از طرف دیگر بهره‌مندی از ظرفیت‌های فناوری در موضوع مدیریت کلان وقف در تشکیلات آستان قدس رضوی از ضرورت‌هایی است که در چند سال اخیر مورد توجه مسئولان این آستان مبارک قرار گرفته است.به همین دلیل پیگیری‌های مداوم برای راه‌اندازی و استقرار سامانه جامع موقوفات به‌عنوان راهبردی در مدیریت یکپارچه اطلاعات موقوفات آستان قدس رضوی از دغدغه‌ها و برنامه‌های مورد توجه در این نهاد مقدس بوده است. این‌ها بخشی از سخنان «دکتر محمد رضایی»، مدیر نظارت بر موقوفات آستان قدس رضوی است. در دهه آخر ماه صفر که به دهه وقف نام‌گذاری شده است با دکتر رضایی در خصوص «سامانه جامع موقوفات» گفت‌وگو کرده‌ایم.

ابتدا ضرورت، هدف و سابقه‌ای از طراحی و استقرار سامانه جامع موقوفات در آستان قدس رضوی بیان کنید.
موقوفات و نذورات به عنوان زیربنای تمامی فعالیت‌های آستان قدس رضوی و منبع اصلی درآمدهای این مجموعه از دیرباز اهمیت بسیار زیادی داشته است تا جایی که پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران و تغییر نگاه و جهت این نهاد موقوفاتی در شکل‌گیری مدیریت اسلامی، در سال۱۳۵۸ بنا به ضرورت و حسب دستور مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی(ره) تولیت فقید؛ مطالعه، بازبینی، تحقیق و بررسی وقف‌نامه‌های موجود در آستان قدس رضوی در دستورکار قرار گرفت و فرهیختگانی از حوزه و دانشگاه وظیفه بررسی وقف‌نامه‌های موجود در آستان قدس رضوی را برعهده گرفتند. نتیجه بررسی‌های انجام شده به تهیه و تنظیم شناسنامه موقوفات و استقرار بودجه موقوفاتی منجر شد تا اینکه در سال ۱۳۶۷ به دستور تولیت فقید، دفتر کل موقوفات با شرح وظایف خاص خود با تکیه جدی بر شناسایی، صیانت و افزایش بهره‌وری موقوفات تأسیس شد.
از طرف دیگر در دوره حاضر که استفاده از فناوری‌های نوین علمی و به‌کارگیری شیوه‌های پیشرفته در امر فناوری‌های رایانه‌ای در بسیاری از سازمان‌ها و نهادها و از جمله آستان قدس رضوی با توجه به گستردگی دامنه و فراگیر بودن آن ضروری است، باید مجموعه‌ای متخصص و آگاه به منظور گرفتن تصمیمات مناسب و بهنگام در زمینه‌های مختلف از جمله موضوع وقف و موقوفات وجود داشته باشد. این امر منجر می‌شود با شناخت کافی از ظرفیت‌ها و وضعیت فناوری اطلاعات در ایران و جهان، سیاست‌گذاری لازم در خصوص استفاده مطلوب از این فناوری در مجموعه آستان قدس رضوی به عمل آید و به موازات آن نظارت عالیه بر حسن اجرای این سیاست‌ها را به نحو مطلوب فراهم آورد. بنابراین برای نیل به این مهم، شورای فناوری اطلاعات و ارتباطات آستان قدس رضوی در دوران مدیریت‌های قبلی این نهاد مقدس تشکیل شد تا امکانات و منابع مالی و انسانی لازم را در راستای اهداف موردنظر هدایت کند. از محاسن توجه به این موضوع، طراحی و استقرار سیستم‌ها و زیرسیستم‌های نرم‌افزاری متعددی است که در امر خدمت‌رسانی به زائران و اجرای فرایندهای کاری آستان قدس مؤثر بوده است.
با نگاهی مختصر به تاریخچه اقدامات و مأموریت‌های اصلی آستان قدس رضوی که همگی در تمامی برهه‌های تاریخ، حول موضوع وقف و نذر شکل گرفته، طراحی سازوکارها و دستورالعمل‌های اجرایی که بیشتر آن‌ها مبتنی بر نظام‌های سنتی و فیزیکی بوده است، به‌خصوص فرایند پذیرش وقف و نذر؛ ضرورت بهره‌مندی از فناوری‌های نوین در این امر مهم از نگاه مدیران ارشد این نهاد مقدس مغفول نماند.
از آنجایی‌که گستره‌ فعالیت‌های این نهاد محدود به حرم مطهر حضرت رضا(ع) نبوده و با توجه به نوع کارکردهای آن، بخش‌های متنوعی را در حوزه فعالیت‌های مدیریت اراضی و املاک وقفی، اراضی کشاورزی، فعالیت‌های اقتصادی و امثال آن شامل می‌شود، ابعاد این تحول نیز باید متناسب با آن برنامه‌ریزی می‌شد، از این‌رو ضرورت طراحی نظام جامع «مدیریت نوین موقوفات» بر پایه بهره‌مندی از ظرفیت‌های فناوری ضرورتی بود که مجموعه مدیریت نظارت بر موقوفات را بر آن داشت با توجه به اسناد بالادستی و با نگاهی جامع و فراگیر در تمامی فرایندهای آستان قدس با ضرورت مدیریت بهینه موقوفات به طراحی «سامانه جامع موقوفات» بپردازد.
هرچند گام‌های آغازین سیستمی کردن تمامی فرایندهای نظارت بر موقوفات از سال ۱۳۹۷ بود ولی به صورت رسمی همزمان با معرفی سامانه جامع موقوفات آستان قدس رضوی در جلسه کمیسیون نظارت بر مصرف عواید موقوفات آستان قدس رضوی در مهرماه ۱۴۰۰ و توجه ویژه قائم مقام محترم و معرفی این سامانه در نشست شورای معاونین آستان قدس رضوی در محضر تولیت و عنایت ویژه ایشان به این تلاش و دستور به انسجام و سرعت‌بخشی در طراحی، استقرار و تکمیل بانک‌های اطلاعاتی و مکانیزه کردن تمامی فرایندهای متعامل با امر مدیریت کلان بر موقوفات به‌خصوص صیانت و حفاظت ویژه از موقوفات، شفافیت عملکرد و اجرای دقیق نیات واقفان، پروژه استقرار «سامانه جامع موقوفات» با محوریت مدیریت نظارت بر موقوفات فعالیت خود را از تاریخ پنجم بهمن ۱۴۰۰ آغاز کرد.

مزایای استقرار سامانه جامع موقوفات چیست؟
سامانه جامع موقوفات آستان قدس رضوی به دنبال آن است با شناسایی و ترسیم جریان اطلاعات موقوفاتی در آستان قدس رضوی منطبق بر مأموریت‌ها و انتظارات اسناد بالادستی سازمان (سیاست‌های کلان، نظام راهبری، دستورالعمل‌ها، برنامه‌های سالانه) و با شناخت دقیق منابع موقوفاتی، در تهیه نقشه فرایندی و سپس تدوین دستورالعمل‌ها و برنامه‌های مصوب سازمان با رویکرد نرم‌افزاری ایفای نقش کرده و در بستر این سامانه، امکان مدیریت و راهبری یکپارچه موقوفات آستان قدس رضوی را نیز مهیا کند.
با این رویکرد و پس از طراحی و استقرار سامانه جامع موقوفات در کنار تسهیل و چابک‌سازی نرم‌افزاری فرایندهای سازمانی، امر نظارت بر تمامی ارکان موقوفات از ترویج و مشاوره وقف تا اجرای نیات امکان‌پذیر بوده و امکان ارائه بستر ارزیابی، تحلیل و گزارشگری دقیق و به لحظه و فراگیر از آستان قدس رضوی برای تمامی مخاطبان این نهاد مقدس و در نهایت آحاد مردم و در قالب نظام شفافیت اطلاعات مهیا خواهد شد.

این سامانه در تحقق نظام راهبری آستان قدس رضوی در حوزه موقوفات، چه نقشی دارد؟
همزمان با ابلاغ سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی در سال گذشته، مدیریت نظارت بر موقوفات این نهاد مقدس با تمرکز بر رویکرد بهره‌مندی از ظرفیت‌های فناوری و سامانه جامع موقوفات، ضمن ارائه چالش‌ها و راهبردهای پیشنهادی خود و حضور فعال کارشناسان این مدیریت در سلسله نشست‌های تخصصی تدوین نظام راهبری موقوفات و نذورات، بخش قابل توجهی از ملاحظات و دغدغه‌های کلان موقوفاتی آستان قدس رضوی با رویکرد غبطه وقف در ادبیات این نظام را به مسئولان مرتبط با تنظیم و ابلاغ سند مربوط، تبیین و پیشنهاد کرد که خوشبختانه منجر به تصویب، تأیید و ابلاغ نظام راهبری حوزه موقوفات و نذورات شد.
از طرف دیگر، همزمانی ابلاغ نظام راهبری آستان قدس رضوی و پروژه استقرار سامانه جامع موقوفاتی فرصت مغتنم و نقطه عطفی در همسویی ارکان این سامانه نرم‌افزاری به عنوان زیرساختی برای تحقق نظام راهبری موقوفات شد. همچنین مأموریت نظارتی این مدیریت و ضرورت ورود آن به بخش قابل توجهی از فرایندهای موضوعات مرتبط با وقف شامل مشاوره، راهنمایی، پذیرش، مدیریت اسناد وقفی، بهره‌برداری، پیگیری‌های حقوقی و حفاظتی، درآمد، اجرای نیت و... ایجاب می‌کند زیرساخت‌های متناسب با این مأموریت ایجاد شود. به همین منظور تلاش شده تمامی نیازهای نرم‌افزاری استقرار نظام راهبری آستان قدس رضوی طی برگزاری جلسات ارزیابی این نظام در کارگروه ویژه استقرار نظام راهبری حوزه موقوفات تبیین و تقسیم کار شود که امید است تا پایان سال جاری بخش قابل توجهی از سرویس‌های سامانه جامع موقوفات رونمایی و مورد بهره‌برداری قرار گیرد. گفتنی است در حال حاضر سرویس آنلاین پذیرش وقف به نشانی اینترنتی https://vaghf.razavi.ir و همچنین قابلیت کاربرد آن در نرم‌افزار موبایلی نسیم رضوان آماده خدمت‌رسانی به متقاضیان و مخاطبان موضوع وقف است.

خبرنگار: محمد حســین مـروج