به گزارش قدس آنلاین، حدود ۲۰ سال است که موضوع احداث خط آهن شلمچه به بصره مطرح شده و در این رابطه مذاکرات بسیاری میان مسئولین دو طرف انجام شده است؛ اما هیچ کدام به جایی نرسید.

برای نخستین بار در سال ۹۰ بود که به صورت جدی‌تر ایران و عراق برای احداث راه آهن شلمچه به بصره، تفاهم نامه‌ای امضا کردند که آن هم محقق نشد. در سال ۹۳ بار دیگر تفاهم نامه احداث راه آهن شلمچه به بصره میان تهران و بغداد به امضا رسید که طبق این تفاهم‌نامه‌ ایران متعهد به طراحی و ساخت یک پل بر روی اروند و طرف عراقی موظف به احداث ۳۲ کیلومتر خط آهن از مرز شلمچه تا ایستگاه راه‌آهن بصره در خاک عراق شد.

به همین منظور هیات دولت در جلسه ۱۲ شهریور ماه سال ۹۹، پیشنهاد تغییر سرمایه گذار برای قرارداد مشارکت در اجرای پروژه راه آهن شلمچه- بصره را با هدف تسریع در آغاز عملیات اجرایی فرآیند تأمین مالی پروژه به تصویب رساند و طبق این مصوبه شرکت «ارزش آفرینان فدک» به عنوان سرمایه گذار و تأمین کننده مالی صد درصدی اجرای پروژه یادشده ،تعیین شد.

عباس خطیبی، معاون ساخت و توسعه راه آهن بنادر و فرودگاه های شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل در آن دوره در رابطه با علت این تغییر اعلام کرده بود از آنجا که سرمایه گذار جدید یک شرکت بخش خصوصی است که پیشنهادات بهتری برای انجام این پروژه دارد، تصمیم گرفتیم تا سرمایه‌گذار آن را از بنیاد مستضعفان به این شرکت خصوصی تغییر دهیم و با توجه به مذاکرات صورت گرفته، امکانات و توانایی بیشتری در سرمایه گذار جدید برای پیشبرد هرچه سریعتر این پروژه وجود دارد.

طبق آنچه که در سال ۹۹ اعلام شده بود، زمان در نظر گرفته شده در مصوبه هیئت دولت دو ساله بود و برای بازگشت سرمایه این شرکت نیز مدت زمان حدود ۵۰ سال در قرارداد جدید در نظر گرفت شد.

احداث این خط آهن به قدری دارای اهمیت است که رئیس جمهور طی دیداری که با الکاظمی، نخست وزیر عراق در تیر ماه سال جاری داشت، اعلام کرد که بر تسریع در اجرای طرح اتصال ریلی شلمچه و بصره توافق شد، چراکه بهره‌برداری از این طرح تاثیر زیادی در تسهیل و افزایش مراودات بین دو کشور دارد.

به گفته کارشناسان حوزه حمل و نقل، این خط ریلی به‌عنوان شاخه جنوبی کریدور شمال- جنوب، دسترسی ایران برای انتقال بار به‌ویژه از کشورهای حاشیه خلیج فارس به عراق- سوریه و از آنجا دسترسی به مدیترانه و کشورهای اروپایی را باز می‌کند و عاملی است در جهت تقویت موقعیت ژئوپلتیکی ایران و از این جهت این خط ریلی دارای اهمیت است.

به عقیده کارشناسان سیاسی، اتصال ریلی ایران و عراق یک اتفاق راهبردی در خاورمیانه محسوب می‌شود، چراکه این اتصال در صورت امتداد تا سوریه، لبنان و مدیترانه توانایی کم اثر کردن تحریم‌های آمریکا ضد جبهه مقاومت را دارد و به همین جهت این اتصال از خطوط قرمز آمریکا در غرب آسیا است و به همین دلیل است که آنان روی خوش به این خط آهن نشان نمی‌دهند.

سنگ اندازی‌های آمریکا تا جایی ادامه یافت که مسئولین عراقی هر بار به بهانه‌هایی نظیر مسئله لایروبی اروند و یا زمین‌های تحت تملک مردم در مسیر راه‌آهن و یا ایجاد اتصال از بندر فاو به ترکیه را بهانه کرده و از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کردند.

اخیرا خبری منتشر شد که در آن وزیر راه و شهرسازی از تدوین طرح توسعه تزانزیت کشور خبر داد و با اشاره به حل اختلاف نظر با عراق برای ساخت خط آهن شلمچه- بصره گفت: اختلافات مربوط به تحویل زمین برطرف شده و به زودی مقدمات ساخت این خط آهن فراهم خواهد شد.

