پنجمین روز از دهه کرامت، روز بزرگداشت و تجلیل از امامزادگان و بقاع متبرکه است که با عنوان «امامزادگان، ذخایر معنوی جامعه» در تقویم رسمی کشور نام گذاری شده است. اولین موزه ثبت شده وقفی کشور که در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان خراسان رضوی واقع شده، از چهار سال گذشته به جمع آوری، مرمت و نگهداری اشیای امامزادگان بقاع متبرکه خراسان همت گمارده و به جمع‌اوری وتکریم آنچه از دل وقف و نذرهای مردم برآمده، پرداخته است. این اشیا شامل چراغدان، شمعدان، گلاب‌دان می‌شود.

همچنین در این موزه می‌توان انواع نسخه‌های خطی شامل وقف نامه‌های قدیمی چاپ شده روی کاغذ و وقف نامه‌های سنگی، قرآن‌های نفیس از دور ه ایلخانی و قرن‌های مختلف دیگر، نمادهای عزاداری ویژه ایام محرم و صفر شامل علم و... از دوره صفویه، قاجار و معاصر، کتیبه‌های قدیمی برخی بقاع متبرکه مانند کتیبه سنگی عارف عباسی معروف به پیرپالان دوز و... را همدید. موزه وقف مشهد درخیابان آبکوه روزهای دوشنبه و چهارشنبه در ساعات اداری وبه صورت رایگان آماده بازدید علاقه‌مندان است.

۳۶۰ یادگار از تاریخ

پس از ورود به اداره کل اوقاف خراسان رضوی، در سمت چپ به طرف موزه وقف حرکت خواهید کرد. دری زیبا با شیشه‌های رنگین نزدیک به ورودی موزه واقع شده است که علاوه بر تأمین روشنایی، نور را بسیار زیباتر به داخل این مجموعه می‌تاباند و فضا را برای ورود به موزه آماده می‌کند. داخل موزه وقف مشهد، ۳۶۰ شیء با کاربری و تقسیم بندی مشخص در غرفه‌ها چیده شده اند. بیشتر اشیا هم از دو بنای امامزاده ابراهیم قوچان و محمدعابد کاخک گناباد جمع آوری شده است.

فروغ فیروزی جهان تیغی، مسئول آزمایشگاه موزه وقف اداره کل اوقاف خراسان رضوی که دانش آموخته ارشد مرمت اشیای تاریخی است، می‌گوید: در یک سال گذشته تمرکز موزه روی مرمت کتب تاریخی بوده است. ما نزدیک به ۲ هزار نسخه خطی در آرشیو موزه داریم که از بین این‌ها ۵۲ نسخه بسیار شاخص و به دوره ایلخانی و صفوی مربوط است. این نسخه‌ها کدبرداری و شناسنامه دار شده اند و تا امروز توانسته ایم ۲۵ نسخه از آن را مرمت کنیم. به گفته او، موضوع بیشتر این کتاب‌ها در حوزه فقه هستند و کتاب‌های قرآن و نهج البلاغه که از امامزاده‌ها جمع آوری شده است نیز دیده می‌شود.

از قضا قدیمی‌ترین شیء موزه هم یک نسخه قرآن خطی مربوط به دوره ایلخانی است که در غرفه کتب خطی نگهداری می‌شود. آن طور که فیروزی می‌گوید، این قرآن از کاغذ سمرقندی است و دورتادورش شرفه دارد و طلاکوب است و به خط خوب و زیبایی نوشته شده است؛ اما کاتب قرآن مشخص نیست. گویا این قرآن از گذشته در اداره اوقاف نگهداری می‌شده است.

زیورآلات زنانه

به گفته این کارشناس، بیشتر اشیای این موزه به وقفیات مراسم مذهبی به ویژه عزاداری سیدالشهدا (ع) مربوط است. چنان که غرفه‌ای ویژه مراسم عزاداری سیدالشهدا (ع) در موزه ترتیب داده شده است. فیروزی می‌گوید: اینجا ظروفی داریم که برای مراسم مذهبی محرم و صفر، نذر امامزاده‌ها می‌شده است؛ ظروفی مانند قابلمه، سماور، استکان و نعلبکی و...
غرفه زیورآلات زنانه نیز نشانه‌ای دیگر از ارادت زنان به مراسم عزاداری سیدالشهدا (ع) بوده است. در این غرفه، زیورآلاتی از جنس نقره و وَرشوُ چیده شده است که به نوعی ارزشمندترین دارایی بانوان به حساب می‌آمده و ا زسوی آن‌ها به امامزاده‌ها هدیه داده می‌شده است تا برای تأمین نیازهای ضروری امامزاده فروخته شوند.

