برای جلوگیری از تحریف هشت سال دفاع مقدس چیست؟
فلسفه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به عنوان یک مرکز اسنادی و پژوهشی جلوگیری از تحریف تاریخ جنگ است؛ یعنی در این رابطه به دنبال تولید روایت معتبر و مستند از دفاع مقدس همراه با حراست از حافظه و میراث تاریخی یک ملت بزرگ است. البته مهم‌ترین چرایی انجام تحقیقات در این مرکز جلوگیری از ۲ آفت فراموشی و تحریف است.
باید توجه داشت که دفاع مقدس قطعاً نیازمند یک کار علمی، عمیق، ماندگار و مستند است تا تولید ادبیات علمی و عالمانه با روایت‌های عاطفی و حماسی آن عاری از انحراف باشد. چرا که هر حادثه‌ای می‌تواند به تدریج دچار فراموشی و تحریف شود و هر چه هم از زمان وقوع دفاع مقدس فاصله بگیریم، خطر تحریف بیشتر می‌شود.
در این راستا پژوهش‌های اسنادی و روایت‌های مستند تاریخ شفاهی فرماندهان و راویان حاضر در صحنه نبرد می‌تواند به عنوان سدی در تحریف جنگ عمل کند. در کنار آن سؤالات زیادی در مورد چرایی جنگ، چرایی ادامه جنگ و چرایی پایان جنگ ممکن است امروز و در آینده از دفاع مقدس مطرح شود که مرکز اسناد تلاش کرده است در یک برنامه جامع بر اساس سؤالات پژوهشی هشت سال دفاع مقدس را در چند مرحله و مقطع مختلف با حضور کارشناسان و فرماندهان جنگ مورد بازخوانی، تجزیه و تحلیل قرار دهد.
در این باره حدود ۲۰۰ موضوع و ۱۷۴۰ عنوان پژوهشی در نقشه جامع پژوهشی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس احصا شده است که حاصل این کار تولید ۲۱۸۲ اثر پژوهشی و اسنادی خواهد بود. در این زمینه تاکنون توسط مرکز، ۴۴۵ اثر چاپ شده و ۴۷۶ اثر نیز به عنوان قراردادهای پژوهشی جاری در مرکز فعال است که در سال جاری إن‌شاءالله از ۲۰۰ اثر جدید پژوهشی و اسنادی رونمایی خواهد شد.
بنابراین انتشار حدود ۲۲۰۰ اثر پژوهشی و ۲۰۰۰ اثر اسنادی و مجموعاً ۴۴۰۰ اثر در برنامه بلند مدت پیش‌بینی شده است که تاکنون حدود ۵۰ درصد از کار پیش رفته است. در چهار سال گذشته نیز (۱۳۹۶ـ۱۴۰۰) با یک کار نهضتی و تقریباً ۱۵ تا ۲۰ برابری در مرکز اسناد به حوزه‌های جدیدی ورود پیدا کردیم. به عنوان مثال تعداد روزشمارها از ۲۲ تا به ۵۷ روزشمار رسیده است که در سال جاری از ۱۰ روزشمار جدید رونمایی خواهد شد. در سه سال اخیر تعداد اجرای تاریخ شفاهی فرماندهان از ۳۰ـ۲۰ مورد به بیش از ۱۷۰ مورد افزایش یافته است.
نقش دوسالانه‌ها در ترویج فرهنگ پژوهشگری دفاع مقدس
همچنین در حوزه ترویج فرهنگ پژوهشگری و پژوهش در دفاع مقدس و جبهه مقاومت توجه ویژه‌ای شده است به همین خاطر دو سالانه انتخاب پژوهشگران نمونه با عنوان «جایزه سپهبد شهید قاسم سلیمانی» تعریف شد و دوسالانه اول آن با حضور رئیس محترم ستاد کل و پژوهشگران اجرا شد. هدف اصلی این دو سالانه انتخاب پژوهشگران نمونه، بررسی آثار پژوهشی موجود در کشور و احصاء نیازهای پژوهشی، گسترش تجربه‌های علمی، تعامل و همکاری بین پژوهشگران مراکز اسنادی و پژوهشی و تقویت فرهنگ پژوهش و پژوهشگری در حوزه دفاع مقدس و مقاومت بود و دومین دوسالانه «جایزه سپهبد شهید قاسم سلیمانی» سال آینده برگزار خواهد شد.
