جدا از اینکه برخی، عوامل خارجی و برنامه‌ریزی از پیش صورت‌گرفته دشمنان ایران اسلامی را به‌عنوان یکی از عوامل اساسی به اغتشاش کشیده شدن اعتراضات می‌دانند که بر اساس اطلاعات موجود و اظهارنظر مقامات کشور دلیل درستی است اما تحلیلگران معتقدند در سطح اجتماعی نیز شکل‌گیری این اعتراضات بن‌مایه‌ها و عوامل متفاوتی دارد که از جمله آن‌ها، برخی به نادیده گرفته شدن نسل‌های جدید یا همان دهه هشتادی‌ها و نودی‌ها در تصمیم‌گیری‌های مهم برای جامعه یا کم‌توجهی به خواسته‌های آن‌ها اشاره می‌کنند.

بیژن عبدالکریمی می‌گوید: «در تمام این سال‌ها به مطالبات و خواسته‌های نوگرایان توجه نشده و این طیف به‌عنوان شهروندان درجه‌۲ مطرح بوده و هستند. نوگرایان نماینده‌ای در حاکمیت ندارند و همه نمایندگانشان در بخش‌های مختلف یا کنار زده‌شده‌ یا حذف‌شده‌اند. قدرت سیاسی ما نتوانسته با طبقه متوسط ارتباط معقولی برقرار کند و طبقه متوسط ایرانی مدام در حال کوچک‌تر شدن است».
در مقابل، برخی مطلق‌گویی در این زمینه را رد و تأکید می‌کنند این قشر از جامعه در بسیاری از عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مشارکت دارند که اتفاقاً بخش زیادی از آن‌ها خواسته‌هایی دارند که حاکمیت در جهت آن گام برداشته و نشان از رضایت آن‌ها از شرایط موجود دارد. به‌عنوان‌مثال سرود «سلام فرمانده» در ماه‌های گذشته که محتوای آن مربوط به نسل‌های جدید بود، با استقبال بسیار خوب و فراگیری در بین همین قشر روبه‌رو شد و نشان از همدوشی، اتفاق‌نظر و همسویی بخش عمده‌ای از این قشر با حاکمیت و فضای اجتماعی و سیاسی حاکم بر جامعه داشته است.

تحلیل واقع‌بینانه‌ای از تحولات اجتماعی نداریم
در این خصوص حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضا غلامی، رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در گفت‌وگو با قدس به‌کارگیری اصطلاح نادیده‌انگاری نسل جدید یا طبقه متوسط را صحیح ندانسته و می‌گوید: «من موافق این گزاره هستم که ما توصیف و تحلیل واقع‌بینانه‌ای از تحولات اجتماعی به‌ویژه دهه اخیر نداریم و یا اگر داریم این توصیف و تحلیل با ضعف‌هایی مواجه است؛ اما این را که بخواهیم بگوییم نظام دهه هشتادی‌ها یا نسل‌های جدید و قشر متوسط را نادیده گرفته‌ایم، نمی‌شود به‌طور مطلق تأیید کرد؛ در برخی عرصه‌ها ممکن است مسئله نادیده گرفته شدن صادق باشد و در برخی عرصه‌ها درست نباشد. شاهد هستیم همین نسل‌های جدید در بسیاری از عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مشارکت دارند و ارتباط آن‌ها با محافل فرهنگی و انقلابی ارتباط فعالی است، اما آنچه باید به آن توجه داشت این است که نظام جمهوری اسلامی باید به طیف‌های به‌اصطلاح خاکستری یا طبقه متوسط توجه مضاعفی داشته باشد. نباید تفاوت دیدگاه‌ها، سلایق و حتی ظواهر موجب شود بخش قابل‌توجهی از مردم را مورد کم‌عنایتی قرار دهیم، دیدگاه‌های آن‌ها را نشنویم، بسترهای مناسب برای مشارکت آن‌ها را فراهم نکرده و با آن‌ها گفت‌وگو نکنیم».