سنگاب

سنگاب یکی دیگر از اشیای جالب و خاص موزه است که در فضاهای مذهبی برای مصرف آب استفاده می‌شده است؛ شئی سنگی بزرگ به صورت قدح که به گفته فیروزی در دوره صفوی با نقوش خاص روی آن قلم زنی می‌شده است. سقابه هم شیء سنگی بزرگ دیگری است که از آن برای نگهداری آب سرد در فضاهای مذهبی استفاده می‌کرده اند. در غرفه ابزارآلات شبیه خوانی نیز انواع شمشیرها و متعلقات و ادوات مرتبط با مراسم‌های شبیه خوانی چیده شده است. شمشیرها به دوران صفوی و قاجار مربوط است. نمادهای تعزیه هم مانند سپر و المان‌های بالای علم که به شکل دست است، دیده می‌شود.

غرفه روشنایی

فیروزی به غرفه روشنایی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: ما اینجا پایه شمعدانی‌های بسیار منحصربه فرد داریم که قلم زنی خاص دوره صفوی روی آن‌ها دیده می‌شود. این پایه شمعدانی‌ها در کاخ‌ها استفاده می‌شده است، اما در گذر زمان به دلیل ارزشی که داشته اند، به امامزاده‌ها و فضاهای متبرکه اهدا شده اند. او درباره «شمعدانی‌های قمری» دوره قاجار نیز می‌گوید: داخل این شمعدانی‌ها فنری وجود داشته است که وقتی شمع را درون شمعدانی قرار می‌دادند، فنر به شکل متراکم به سمت پایین حرکت می‌کرده و با آب شدن شمع، شمع به سمت بالا می‌آمده و فضا را روشن نگه می‌داشته است. جنس این شمعدانی‌ها از برنج است، زیرا مقاوم‌ترین جنس آن زمان بوده است.

چلچراغ هجده شاخه

در قسمت میانی موزه چلچراغی بسیار بزرگ قرار گرفته که از امامزاده محمدعابد کاخک گناباد به اینجا آمده و به دوره قاجار مربوط است. فیروزی درباره ویژگی‌های این روشنایی می‌گوید: این چلچراغ هجده شاخه دارد و از جنس برنج ساخته شده و همه سرشاخه هایش منداب داشته که با شمع روشن می‌شده است. نمونه کوچک‌تر این چلچراغ با شانزده شاخه، در موزه مردم شناسی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. درواقع یکی از خاص‌ترین اشیای این موزه منداب یا همان چراغ روشنایی است. منداب‌ها از جنس برنج و پایه دار و سه طبقه است. به گفته فیروزی، داخل منداب روغن می‌ریختند و فتیله هایش را روشن می‌کردند. قیچی‌های کنار منداب هم از جنس آهن هستند و با آن‌ها فتیله‌ها را برش می‌دادند. غرفه قندیل‌ها همان لوسترهای امروزی ما هستند که به عنوان منبع نور و زیبایی در امامزاده‌ها استفاده می‌شده است.

کتیبه پیرپالان دوز

به سمت غرفه دیگری پیش می‌رویم؛ غرفه‌ای ویژه وقف نامه ها. کارشناس مرمت موزه اوقاف با اشاره به تعدادی از این و قف نامه‌هامی گوید: در اینجا وقف نامه‌های سنگی نگهداری می‌شوند که البته وقف نامه‌های پوستی نیز داشتیم که به دلیل وضعیتشان به مخزن منتقل شدند. وقف نامه‌ها اسنادی هستند که افراد مشخصا اموال و وسایلی را که وقف می‌کردند، روی آن‌ها ثبت و روی سنگ‌ها حکاکی می‌کردند. قدیمی‌ترین کتیبه در این موزه به مقبره پیرپالان دوز متعلق و به سال ۹۵۵ قمری مربوط است.

وقف نامه‌های سنگی، همچنین متعلق به خانه، رباط یا حمام هم بوده اند که روی سردر بناها نصب می‌شدند. روی بدنه همه اشیا، مشخصات وقف کننده و محل وقف کنده کاری شده است. از طرفی روی آن‌ها جمله لعنت و نفرین به کسی که به این شیء چشم داشته باشد و بخواهد از آن استفاده دیگری کند نیز ثبت شده است.
اما سالن توسعه موزه که در انتهای این مکان قرار گرفته، تغییر کاربری داده است و به تازگی ضریحی چوبی مربوط به امامزاده علی اکبر و ۱۵۰ سال پیش از داورزن سبزوار در آن قرار گرفته است.

وقف‌های مردمی

اما اتفاق خوب در موزه وقف اداره اوقاف، اختصاص یکی از غرفه‌های موزه به اشیای وقف شده از طرف مردم است. مسئول آزمایشگاه موزه وقف اداره کل اوقاف دراین باره می‌گوید: ما این امکان را داریم که با دریافت مبلغی اندک، اشیای باارزش مردم را که امکان نگهداری از آن را ندارند یا به مرمت نیاز دارد، مرمت کنیم و اگر تمایل داشتند، با نام خودشان در موزه به نمایش خواهیم گذاشت. علاوه بر این، نامه‌ای به شهرستان‌ها فرستاده ایم که اشیای ارزشمند امامزاده هایشان را برای موزه وقف بفرستند. درهرصورت وجود این موزه در مرکز شهر، فرصت بسیار مغتنمی برای علاقه‌مندان است تا در سفری کوتاه، تاریخی چندصدساله را طی کنند.

منبع: شهرارا