از ۲۰ هزار کتب منتشر شده با موضوع دفاع مقدس یا جنگ عراق و ایران، تقریباً ۱۸ درصد آن یعنی ۳۵۰۰ اثر را می‌توان به عنوان منبع پژوهشی معرفی کرد. همچنین سهم پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری درباره موضوع دفاع مقدس و مقاومت بسیار جزیی است. با دو سالانه جایزه شهید سلیمانی و دو سالانه جایزه شهید همدانی تلاش داریم که فرهنگ پژوهشگری در دفاع مقدس را تقویت کنیم. توصیف وضع موجود نشان می‌دهد حوزه پژوهش و تولیدات اسنادی و علمی در خور توجه بیشتری باید باشد.
به همین منظور در بیستم مهرماه جاری هم‌زمان با ششمین سالگرد شهادت سردار سرلشکر پاسدار حاج حسین همدانی، دومین دوره انتخاب کتاب مدافعان حرم با عنوان جایزه سرلشکر شهید حاج حسین همدانی برگزار خواهد شد که برای اهداء هدایای برگزیدگان از محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی دعوت به عمل آمده است. این جشنواره در نشست اول آن، مورد تأکید سردار سپهبد شهید سلیمانی بوده است. دبیر علمی انتخاب کتاب مدافعان حرم، سردار گلعلی بابایی نویسنده برجسته و خوشنام دفاع مقدس و جبهه مقاومت است. این جشنواره مربوط به کتب منتشر شده از مدافعان حرم در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ است که با بررسی‌های انجام شده تاکنون ۴۳۰ اثر چاپ شده و این آثار در ۶ گروه مورد ارزیابی واقع شده است.
تقدیر از ۱۱ خانواده سرداران دفاع مقدس
در هفته دفاع مقدس امسال نیز سومین مراسم «یادها و نام‌ها» فردا چهارشنبه ۳۱ شهریور ماه با حضور فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، جمعی از فرماندهان دفاع مقدس، پژوهشگران و راویان در موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برگزار می‌شود. همچنین در این مراسم از ۵۰ نفر فرماندهانی که در یکسال اخیر تاریخ شفاهی آن‌ها اجرا شده است، تجلیل و از ۲۰۰ اثر جدید اسنادی و پژوهشی هم رونمایی خواهد شد.
همچنین در این مراسم از ۱۱ نفر از خانواده‌های سرداران سپاه که در یک سال اخیر به شهادت رسیده یا به رحمت خدا رفته‌اند مانند سردار سرلشکر پاسدار شهید سیدمحمد حجازی، سردار عبدالرسول استوار، سردار محمدحسن کوسه‌چی، سردار عباس سرخیلی، سردار غلامعلی ابوحمزه، سردار محمد کرمی‌راد، سردار حمید میرزایی، سردار حمید خدادی، سردار محمدعلی حق‌بین، سردار شهید رمضان پورقاسم و پاسدار عبدالله هویزی تجلیل خواهد شد.
در این بین یک نکته حائز اهمیت است که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس از ۲ سرمایه بی‌بدیل و منحصر به فرد، سرمایه انسانی (محققان، روایان، پژوهشگران و فرماندهان دفاع مقدس که در حال حاضر حدود ۲۵۰ پژوهشگر در ۴۷۶ پروژه فعال هستند) و سرمایه مجموعه اسناد بی‌نظیر و منحصر به فرد، که امروز به عنوان یک گنجینه تاریخی از دوران دفاع مقدس برای جلوگیری از تحریف تاریخ جنگ در آن دوره ضبط و ثبت شده است، بهره می‌برد.
تجربه‌ای ۴۰ ساله از ثبت و ضبط دفاع مقدس
* به حضور راویان و فرماندهان برای مکتوب ساختن اسناد جنگ اشاره داشتید. چگونه این اطلاعات در کنار هم قرار می‌گیرند؟
در این باره اگر قرار است، با فرماندهی در تاریخ شفاهی به عنوان راوی گفت‌وگو کنیم، متناسب با نقش آن فرمانده، اسناد مرتبط را اول بررسی می‌کنیم و براساس آن گفت‌وگوها طراحی می‌شود و در ادامه روایت‌ها با اسناد و سایر روایت‌های دیگر فرماندهان تطبیق داده می‌شود. همچنین روایت‌های آن فرمانده با راوی که در کنار فرمانده بوده، تطبیق داده می‌شود. برآیند این کار توسط کارشناسان مرکز تبدیل به یک اثر معتبر مستند و قابل انتشار می‌شود.
در این زمینه یک تجربه ۴۰ ساله کار اسنادی و پژوهشی در ضبط و جمع آوری، سازماندهی و گویاسازی اسناد دفاع مقدس در قالب ۱۹ گونه سند متنوع وجود دارد. بنابراین تولید روایت معتبر برآیند روایت فرماندهان، مطالعات اسنادی و راویان حاضر در صحنه است. به همین خاطر بیش از ۸۰ درصد محتوای آثار مرکز مبتنی بر اسناد دست اول خود مرکز است.