آزادسازی مسیر راه‌آهن شلمچه- بصره یکی از علل تاخیر در احداث خط آهن

سید حمید حسینی، عضو اتاق مشترک ایران و عراق در خصوص علت تاخیر دو دهه‌ای در احداث و راه‌اندازی این خط آهن، ابراز کرد: راه آهن شلمچه به بصره از دیدگاه ما یک بحث جدی است، ولی هم مشکلات فنی دارد و هم مشکلات فاینانس و هم اینکه مسیری که قرار است این پروژه اجرا شود توسط برخی از مردم این شهرها تصرف شده و آزاد سازی این مسیر خود یک مسئله است.

وی ادامه داد: ضمن اینکه به هیچ وجه دنیای غرب و کشورهای قدرتمند علاقمند نیستند ما از مسیر عراق، سوریه و لبنان به آب‌های مدیترانه دست یابیم، چراکه موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژی ایران به شدت تقویت خواهد شد.

حسینی با بیان اینکه همچنین بخشی از علت این تاخیر هم به برخی از دولتمردان عراقی بازمی‌گشت که تحت تاثیر کشورهای غربی به هر نوعی کارشکنی می‌کردند و تاکنون موافقت نکردند که در مقابل سرمایه‌گذاری ۲۵۰ میلیون دلاری که در این مسیر انجام شده تضمینی به ایران بدهند، خاطرنشان کرد: از طرفی درست است که ما قرداد ۱۹۷۵ الجزایر راجع به روابط با عراق و اروند را داریم؛ اما پروتکل‌ها و کارگروه‌های مربوط به اروند ایجاد نمی‌شود، چراکه ما می‌خواهیم بر روی اروند پل متحرک بزنیم که پروژه هم خود هزینه در بردارد و هم اینکه به نوعی با موضوع راه‌آهن شلمچه- بصره ارتباط برقرار کرده است.

عضو اتاق مشترک ایران و عراق اضافه کرد: در حال حاضر که این خط آهن ساخته نشده است کالاهای ایرانی در مرز تخلیه و مجدد بارگیری و به سمت عراق فرستاده می‌شود؛ که این اتفاق هم منجر به صدمه و آسیب به کالاها می‌شود و هم هزینه حمل و نقل را افزایش می‌دهد.

حسینی یادآور شد: در حال حاضر هزینه یک تریلی از تهران به خرمشهر ۲۰ میلیون تومان می‌شود و پس از بار زدن از شلمچه به بصره هم باید همین میزان را برای یک مسافت خیلی کوتاه‌تر پرداخت کنیم که این مسئله هزینه‌های صادرات را افزایش می‌دهد.

وی تاکید کرد: همچنین کرایه ماشین در عراق بسیار بالاست و چنانچه این خط آهن ساخته شود حداقل در مسیرهای جنوبی عراق، هم مجددا تخلیه و بارگیری انجام نمی‌شود و هم اینکه هزینه حمل و نقل به‌شدت کاهش می‌یابد.

عضو اتاق مشترک ایران و عراق ادامه داد: از طرف دیگر در ایام اربعین در مرزها ترافیک بسیاری زیادی به‌وجود می‌آید که ایجاد این راه‌آهن، راحتی و آسایش را هم برای صادرات و هم برای زائران به دنبال دارد.

سهم ۲۰ درصدی ایران در بازار عراق

حسینی در بخش دیگری از سخنان خود به میزان صادرات ایران به عراق اشاره و تصریح کرد: واردات عراق معمولا سالانه بین ۳۵ تا ۵۰ میلیارد دلار است از این ۵۰ میلیارد دلار ۹ میلیارد دلار مربوط به ایران است، بنابراین سهم ایران در بازار عراق یک سهم ۲۰ درصدی است و تا سال ۲۰۱۹ تقریبا با چین و ترکیه، در میزان صادرات مساوی بودیم و گاهی به میزان ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون دلاری در میزان صادرات اختلاف داشتیم؛ اما سال گذشته و امسال، صادرات چین و ترکیه به عراق افزایش یافت.

وی با بیان اینکه حضور ما در پروژه‌های فنی ومهندسی به شدت کاهش یافته است، خاطرنشان کرد: همین مسئله سبب شده مقدار زیادی از مصالح و تجهیزات ما به عراق صادر نشوند، بنابراین ما طی هفت ماهه امسال چهار میلیارد دلار به عراق صادرات داشتیم در حالی که رقبای ما بیش از هشت میلیارد دلار صادرات داشتند.

پیمان‌های ارزی و عوارض بر کالاها از جمله علل کاهش حجم صادرات

عضو اتاق مشترک ایران و عراق در رابطه با مشکلات بر سر راه صادرات به عراق، گفت: به طور کلی پیمان ارزی یکی از مشکلات اصلی و عوارضی که دولت در مسیر صادرات وضع می‌کند همچون عوارض بر آب مجازی و کالاهای فولادی از جمله مشکلاتی است که با آن مواجه هستیم.

حسینی افزود: همچنین ما امسال حذف ارز ترجیحی را داشتیم که خود عامل افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش قدرت رقابت صادرکنندگان ایرانی شد، از طرف دیگر افزایش تعرفه‌های طرف عراقی بر صادرات کالاها را هم نباید نادیده گرفت.