نقش فضای مجازی در نگرش نسل جدید جامعه
همچنین، برخی از تحلیلگران علت شکل‌گیری این اعتراضات و اغتشاشات را گسترش فضای مجازی و حضور فعال یا بیش‌ازاندازه نسل‌های جدید در آن عنوان می‌کنند که دراین‌بین نیز دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. گروهی معتقدند حضور فعال جوانان و نوجوانان در فضای مجازی و به‌طورکلی آشنایی آن‌ها با فناوری‌های روز، سبب افزایش آگاهی، اطلاعات و دانش آن‌ها شده و در پی این افزایش آگاهی، مطالبات و خواسته‌های آن‌ها نسبت به نسل‌های گذشته فزونی یافته و این مسئله موجب طغیان‌گری یا تسلیم‌ناپذیری آن‌ها شده که حاکمیت و جامعه باید متناسب با این خواسته‌ها گام برداشته و در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خود، آن‌ها را دخیل کرده و مشارکت دهد؛ به‌گونه‌ای که بیژن عبدالکریمی در این راستا تصریح می‌کند: «این نسل طغیانگر است و هیچ اتوریته‌ای را نمی‌پذیرد. در خانه اتوریته پدر را نمی‌پذیرد، در مدرسه و دانشگاه اتوریته معلم و استاد را نمی‌پذیرد. حتی اتوریته مرد بر زن را نمی‌پذیرد و در کل به‌شدت اتوریته‌ستیز است. با سنت هم درمی‌افتد و همه مبادی سنت را به پرسش گرفته است».
اما در مقابل، گروهی دیگر بر این باور هستند فضای مجازی رها و بی‌قیدوبند سبب شده اطلاعات غلط، غیرواقعی و مغرضانه زیادی در کنار برخی اطلاعات درست به مخاطبان و کاربران این فضا خورانده شود که درنتیجه آن، نسل جدید مبتنی بر این اطلاعات نادرست تفکر و تصمیم‌گیری کرده و احساس می‌کند خواسته‌هایش نادیده گرفته‌شده، به او بی‌توجهی می‌شود و نقشی در جامعه به او واگذار نشده است، ازاین‌رو با رویکردی احساسی که اقتضای سن او است پا به کف خیابان می‌گذارد و در آنجا لیدرهایی که توسط بیگانه در خیابان‌ها چیده شده‌اند، از احساسات و خواسته‌های او سوءاستفاده کرده و اعتراض او را به اغتشاش مبدل و جان و امنیتش را به خطر می‌اندازند. ازاین‌رو باید با این نسل در محافل و مناسبت‌های مختلف گفت‌وگو و صحبت‌های آن‌ها شنیده شود و در جاهایی که احساس می‌شود ذهن جوان و نوجوان ما با اطلاعات غلط مشوش شده، اصلاحات لازم صورت گیرد.

شیوه گفت‌وگو با نسل جدید
حجت‌الاسلام غلامی در تبیین یک گفت‌وگوی درست با نسل جدید تأکید می‌کند: «این گفت‌وگو باید صادقانه، توأم با سعه‌صدر، منطقی، معقول و به‌دوراز سیاست‌زدگی باشد. اگر گفت‌وگوها به این شکل تنظیم شود حتماً نتایج خوبی به‌دنبال خواهد داشت. ما جای چنین گفت‌وگوهایی را در کشور خالی می‌بینیم؛ به‌ویژه آنکه بعضی در سال‌های گذشته به دوقطبی‌سازی و تعمیق شکاف اجتماعی دامن زده‌اند. این خیلی مهم است که بتوانیم جلو این دوقطبی‌سازی‌ها و شکاف‌ها را بگیریم و تا جایی که امکان دارد به انسجام اجتماعی بیشتر کمک کنیم».

از سیاه‌وسفید کردن طیف‌های اجتماعی پرهیز کنیم
باوجود تفاوت دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلفی که درزمینه علل و ریشه‌های بروز اغتشاشات یا اعتراضات توسط نسل جدید و قشر متوسط وجود دارد، یافتن راهکار مناسب و عملی برای حل این معضل و جلوگیری از تکرار آن در آینده امری ضروری است که اگر تدبیر مناسبی اندیشه نشود خسارت و هزینه سنگین‌تر و زیادی را برای جامعه ما به دنبال خواهد داشت.

خبرنگار: جواد فراهانی