ایده ثبت جنگ و نقش شهید حسن باقری
* کار ثبت و ضبط اسناد جنگ از چه زمانی شروع شد؟
مرحوم حاجی محمدزاده در سال ۱۳۶۰ به عنوان مسؤول دفتر سیاسی زمان جنگ و عضو شورای فرماندهی سپاه این ایده را به عنوان واحد جنگ در دفتر سیاسی با فرماندهان در میان گذاشت. او با آینده‌نگری، پیگیری و تلاش‌های بسیار، رضایت فرماندهان را برای حضور یک راوی در کنار خودشان جلب کرد. در این میان شهید حسن باقری بیش‌ترین کمک‌ها را در تحقق این هدف داشت. او در متقاعدسازی فرماندهان کمک فراوانی کرد.
به تدریج فرماندهان راضی شدند تا جلسات زمان جنگ با وجود طبقه‌بندی بالای جلسات ضبط و مشاهدات توسط راویان نوشته شود. آقای محسن رضایی هم به عنوان فرمانده سپاه اهتمام جدی داشت. به تدریج تمام فرماندهان قرارگاه‌ها و لشکرها پذیرفتند در تمام جلسات، حتی جلسات دو نفره مکالمات ضبط شود. به همین منظور نحوه ثبت و جمع‌آوری وقایع و حوادث به افراد که بعداً عنوان راوی گرفتند، آموزش داده شد و آن‌ها هم در کنار فرماندهان در قرارگاه‌ها، لشکرها و تیپ‌های مستقل در مناطق عملیاتی حضور کامل داشتند.
راویان متناسب با هر عملیاتی در کنار فرماندهان از همان ابتدای طرح‌ریزی و آماده‌سازی علمیات‌ها حضور دارند. گزارش‌های نبردها و مباحث جلسات را از جمله: وضعیت دشمن، وضعیت منطقه عملیات، سازمان رزم، طرح مانور، چگونگی تحقق اهداف نبرد، سازماندهی مردمی، مباحث پشتیبانی، مهندسی، تأمین مهمات و حتی لباس و آذوقه رزمندگان را ضبط و یا یادداشت کردهاند، تمام این جلسات ضبط شده است. علاوه بر آن مکالمات بی‌سیم و صوت‌های هدایت عملیات هم ضبط شده است.
راوی همه مشاهدات خودش را نوشته و هر جایی هم که لازم بوده با فرمانده گفت‌وگوهای تکمیلی انجام داده و در نهایت برای هر عملیاتی یک گزارش عملیات وجود دارد که حاصل این کار جهادی منحصر به فرد گنجینه‌ای است که شامل ۴۰ هزار نوار صوتی، ۱۲۰۰ دفتر راوی، ۸۰۰ گزارش عملیات و میلیون‌ها ورق اسناد نظامی متنوع از دست نوشته‌های بسیار ویژه فرماندهان و مکالمات آن‌ها و مجموع‌های متنوع از برآوردهای اطلاعاتی، عملیاتی، نشریات و بولتن‌های ویژه، کالک‌ها و نقشه‌های عملیاتی است.
* در زمان جنگ چه تعداد راوی حضور داشتند؟
تعدادی از راویان کادرهای ثابت سپاه بودند و به تناسب عملیات‌های گسترده و بزرگ از نیروهای باسواد و امین بسیجی که در مقاطعی ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر سازماندهی شده و آموزش دیده استفاده شده است.
ضبط جنگ همراه با ۲ شکل متفاوت
* راویان از چه ابزاری برای ثبت و ضبط وقایع استفاده می‌کردند؟
برای ثبت و ضبط حوادث دوران دفاع مقدس ۲ واحد فعال داشتیم؛ تصویربرداری و فیلمبرداری و ضبط خاطرات رزمندگان از متن مردمی جنگ و عملیات‌ها یک وجه کار بود. البته دوربین‌ها مانند امروز این گونه کم حجم، سبک، حرفه‌ای و دیجیتال نبود. بنابراین یک اقدام گسترده و فراگیر ثبت و ضبط در حوزه تبلیغات جنگ انجام می‌شد که متن جنگ را دوربین‌های ۸ میلی‌متری و ۱۶ میلی‌متری به تصویر می‌کشیدند.