وی اظهار کرد: از طرف دیگر یکی از اقلام مهم صادراتی ما در سال‌های گذشته اقلام نفتی و پتروشیمی بود که از سال گذشته به علت افزایش مصرف داخل کمتر می‌توانیم در زمینه صادرات فرآورده‌های نفتی در کشور عراق فعالیت کنیم و تمامی این موارد در کاهش میزان صادرات ما به عراق نقش داشته است.

نقش خط ریلی شلمچه به بصره در ترانزیت ۲۰۰ میلیون تنی بار

همچنین محمد جواد شاهجویی، کارشناس حمل و نقل ریلی در خصوص اثرات این اتصال ریلی به خبرنگار ما گفت: کریدور شرق به غرب، قابلیت این را دارد که به صورت سالانه حدود ۲۰۰ میلیون تن بار ترانزیتی را جذب و از این راهگذر بتواند درآمدهای حاصله را کسب کند.

وی درخصوص نقش خط ریلی شلمچه به بصره در این کریدور ابراز کرد: این خط ریلی(شلمچه-بصره) هم به عنوان یکی از دالان‌های عبوری می‌تواند باشد و از طرفی عملا اولین اتصال ریلی ایران به کشور همسایه(عراق) به حساب می‌آید.

شاهجویی ضمن بیان اینکه ما تا قبل از این هیچ اتصال ریلی به عراق نداشتیم، ادامه داد: دو پروژه اتصال ریلی با این کشور مطرح است یکی راه آهن کرمانشاه- خسروی- خانقین- بغداد و دومی راه آهن شلمچه- بصره- بغداد. که این خط ریلی تکمیل کننده کریدور شرق به غرب ایران از مسیر عراق است.

این کارشناس حمل و نقل ریلی در رابطه با اینکه آیا می‌توانیم کریدور شرق به غرب را با ایفای نقش ترکیه فعال کنیم، ابراز کرد: باید بدانیم که ما یک اتصال ریلی با ترکیه در مرز رازی داریم که بعد از مرز به دریاچه «وان» برخورد می‌کند و منقطع می‌شود، بنابراین عملا ظرفیت پایینی دارد و می‌توان گفت این خط ریلی برای افق‌هایی که گفته شد(ترانزیت سالانه ۲۰۰ میلیون تن بار) نمی‌تواند جوابگو باشد. از طرفی اساسا ما به کشور ترکیه باید به عنوان یک رقیب ترانزیتی نگاه کنیم و نمی‌توانیم با این کشور یک مشارکت راهبردی بلندمدت در حوزه ترانزیت تعریف کنیم.

وی اضافه کرد: به همین خاطر است که اتصال خط ریلی شلمچه به بصره اهمیت جدی برای ما دارد، البته اتصال این خط ریلی تنها برای ایران مهم نیست، بلکه برای عراق هم دارای اهمیت است، چراکه حجم بالایی از تجارت و مسافرت بین این دو کشور در حال انجام است که اگر این اتصال ریلی و اتصال کرمانشاه-خسروی برقرار شود، می‌تواند برای عراق هم در توسعه روابط با ایران و پذیرش گردشگر اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.

شاهجویی ادامه داد: از طرفی این خط ریلی سبب می‌شود عراق هم به عنوان یکی از کشورهای نوظهور در حوزه ترانزیت وارد همکاری با ایران شود و از این رگذر درآمد ارزی کسب کند.

وی در رابطه با نقش این خط ریلی در اتصال ایران به آب‌های مدیترانه هم گفت: برای ایران مهم است که از کشوری  غیر از ترکیه به غرب دسترسی پیدا کند و چه بهتر که این مسیر هم راستا باشد با کشورهای هم پیمان‌مان و تقویب کریدور جبهه مقاومت.

این کارشناس حوزه حمل و نقل ریلی بیان کرد: اتصال ما به آب های مدیترانه از مسیر عراق باعث می‌شود عملا ترکیه هم همکاری خود در حوزه ترانزیت را با ما تقویت کند، چراکه در این صورت ترکیه تک عامل اتصال ما به غرب نخواهد بود و اینگونه این کشور رویکرد خود را از سنگ اندازی به سمت همکاری دوجانبه تغییر می‌دهد.

باتوجه به همسایگی ایران و عراق و از طرفی قرابت‌های مذهبی که این دو کشور به یکدیگر دارند مسلما پیگیری احداث این خط ریلی و در کنار آن ایجاد دیپلماسی فعال اقتصادی در این مسیر خواهد توانست سهم ۲۰ درصدی ایران از بازار عراق را افزایش دهد و از طرفی با ایجاد یک محور اقتصادی قوی بین ایران، عراق و سوریه، اثرگذاری تحریم‌های آمریکایی- غربی را کمتر و از دیگر سو عاملی باشد در جهت ایجاد یک موقعیت ژئوپلتیک برای ایران.

خبرنگار: فرزانه زراعتی