با این حال، آنچه واقعه حمله به حرم مطهر را مهم‌تر از بقیه وقایع این دوره می‌کند، جایگاه معنوی و حُرمت قُدسی این مکان مقدس است که حتی مغولان نیز حاضر به انکار و نادیده گرفتن آن نشدند. طی روزهای پیش از این واقعه اسف‌بار، مشهد شاهد برگزاری راهپیمایی‌های گسترده‌ بود و تقریباً تمام اقشار و اصناف شهر به جریان اعتراض‌ها پیوسته‌ بودند. حتی روزنامه‌های مهم شهر مشهد نیز به تبعیت از روندی که در کشور جاری بود، دست به اعتصاب زدند و از انتشار شماره جدید خودداری کردند. رژیم برای کنترل اوضاع مشهد، دست به تغییر استاندار زد و سپهبد امیر عزیزی را به عنوان استاندار جدید خراسان، به مشهد فرستاد. روز ۲۸ آبان سال ۱۳۵۷، مصادف با عید غدیر، مأموران رژیم تمامی مسیرهای منتهی به حرم مطهر و بیت مراجع را در مشهد مسدود کردند اما با این اقدام، هسته‌های اعتراضی به نقاط دیگر و از جمله میدان راه‌آهن منتقل شد و کار به درگیری و تیراندازی انجامید؛ هشت نفر در جریان این درگیری به شدت زخمی شدند.

چرا مردم به سوی حرم رفتند؟
مسدود کردن مسیرهای حرکت به سوی حرم مطهر در روز ۲۸ آبان ۵۷، مانع از آن نشد که در روز بعد، حرکت مردم در این مسیر تکرار شود. اصولاً در شهر مشهد، از قدیم‌الایام حرم امام رضا(ع) مبدأ یا مقصد بسیاری از تحرکات سیاسی و اجتماعی بود و این مسئله، در نوع نگاه مردم به این مکان مقدس و نیز باورهای راسخ مذهبی آن‌ها ریشه داشت. در میان اهالی قدیم مشهد رسمی رایج بود که بر اساس آن، شکایت ستمگری‌ها و بیدادهای ظلمه را، ابتدا در حرم و در پیشگاه امام رئوف(ع) مطرح می‌کردند. بنابراین، حرکت تظاهرات‌کنندگان به سوی حرم مطهر ثامن‌الحجج(ع) چیز عجیب یا آن‌ گونه که برخی از وابستگان به طاغوت مدعی هستند، موضوعی غیرعادی برای به چالش کشیدن رژیم پهلوی و تحریک سربازان به تیراندازی در حرم مطهر نبود. رفتار رژیم در سرکوب خونین اجتماع مردمی در میدان راه‌آهن، سبب خشم بیشتر آن‌ها شد و به همین دلیل، روز ۲۹ آبان ‌ماه مردم دسته‌دسته از نقاط مختلف شهر مشهد به ویژه از مناطق محروم اطراف، خودشان را به نزدیکی‌های حرم مطهر رساندند تا در یک اجتماع بزرگ شرکت کنند. هر چند این اجتماع، با دخالت مأموران رژیم کامل نشد و به نوعی شکل نگرفت، اما مردم به دلیل فشار مأموران، به سمت حرم مطهر حرکت کردند و وارد صحن انقلاب شدند. به این ترتیب، جمعیت عظیمی از تظاهرات‌کنندگان، در کنار زائران حرم رضوی قرار گرفتند و صحن مملو از مردمی شد که حالا یک صدا علیه اقدام‌های رژیم شاه شعار می‌دادند.

هجوم و تیراندازی در حرم رضوی
طبعاً ورود مستقیم به حرم مطهر و بازداشت عمومی می‌توانست تبعات وخیمی برای عوامل رژیم داشته ‌باشد؛ بنابراین آن‌ها در ابتدا کوشیدند فقط هدایت‌کنندگان راهپیمایی را شناسایی و بازداشت کنند. طبق روایت برخی از شاهدان عینی، تعدادی از مأموران ساواک در لباس خدام حرم، وارد جمعیت شدند، اما یکی از آن‌ها توسط مردم شناسایی و بازداشت شد. تلاش دیگر مأموران برای آزاد کردن مأموری که مردم بازداشت کرده‌ بودند، به جایی نرسید و در این گیر و دار، ساواکی‌ها در اقدامی ناشیانه، دست به شلیک هوایی زدند تا شاید بتوانند مردم را متفرق کنند، اما این کار خشم مردم را بیشتر و وضعیت را وخیم‌تر کرد. به همین دلیل، در گام بعدی و به نظر خودشان برای فیصله دادن به ماجرا، نیروهای نظامی رسماً وارد حرم مطهر شدند و درگیری میان آن‌ها و زائران آغاز شد.
منابع غیررسمی از شهید شدن چند نفر خبر داده‌اند. جمعیت حاضر در صحن عتیق، هراسان از وضعیت پیش آمده، به سوی درهای ورودی صحن عقب نشستند و همین ازدحام موجب زخمی شدن ده‌ها نفر شد. مأموران رژیم شاه برای متفرق کردن مردم به تیراندازی رو آوردند و در پی این اقدام، گلوله به بخش‌هایی از گنبد طلا و تزئینات ایوان‌های حرم برخورد کرد و خساراتی به بار آورد. تعدادی از سربازان برای تعقیب کسانی که گمان می‌رفت در تظاهرات حضور داشته‌اند، حتی وارد رواق‌ها شدند و شلیک در این فضاهای دربسته، علاوه بر آسیب و تخریب بخشی از تزئینات و آینه‌ها، سبب وحشت زنان و کودکانی شد که به داخل این فضاها و به ویژه اطراف روضه منوره پناه برده‌ بودند. آن روز ظاهراً قیام عمومی و تظاهرات مردم مشهد سرکوب شد، اما این جسارت کم‌سابقه به ساحت مقدس حریم حرم رضوی بر خشم مردم افزود و به اعتقاد برخی از مورخان، عملاً موجب چند برابر شدن شتاب انقلاب اسلامی در مشهد شد.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت