نگهداری بخش قابل ملاحظه‌ای از ۶۵هزار معتاد متجاهر کشور در اردوگاه‌های درمان یا همان مراکز ماده ۱۶و صرف هزینه‌های بالای این مراکز از یک سو و برگشت شمار بسیاری از آن‌ها به چرخه مصرف موادمخدر از سوی دیگر، این پرسش را مطرح  می‌سازد که آیا ساخت اردوگاه‌ها گزینه قابل قبولی برای ترک اعتیاد این گروه از معتادان بوده است؟ 

اردوگاه زیاد داریم؛ اثربخشی ندارند
برخی کارشناسان این حوزه همچون سعید صفاتیان، تحلیلگر حوزه اعتیاد معتقدند گرچه برای درمان معتادان متجاهر اردوگاه‌های زیادی ساخته شده اما این اقدام در جمع‌آوری و درمان آن‌ها مؤثر نبوده است. 
صفاتیان به ما می‌گوید: در سال ۱۳۹۰ با اصلاح قانون مبارزه با موادمخدر، مواد ۱۵ و ۱۶ به این قانون اضافه شد. ماده ۱۵ مربوط به معتادان خود معرف و ماده ۱۶ مربوط به معتادان متجاهر است و موضوع این است که معتادان متجاهر باید در مکانی بسته نگهداری شوند تا اقدامات درمانی لازم در چند مرحله برای آن‌ها انجام شود.
این پژوهشگر حوزه اعتیاد با بیان اینکه از سال ۱۳۹۰ تاکنون میلیاردها تومان برای ساخت اردوگاه به منظور ساماندهی و درمان معتادان متجاهر هزینه شده، اضافه می‌کند: ستاد مبارزه با موادمخدر باید این امکان را فراهم کند که گروهی مستقل از ستاد مبارزه با موادمخدر، وزارت بهداشت و نیروی انتظامی در این خصوص که اردوگاه‌های ماده ۱۶ در جمع‌آوری معتادان متجاهر موفق بوده‌اند، تحقیق و بررسی کند. 
صفاتیان می‌گوید با توجه به تجربه ۳۰ساله خود در حوزه درمان اعتیاد و اطلاعاتی که از تجربه ۲۶ کشور کسب کرده، می‌تواند بگوید اجرای ماده ۱۶ قانون مبارزه با موادمخدر کمتر از ۲درصد موفق بوده است. بنابراین چرا باید برای طرحی که با ۹۸درصد شکست مواجه شده میلیاردها تومان هزینه ‌کنیم؟ چه کسانی باید پاسخگوی این ضعف مدیریتی در کشور باشند؟ 
وی با بیان اینکه جمع‌آوری معتادان متجاهر تنها یک نکته مثبت دارد و آن اینکه مردم معتاد متجاهر در خیابان نمی‌بینند، می‌گوید: به طور حتم نمی‌توان برنامه درمانی مؤثری برای آن‌ها داشت. برای معتادی که ۲۰ سال هروئین تزریق کرده، صحبت کردن از درمان و ایجاد شغل قابل درک نیست و حداقل باید یک سال از مرحله درمان او بگذرد سپس برای او در مورد شغل صحبت کنیم. ضمن آنکه بهتر است به جای ساخت این اردوگاه‌ها که هزینه بسیار زیادی برای دولت دارد از تجربه کشورهایی مثل سوئیس که با راه‌اندازی دادگاه درمان‌مدار و مراکز کاهش آسیب، برنامه‌های درمان‌مدار اجرا کرده‌اند، استفاده شود. اکنون مسئولان ستاد مبارزه با موادمخدر ساخت اردوگاه و قرنطینه معتادان را به درمان در مراکز تخصصی ترک اعتیاد ترجیح می‌دهند و نتیجه آنکه تنها نتیجه صرف میلیاردها تومان و درمان‌های ناکارآمد این می‌شود که فرد معتاد پس از پایان دوره ۶ماهه قرنطینه و آزادی از اردوگاه، قبل از رفتن به خانه، مواد مصرف می‌کند. 

اردوگاه‌های کار اجباری هرگز راه‌اندازی نشد
فرهاد اقطار، مدیر کل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور نیز به ما می‌گوید: در برنامه پنجم توسعه مسئولیت مددکاری این مراکز بر عهده سازمان بهزیستی بود، اما چون سایر دستگاه‌ها وظایف خود را به‌درستی انجام ندادند، در برنامه ششم وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تصمیم گرفت با ورود به این موضوع و با همکاری سایر نهادها و سازمان‌ها این کار زمین مانده را عملیاتی کند و قرار شد تعدادی مرکز ماده۱۶ داشته باشیم که معتاد متجاهر با حکم قاضی به مدت یک تا سه ماه به آنجا منتقل و درمان شود؛ البته براساس قانون، این دوره تا دو دوره قابل تمدید است و سپس در صورت پیگیری نکردن درمان توسط معتاد، به عنوان مجرم به مراکز ماده ۴۴ یعنی اردوگاه کار اجباری معرفی شوند اما متأسفانه این مراکز هرگز در کشور راه‌اندازی نشد. البته برای برخی استان‌ها ماده ۱۶ راه‌اندازی شده اما در این فرایند نیز به دلیل اینکه معتادان متجاهر علاقه‌ای به درمان ندارند، پس از پایان دوره دوباره به اعتیاد رو می‌آورند. بنابراین مراکز ماده۱۶ به نوعی مرکز درمان معتادان متجاهر است و چون فرایند اقامت به‌جای درمان در این مراکز پررنگ‌تر است، به محض اینکه افراد از این مراکز ترخیص می‌شوند بار دیگر به مصرف موادمخدر رومی‌آورند و این مراکز هیچ تأثیری در درمان معتادان متجاهر در شکل فعلی ندارد. در حالی که وقتی معتادان متجاهر به این مراکز منتقل می‌شوند ابتدا باید روند درمان آن‌ها آغاز شود، سپس خانواده آن‌ها شناسایی شده و مهارت‌های لازم برای حرفه‌آموزی، توانمندسازی و جامعه‌پذیری به آن‌ها داده شود تا پس از ترخیص، دوباره به مصرف موادمخدر رو نیاورند. سازمان بهزیستی در برخی استان‌ها مراکز ماده ۱۶ را تأسیس کرده اما اتفاقی که باید در درمان و توانمندسازی معتادان متجاهر بیفتد، نمی‌افتد و معتادان پس از پایان دوره در سیستم توانمندسازی سازمان قرار نمی‌گیرند. 
اقطار ادامه می‌دهد: تنها راهکار برون‌رفت از این مشکل، ارائه برنامه درمانی توسط وزارت بهداشت و داشتن برنامه‌های جامعه‌پذیری و توانمندسازی برای همه بیماران ترخیصی این مراکز است. از این رو برنامه امسال سازمان بهزیستی در خصوص بحث جامعه‌پذیری و توانمندسازی ترخیص‌های مراکز ماده ۱۶ است که این برنامه شامل راه‌اندازی خانه بین‌راهی، برنامه مدیریت مورد و خانه‌های گروهی برای معتادان بدون خانواده یا افرادی که پس از یک‌سال مورد حمایت خانواده قرار نمی‌گیرند است. 

خبرنگار: اعظم طیرانی