در سالهای اخیر با توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان در کشور، بسیاری از فناوری‌ها و تجهیزات مورد نیاز صنایع نفت بومی‌سازی شده و واردات، در موارد غیرضروری تا حد امکان کاهش یافته است. با این حال یکی از مشکلات جدی چاه‌های نفت که هنوز بدون راه‌حل بومی باقی‌مانده، معضل چاه‌های نفتی کم‌بازده یا غیرفعال است. با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در این سال‌ها، شرکت ملی نفت درنظر دارد احیای این چاه‌ها را به شرکت‌های داخلی بسپارد.
این پروژه مهم قرار است با حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی معاونت علمی ریاست‌جمهوری به مرحله اجرا برسد. در نشستی که هشتم تیر ۱۴۰۱ در سالن همایش‌های صندوق نوآوری و شکوفایی و با حضور مدیرعامل‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و محققان ایرانی برگزار شد، شکل اجرایی این طرح به‌طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت تا متقاضیان شرکت در آن بتوانند با میدان دید وسیع‌تری نسبت به مشارکت در حل مشکل چاه‌های غیرفعال تصمیم‌گیری کنند. این اولین‌بار است که کسب‌وکارهای دانش‌بنیان وارد حوزه بالادست صنایع نفت می‌شوند و می‌توانند فرصت درخشانی برای ادامه فعالیت در این حوزه راهبردی پیدا کنند.
معاون مدیریت سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار شرکت ملی نفت ایران در توضیح پروژه بهره‌گیری از توان شرکت‌های دانش‌بنیان برای احیای چاه‌های کم‌بازده نفتی در این نشست، گفت: «در مجموعه بالادستی نفت، ۳۹۳۳حلقه چاه نفتی وجود دارد که در فرآیند تولید، تزریق و اکتشاف به بهره‌برداری رسیده است. از این تعداد ۷۱۰حلقه چاه بسته، ۳۹حلقه معلق و ۵۹۷حلقه چاه متروکه است. ۶۱حلقه در حال تکمیل یا تعمیر بوده و به‌صورت کلی می‌توان گفت ۲۵۲۵حلقه چاه فعال داریم. این ۷۱۰چاه به‌دلیل محدودیت‌های مالی، فناورانه و زمانی مورد استفاده و بهره‌برداری قرار نمی‌گیرد زیرا اولویت با چاه‌هایی است که زودتر به بازده برسد.»
امیر مقیسه ادامه داد: «با توجه به این شرایط می‌توانیم به هر شرکت حداکثر پنج حلقه چاه بسته اختصاص دهیم تا آنها فرآیند مطالعات و اجرای پروژه و پیاده‌سازی فناورانه را انجام دهند. اگر عملیات احیای چاه اول از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور موفقیت‌آمیز باشد، می‌توانند چهار حلقه چاه دیگر را در اختیار بگیرند و آنجا را به مرحله بهره‌برداری برسانند. تحقیقات چاه اول باید در ۱۸ماه به نتیجه برسد و اگر موفقیت‌آمیز بود بعد از آن فرصت بررسی و تحقیقات چاه دوم آغاز می‌شود.»
وی با اشاره به این که این پروژه نوعی سرمایه‌گذاری جسورانه است، گفت: «به‌ازای هر بشکه نفتی که به کمک این شرکت‌ها از چاه غیرفعال استخراج می‌شود، عدد ثابتی را در قالب دستمزد به آنها پرداخت کنیم. »
تشخیص روش احیای چاه‌ها
مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت درباره چالش‌های این فرآیند، گفت: «غربالگری فنی چاه‌ها برای طرح احیا، مراحل مختلفی دارد که باید به‌طور دقیق پیش برود. در ابتدا باید تعیین شود علت بسته‌شدن چاه چه بوده است. مهم‌ترین کار شرکت‌های دانش‌بنیان این است که تشخیص دهند با چه روش‌هایی می‌توان چاه‌ها را احیا کرد. در واقع با توجه به الگوی مالی که برای بهره‌گیری از فناوری شرکت‌های دانش‌بنیان تعریف شده، اگر تشخیص درست اتفاق نیفتد، شرکت‌ها متضرر خواهند شد.» مسعود جعفری در توضیح پیرامون علل فنی غیرفعال شدن برخی چاه‌های نفت می‌افزاید: «جدی‌ترین مشکلاتی که باعث کم‌بازدهی یا غیرفعال شدن چاه‌های نفت می‌شود به ترتیب وجود آب اضافی، گاز اضافی، فشار پایین درون‌چاهی و رسوب در دیواره چاه است.»
