فراگــــرفتـــن علــــــوم و آمــــــوزه‌های دینی کار ساده‌ای نیست و به سال‌ها تحصیل، تهذیب و تلاش نیاز دارد. یک مجتهد، برای آنکه به درجه استنباط در احکام فقهی برسد و بتواند پاسخگوی پرسش‌های گوناگون و متعدد باشد، باید خیلی زحمت بکشد و مراحل مختلف علمی را طی کند. با این حال، برقراری ارتباط میان مجتهدان، علما و فقها با مردم، نیازمند توانایی دیگری است که نقش مهمی در گسترش دین و دستاوردهای فقاهتی در جامعه دارد و آن، فن خطابه و منبر است. در واقع این خطیبان توانا هستند که با بیان رسا و تأثیرگذار خود و استفاده از فنون سخنوری، ماحصل آن دستاوردهای ذی‌قیمت را در اختیار عموم مردم، با هر سطح سواد و آگاهی می‌گذارند و ناشر آموزه‌های دینی هستند. مرحوم حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی که امروز سالروز رحلت اوست، یکی از این خطیبان برجسته و سخنرانان زبردست بود که شاید مثل و مانندش در دوران معاصر کمتر یافت شود.

توجه به خواست یک مادر
روایت پیوستگی مرحوم فلسفی و فن خطابه، به دوران کودکی وی و زمانی بازمی‌گردد که قرار شد همراه برادرش، مرحوم آیت‌الله میرزاعلی فلسفی (از علمای گرانقدر دوره معاصر که دوران پایانی عمر خود را در مشهد گذراند) راهی حوزه علمیه شود و علوم دینی بیاموزد. پدر آن‌ها، مرحوم آیت‌الله محمدرضا تنکابنی علاقه داشت هر دو فرزندش، مجتهدانی صاحبنظر شوند اما مهر و علاقه وافر مادر مکرمه آن‌ها به مجالس ذکر مصیبت اهل ‌بیت(ع) به ویژه سیدالشهدا(ع)، سرنوشتی متفاوت را برای محمدتقی جوان رقم زد. مرحوم فلسفی در این ‌باره گفته ‌است: «مادرم مسئله منبر رفتن را پیش آورد ... آن مرحوم روی علاقه شدیدی که به حضرت امام‌حسین(ع) داشت، به پدرم گفت فلانی باید منبری شود. پدرم می‌گفت: آن‌ها باید درس بخوانند و این با منبر جمع نمی‌شود. مادرم می‌گفت: نمی‌شود که یکی از بچه‌های من در خدمت حضرت امام‌حسین(ع) نباشد، پس باید حتماً منبری شود. خلاصه پدرم از یک طرف می‌گفت باید تحصیل من ادامه پیدا کند و مادرم از طرف دیگر اصرار داشت که باید منبری شوم. سرانجام توافق کردند ما بچه‌ها، به گفته پدرمان، از روز شنبه تا غروب چهارشنبه‌ها در اختیار درس و بحث و مدرسه باشیم و از صبح پنجشنبه و شب و روز جمعه من در اختیار منبر باشم».

نبرد با بهائیان، توده‌ای‌ها و فساد
جلسات سخنرانی مرحوم فلسفی به دلیل بیان بسیار شیوا، آوای بسیار دلنشین، اطلاعات بسیار گسترده‌ و سریع‌الانتقال بودنِ ذهنِ آن مرحوم، به سرعت شهرت و محبوبیت بسیار یافت و طولی نکشید در سراسر ایران، وی را به عنوان خطیبی زبردست که مجالسی بسیار گرم و پرشور دارد، شناختند. با این حال، آن مرحوم در درس و بحث نیز کم‌کار نبود. او ارتباط مؤثری با آیت‌الله العظمی بروجردی داشت و در برخی مواقع، مسئولیت رساندن پیام زعیم وقت شیعه را به حکومت برعهده می‌گرفت. از آنجا که مرحوم فلسفی به دلیل توانایی بالا در فن خطابه، برنامه هفتگی رادیویی داشت، آیت‌الله العظمی بروجردی گاه از این ظرفیت برای اطلاع‌رسانی در موضوعات مهم بهره می‌برد؛ یکی از این موضوعات مهم، مبارزه با فرقه ضاله بهائیت بود. نفوذ این فرقه در ارکان رژیم پهلوی و در اختیار داشتن مناصب حساسی مانند وزارت، فرماندهی لشکر، پزشک مخصوص شاه و... و تلاش بی‌پروای آن‌ها برای فاسد کردن اعتقادات جوانان معصوم ایرانی، موجب اعتراض آیت‌الله العظمی بروجردی شد. با این حال، شاه و اطرافیانش به این اعتراض توجهی نکردند. آیت‌الله العظمی بروجردی به مرحوم فلسفی مأموریت داد در سخنرانی‌های هفتگی رادیو و نیز منبرهای پرجمعیتی که دارد، این موضوع مهم را مطرح کند و با قرار دادن مردم در مقابل حکومت، زمینه تغییر مؤثر در این عرصه را فراهم آورد و حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی چنین کرد. مجموعه سخنرانی‌های او (که متأسفانه با نفوذ عوامل بهائیت در رادیو و تلویزیون دوره پهلوی، نسخه‌های ضبط شده آن عموماً از بین رفت) نقش بسیار مهمی در تنویر افکار عمومی و قیام مردم مسلمان علیه سلطه‌جویی فرقه بهائیت داشت. مرحوم فلسفی در تقابل با حزب توده نیز با همین شیوه، یعنی بدون واهمه و با بیانی بسیار قاطع و گیرا عمل و ضربات سنگینی به پیکر جریان چپ وارد کرد. او در راه مبارزه با فساد فراگیر اخلاقی و اجتماعی در جامعه هم، از بیان کم‌کاری‌ها، سوءنیت‌ها و رویکردهای ضددینی رژیم پهلوی ابایی نداشت و البته داشتن چنین رویکردی، برایش دردسرهایی درست می‌کرد.

همراه نهضت اسلامی
اما شاید برجسته‌ترین اقدام حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی در دوران حیاتش، همراهی همه‌جانبه با نهضت اسلامی امام خمینی(ره) باشد. مرحوم فلسفی یکی از منتقدان جدی لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به شمار می‌آمد که تعدادی از مورخان، اعتراض حضرت امام(ره) به آن را در سال ۱۳۴۱شمسی سرآغاز شکل‌گیری نهضت اسلامی مردم ایران می‌دانند. مرحوم فلسفی در این مبارزه به امام خمینی(ره) پیوست و منزل او به محل رفت و آمد وعاظ و روحانیون مخالف این لایحه تبدیل شد؛ اجتماعی که ساواک را به وحشت انداخت. مرحوم فلسفی در پی هجوم عوامل رژیم شاه به مدرسه فیضیه و شهادت جمعی از طلاب، سخنرانی شدیداللحنی ایراد و رژیم شاه را با بنی‌امیه و یزیدیان مقایسه کرد. او پس از این واقعه، بازداشت شد و او را ممنوع‌المنبر کردند؛ حتی در سال ۱۳۴۴شمسی کوشیدند مرحوم فلسفی را ترور کنند اما نتوانستند. همراهی وی با نهضت و پس از آن، انقلاب اسلامی، تا آخرین روزهای حیات برقرار بود. حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی، آن خطیب توانا و محبوب، سرانجام در ۲۷ آذر سال ۱۳۷۷ دار فانی را وداع گفت و در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) به خاک سپرده‌ شد. وی هنگام رحلت ۹۱ ساله بود.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت