آیت‌الله میرزاعلی فلسفی که در دوران زندگی خود به‌ویژه پس از مهاجرت به مشهد مقدس، به عنوان یکی از ستون‌های استوار حوزه علمیه شناخته می‌شد، در سال ۱۳۸۴ خورشیدی چشم از جهان فرو بست و در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد. در رواق امروز، با هم به مرور زندگی این عالم بزرگ و مجتهد متقی خواهیم پرداخت.

از تهران تا نجف اشرف

مرحوم آیت‌الله میرزاعلی فلسفی در سال ۱۲۹۹ خورشیدی در شهر تهران متولد شد. پدرش آیت‌الله محمدرضا تنکابنی، اصالتاً از اهالی روستای «دریا پشته» رامسر بود که تحصیلات خود را در قزوین و سپس، نجف اشرف به پایان رساند و در سال ۱۲۸۰، به تهران مهاجرت و در آن توطّن کرد. وی یکی از علمای مورد اعتماد اهالی پایتخت و محل مراجعه بسیاری از مردم بود و در سال ۱۳۴۵ چشم از جهان فروبست. آیت‌الله میرزاعلی فلسفی، در پرتوی تربیت پدر، مقدمات را فرا گرفت و در کنار برادرانش، از جمله مرحوم حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی، واعظ شهیر معاصر، در حوزه علمیه تهران به تحصیل پرداخت و از درس علمای نامداری همچون علامه محمدتقی آملی بهره برد. این کسب علم، مقارن با محدودیت‌های شدیدی بود که رضاشاه در مورد علما و حوزه‌های علمیه اعمال می‌کرد. آیت‌الله میرزاعلی فلسفی در سال ۱۳۲۲، برای تکمیل درس، راه نجف را پیش گرفت و در این شهر بود که نبوغ و توانمندی علمی او، برای بزرگان حوزه آشکار شد. وی در نجف اشرف، محضر درس آیات عظام خویی، سیدمحمود شاهرودی و سیدعبدالهادی شیرازی را تجربه کرد و نخستین کسی بود که از آیت‌الله العظمی خویی، اجازه اجتهاد دریافت نمود و از منظر اجتهاد، در ردیف بزرگانی همچون شهید صدر قرار گرفت؛ چراکه آیت‌الله العظمی خویی، به ندرت برای کسی اجازه اجتهاد صادر می‌کرد. مرحوم آیت‌الله میرزاعلی فلسفی از سال ۱۳۲۴ تا ۱۳۳۹، به مدت ۱۵ سال، در درس خارج فقه آن مرجع تقلید نامدار حضور داشت و از شاگردان خاص او محسوب می‌شد و در این دوره با بزرگانی همچون آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی، هم‌مباحثه بود. آن مرحوم همزمان با تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه نجف پرداخت و مجلس درس «کفایه» او از پرجمعیت‌ترین درس‌های آن روزگار حوزه نجف بود. وی در جلسات استفتای آیت‌الله خویی شرکت می‌کرد و نظراتش همیشه مورد توجه قرار می‌گرفت.

هجرت به تهران و فعالیت‌های انقلابی

آیت‌الله میرزاعلی فلسفی تا سال ۱۳۴۰ در نجف اشرف به فعالیت‌های علمی خود ادامه داد. در این سال، با درگذشت شیخ علی‌اکبر برهان، امام جماعت و معلم اخلاق معروف مسجد لُرزاده در تهران، جمعی از اهالی پایتخت از میرزاعلی خواستند به زادگاهش برگردد و جای خالی آن استاد گرانمایه را پر کند. این امر با اجازه و تشویق آیت‌الله خویی تحقق یافت و آیت‌الله میرزاعلی فلسفی، به میهن بازگشت و در مسجد لُرزاده به انجام امور دینی و تبلیغی مشغول شد و در کنار آن، تدریس در حوزه علمیه تهران را آغاز کرد. با شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، آیت‌الله میرزاعلی فلسفی در زمره علمایی قرار داشت که به حمایت گسترده از آن پرداخت. در اسناد ساواک، طی سال‌های نخست دهه ۱۳۴۰، ده‌ها گزارش درباره فعالیت‌های مسجد لُرزاده در حمایت از نهضت و مخالفت با رژیم پهلوی وجود دارد. او در همین سال‌ها، صندوق قرض‌الحسنه‌ای را برای کمک به افراد نیازمند در مسجد تأسیس کرد که از نخستین نمونه‌های قابل ارائه در این زمینه بود.

چرایی هجرت به مشهدالرضا(ع)

سال ۱۳۴۸ خورشیدی آیت‌الله میرزاعلی فلسفی تصمیم گرفت برای زیارت حضرت ثامن‌الحجج(ع)، راهی مشهد شود. او پس از ورود به دیدار آیت‌الله العظمی میلانی، از مراجع بزرگ تقلید آن زمان، رفت و در همین دیدار بود که به درخواست وی برای اقامت در مشهد و کمک به افزایش ظرفیت علمی حوزه علمیه این شهر، پاسخ مثبت داد. به این ترتیب، دوران حضور این عالم بزرگ و مبارز در شهر امام رضا(ع) آغاز شد. مسجد «حسین‌آقای بناها» در خیابان خسروی مشهد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به واسطه تشییع هزاران شهید از آن، نامش را به مسجد شهدا تغییر دادند، به پایگاه فعالیت‌های آیت‌الله میرزاعلی فلسفی تبدیل شد. در همین مکان بود که مراسم یادبود شهدای انقلاب، با وجود فشار و محدودیت‌هایی که ساواک اعمال می‌کرد، برگزار می‌شد. با رحلت آیت‌الله العظمی میلانی در سال ۱۳۵۴، آیت‌الله میرزاعلی فلسفی درس خارج فقه و اصول خود را نیز آغاز کرد.

حامی انقلابیون مشهد

حضور آن عالم مجاهد در حوزه علمیه و شهر مشهد، طی روزهای پرالتهاب انقلاب اسلامی، یک نعمت بزرگ بود. آیت‌الله میرزاعلی فلسفی علاوه بر حمایت همه جانبه از طلاب و مردم انقلابی، خود نیز در فعالیت‌های این عرصه حضور فعالی داشت. سال ۱۳۵۴ و به دنبال راهپیمایی گسترده حوزویان در اعتراض به اقدام های رژیم پهلوی، آیت‌الله میرزاعلی فلسفی درس خود را تعطیل کرد و به معترضان پیوست. او در زمره علمایی قرار داشت که در جلسه مشورتی شب نهم دی‌ماه ۱۳۵۷، در منزل آیت‌الله العظمی شیرازی حضور داشت و به همفکری و همراهی با انقلابیون پرداخت. آیت‌الله میرزاعلی فلسفی با ورود امام خمینی(ره) در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، به همراه تنی چند از علمای مشهد مانند آیت‌الله مروارید و آیت‌الله سیدعزالدین حسینی زنجانی، راهی تهران شد و به نمایندگی از مردم و حوزویان خراسان با بنیان‌گذار جمهوری اسلامی دیدار کرد. این عالم وارسته، در سال‌های جنگ تحمیلی و پس از آن نیز، همواره یار و مددکار انقلاب اسلامی و همراه و همگام امت مسلمان ایران بود. آیت‌الله میرزاعلی فلسفی روز ۱۹ بهمن ۱۳۸۴، مصادف با تاسوعای حسینی، همزمان با اذان ظهر، در ۸۵ سالگی دار فانی را وداع گفت و به ملکوت اعلی پیوست.