در کنار آن گروه‌های ثبت خاطرات با ضبط‌های خبرنگاری خاطرات رزمندگان را ضبط می‌کرد. این نوع وقایع‌گرایی مربوط به متن جنگ بود که سراغ رزمندگان و بعد اجتماعی جنگ می‌رفت، اما جریان روایتگری در دفتر سیاسی و بعد مرکز مطالعات جنگ، مختص فرماندهی و مدیریت جنگ بود که در آن صوت جلسات طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌ها ضبط شده است. در این شرایط راویان متکی بر ضبط‌های کم حجم خبرنگاری بودند که نمونه‌هایی از ضبط‌های ترکش خورده که همراه با راوی شهید بوده است در بخش گنجینه مرکز اسناد وجود دارد.
وقتی پای اسناد اغتنامی در میان است
* کار بازخوانی این اسناد در زمان جنگ صورت گرفته است؟
زمان جنگ کار راویان ثبت و ضبط وقایع دوران جنگ بوده است. تقریباً بعد از پذیرش قطعنامه این اسناد به تدریج سازماندهی شدند و برای تکمیل آن یک گروه ۵۰ نفره با هدف تکمیل و سازماندهی این اسناد به کار جمع‌آوری اسناد دفاع مقدس در وزارتخانه‌ها، شورای عالی دفاع، ستاد تبلیغات جنگ، وزارت اطلاعات، خبرگزاری جمهوری اسلامی و استانداری‌های استان‌های درگیر جنگ روی آوردند. با این وجود بعد از فروپاشی حزب بعث عراق بخشی از اسناد داخل عراق هم منتقل شد که این گنجینه را تکمیل کرد. البته بگویم مقدار قابل توجهی در زمان جنگ از اسناد عراقی اغتنامی به دست آمده است.
در نتیجه دهه اول حیات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به ثبت و ضبط اسناد و تکمیل گنجینه اختصاص داشته است. بعد از سازماندهی اسناد و پس از دوران دفاع مقدس بخش‌های مختلفی در حوزه پژوهش سازماندهی شد که در قالب روزشمارهای دفاع مقدس اطلس‌های جنگ، کتاب‌های کارنامه عملیات و کتاب‌های تجزیه و تحلیل جنگ نمایان ساخته است. در ادامه تاریخ شفاهی فرماندهان در حوزه‌های تخصصی توسعه پیدا کرد. برای اینکه کار پژوهشی به صورت دقیق‌تر انجام شود، بیش از ۳۵۰ فرمانده شاخص دوران دفاع مقدس را فهرست کردیم تا تاریخ شفاهی آن‌ها ثبت شود که تا کنون ۱۷۰ نفر از آن‌ها در ۳ استودیوی همراه با راوی و پژوهشگر با پشتیبانی اسنادی تاریخ شفاهی گرفته شده است.
* ۴۰درصد نوارهای لشکرها پیاده‌سازی شده است
یکی از کارهای ضروری و بسیار خوبی که در این چند سال اخیر انجام شد، پیاده‌سازی، تایپ، مقابله صوتی و در نهایت گویاسازی اسناد زمان جنگ به خصوص نوارهای ضبط شده یادداشت‌های روایان و گزارش‌های نوشته شده از عملیات‌های دوران دفاع مقدس است تا پس از گویاسازی وارد بانک جامع مرکز اسناد برای بهره‌برداری پژوهشگران شود تا کنون گویاسازی اسناد مربوط به سطح قرارگاه‌ها به صورت کامل انجام شده است و ۴۰ درصد نوارهای لشکرها پیاده‌سازی شده و بقیه آن در حال انجام است.
مرکز علاوه بر تولیدات پژوهشی، در چندسال اخیر تولیدات متنوعی بر بستر رسانه‌ها داشته است. تولید کتاب‌های گویا، انتشار نسخه الکترونیک کتاب‌ها، تولید ویدئو از صوت فرماندهان برای انتشار در فضای مجازی که عمدتاً برای نخستین بار منتشر شده‌اند و با استقبال گسترده‌ای مواجه بوده است. بر همین اساس در سوم مهرماه که مصادف با سومین روز از هفته دفاع مقدس است، قرار است با حضور سردار فدوی، جانشین فرماندهی کل سپاه، از تعدادی از کتاب‌های گویای مرکز از جمله کتاب صوتی شهید بزرگوار سردار حسن باقری که کاری مشترک با معاونت صدای جمهوری اسلامی ایران می باشد، رونمایی شود.
علاوه بر این برگزاری سلسله نشست‌های علمی تبیینی با حضور فرماندهان و راویان در موضوعات مختلف به خصوص موضوعات چالشی جنگ انجام می‌شود که به طور مثال درباره شبهات و سئوالات پیرامون عملیات کربلای ۴ با حضور راویان شاهد در صحنه همراه با اسناد آن عملیات و فرماندهان قرارگاه‌ها نشستی برگزار شد و نتایج آن به عنوان روایت مستند انتشار یافت.