بنا به آمارهایی که جعفری در این نشست ارائه کرد، در عربستان سعودی و کویت که نرخ تولید متوسط هر چاه آنها مشابه ایران است، شاخص نسبت چاه‌های غیرفعال و کم‌بازده به کل چاه‌ها، کمتر از ۲۵ درصد است. وی ادامه داد: «در روسیه و مالزی هدف‌گذاری برای رسیدن نسبت چاه‌های غیرفعال به کل چاه‌ها به ترتیب ۱۰و ۱۵درصد برنامه‌ریزی شده است و در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته با نرخ تولید مشابه کشور ما، این نسبت حدود ۱۰درصد است. با حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری و همکاری شرکت ملی نفت، کشور ما هم باید تلاش کند تا به نسبت قابل‌قبول‌تری از چاه‌های کم‌بازده به کل چاه‌ها برسد.»
پمپ‌های چندفازی، تجربه موفق دانش‌بنیان‌ها
مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان در توصیف اقداماتی که قرار است برای احیای چاه‌های نفتی داشته باشد به جام‌جم گفت: «فناوری که ما قرار است برای احیای چاه‌ها به کار ببریم، پمپ‌های چندفازی است که امکان فشارافزایی فرآورده‌های میادین نفتی و گازی قبل از عملیات جداسازی را دارد. این فناوری در کشورهای دریای شمال مثل نروژ، انگلستان، اسکاتلند و از سویی دیگر عمان و الجزایر به‌کار رفته و نتایج مثبتی داشته است.»
مهدی نوروزی در توضیح بیشتر درباره این فناوری به جام‌جم گفت: «فناوری پمپ‌های چندفازی بسیار جدید است و از سال ۲۰۰۵ میلادی آغاز شده اما با توجه به این‌که ما تجربه ۱۰سالهای در این زمینه داریم از این پمپ‌ها جواب خوبی گرفتیم. استفاده از این پمپ‌ها در کشور نروژ در کمتر از شش ماه، کل هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای احیای چاه را جبران کرد. در عربستان این بازه زمانی برای برگرداندن سرمایه، به حدود یک ماه رسید. همین امر باعث شده است این روش احیا بسیار مورد اعتماد باشد.»
وی معتقد است، این پمپ‌ها در ایران باید متناسب با اطلاعات تخصصی چاه طراحی شود. او درباره عمق ساخت این پمپ‌ها در کشور گفت: «حدود ۸۰درصد آن ساخت داخل است و ۲۰درصد باقی‌مانده که به آلیاژهای خاص نیاز دارد به لحاظ اقتصادی به‌صرفه‌تر است که از خارج کشور تامین شود. حدود ۱۵درصد این ۷۰۰چاه غیرفعال و کم‌بازده با روش پمپ‌های چندفازی قابل فعال شدن است.» او در پایان افزود: «ما در میدان مشترک هنگام که بین ایران و عمان قرار دارد هم پیشنهادهایی برای احیای چاه‌ها داده‌ایم که در مرحله عقد قرارداد است.»
روش‌های کارآمد محقق ایرانی برای احیای چاه‌ها
دکتر بهنام صدایی، عضو هیات علمی انستیتو مهندسی نفت دانشگاه تهران و یکی از محققان حاضر در این نشست، درباره فعالیت‌های موفقیت‌آمیز در میدان‌های نفتی آزادگان، یادآوران و منصوری که در استان خوزستان برای احیای چاه‌های نفت انجام داده‌اند به جام‌جم گفت: «پروژه‌هایی که انجام داده‌ایم برمبنای بهبود و افزایش کیفیت برداشت چاه و برای رفع مشکل افت فشار چاه‌ها و برداشت زیاد از آن بوده است. در این زمینه بیشتر از روش‌های تزریق اسید و تزریق مواد نانو استفاده کردیم. پروژه‌های ما فعلا در مقیاس آزمایشگاهی قابل قبول بوده است.» او با تاکید بر نوپایی شرکت‌ها و نداشتن بنیه مالی قوی، گفت: «در موارد حقوقی و مالی اگر تسهیل‌گری بیشتری اتفاق بیفتد احتمال موفقیت شرکت‌ها بسیار افزایش می‌یابد. برای مثال در کانادا، این نوع شرکت‌ها معافیت مالی دارند و این می‌تواند حمایت بسیار خوبی باشد. به نظر می‌رسد چنین حمایت‌هایی برای شرکت‌های ایرانی هم می‌تواند بسیار مفید باشد تا رشد کنند و کارایی خوبی داشته باشند.»
مریم ملی - گروه دانش و سلامت
منبع: جام جم
نظر شما