رسانه‌ای‌ترین لشکرها در بحبوحه ۸ سال دفاع مقدس
* مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در عرصه روایتگری دوران دفاع مقدس، چند شهید تقدیم انقلاب کرده است؟
۲۰ راوی شهید داشتیم که در کنار فرماندهان به شهادت رسیدند.
* کدام لشکرها بیش‌ترین تعامل را با راویان داشتند؟ به عبارت دیگر رسانه‌ای‌ترین لشکرها را نام می‌برید؟
اگر بخواهیم در سطح لشکرها نام ببرم، باید بگویم همه لشکرها برای تولید کارنامه لشکر در زمان دفاع مقدس تلاش می‌کنند. اما با این وجود، لشکر ۲۷ محمد رسول الله (ص)، لشکر۸ نجف، ۱۴ امام حسین (ع) و لشکر ۴۱ ثارالله به لحاظ ایجاد گنجینه و تولید متنوع آثار پژوهشی و اسنادی بیشتر موفق بوده‌اند.
سالی ۱۰۰ کتاب داستانی با محوریت زندگینامه شهدای شاخص منتشر می‌شود
با توجه به اینکه بسیاری از نویسندگان دفاع مقدس به دوران بازنشستگی رسیدند و از طرفی دیگر موضوع مدافعان حرم باعث شده است بسیاری از نویسندگان به این سمت سوق پیدا کنند، مرکز برای به جریان انداختن دوباره ادبیات دفاع مقدس اعم از رمان و داستان کوتاه چه تمهیداتی را در نظر گرفته است؟
البته من این را موضوع قبول ندارم. بلکه اعتقاد دارم آثار دفاع مقدس در حوزه ادبی کمی و کیفی رو به رشد است. توقع رهبر معظم انقلاب در این حوزه کار نهضتی و صد برابری است. به همین منظور در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس تلاش کردیم که نسل جدیدی از نویسندگان را در استان‌ها با تکیه بر آموزش همراه با تعامل و پشتیبانی اسنادی تقویت کنیم. پروژه‌های داستانی زیادی در حوزه‌های خاطرات جنگ بسته شده است که امیدواریم در یکی دو سال آینده به طور متوسط سالی ۱۰۰ کتاب داستانی با محوریت زندگینامه شهدای شاخص و حوادث ویژه منتشر کنیم. در حال حاضر سرمایه اصلی گروه‌های پژوهشی مرکز پژوهشگران جوان هستند.
روایت روایان در راهیان نور زیر ذره‌بین مرکز اسناد
یکی از بخش‌هایی که مرتبط با مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است، راهیان نور است. این بخش تاریخ دفاع مقدس را برای نسل جوان بیان می‌کند. رابطه شما با راهیان نور چگونه است؟
در قرارگاه مرکزی راهیان نور تعدادی کمیته پیش‌بینی شده است که یکی از کمیته‌ها تولید محتوای روایتگری است. مسؤولیت کمیته تولید محتوای روایتگری به عهده مرکز اسناد است. چند سالی است که این روایت‌های موجود و در یادمان‌ها در راهیان نور ضبط می‌شود و بعد مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. در فصلنامه «نگین» مرکز در سه شماره محتوای این روایت‌ها بررسی مداقه قرار گرفته است. سالی یک بار با این راویان نشست برگزار می‌شود که درباره شیوه و محتوای روایتگری بحث و تبادل نظر صورت می‌گیرد.
سردار علی‌محمد نائینی متولد سال ۱۳۳۸ کاشان است. او در زمان دفاع مقدس، معاون تبلیغات جبهه و جنگ قرارگاه نجف سپاه، جانشین تبلیغات قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص)، معاون فرهنگی منطقه دوم و هفتم سپاه در دوران دفاع مقدس، رئیس ستاد سپاه چهارم بعثت، رئیس ستاد قرارگاه نجف سپاه و دبیر ستاد پشتیبانی جنگ استان کرمانشاه بوده است و پس از دوران دفاع مقدس معاون فرهنگی نیروی زمینی سپاه، سازمان بسیج مستضعفان، معاون فرهنگی ستاد کل سپاه، جانشین معاون فرهنگی ستاد کل نیروهای مسلح و رئیس دانشکده و پژوهشکده فرهنگی دانشگاه جامع امام حسین(ع) بوده و در حال حاضر مشاور فرماندهی کل سپاه و رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس است.
منبع: فارس
انتهای پیام/
نظر شما