هدف پهلوی اول، آن‌گونه که مشاوران وی – امثال اردشیر ریپورتر – برای او ترسیم کرده‌بودند، مبارزه با اعتقادهایی بود که قدرت او را به عنوان حامی منافع غرب و به ویژه بریتانیا، در ایران کم می‌کرد؛ اعتقادهایی که می‌توانست ضمانتی برای استقلال فکری و فرهنگی جامعه ایران باشد. دستورالعمل کشف حجاب، پس از ابلاغ در ۱۷ دی ماه ۱۳۱۴ و در پی قتل‌عام جمع کثیری از مردم در مسجد گوهرشاد(در تیرماه همان سال)، با خشونت و شدت عمل اجرا شد. با این حال، مقاومتی که در برابر این اقدام شکل گرفت، در قالب مقاومت منفی، در بطن جامعه مسلمان ایران تداوم یافت و حتی با تغییر سیاست‌ها، پس از سقوط رضاخان در شهریور ۱۳۲۰، رنگ عوض نکرد. بانوان مسلمان ایرانی، اقدام رضاخان را توهین و هجمه مستقیم به اعتقادها و مبانی عفت و نجابت خود می‌دانستند و نزد آن‌ها، رویکرد پهلوی اول یا پسرش، در دامن زدن به این بی‌عفتی آشکار، تفاوتی نداشت. رژیم پهلوی همیشه می‌کوشید مسئله کشف حجاب را با برچسب، اعطای آزادی و حقوق به زنان، پیوند بزند و نقد علیه آن را، انتقاد به اساس حقوق بانوان معرفی کند. اقدامی که البته، راه به جایی نبرد و اعتراض شدید بانوان مسلمان و مبارز مشهدی، در ۱۷دی‌ماه سال ۱۳۵۶، دقیقاً ۴۲ سال پس از صدور دستورالعمل کشف حجاب و هجمه عُمّال رضاخان به حریم زنان مسلمان ایرانی، نشان داد که تقابل با سیاست‌های رضاخانی، با تغییرِ عنوانِ جنایتِ صورت گرفته، به حاشیه نمی‌رود و برای زن مسلمان، حجاب نه فقط در بُعد اعتقادی، بلکه در بُعد مبارزاتی نیز، سنگری مستحکم و غیرقابل نفوذ است.

آنچه در ۱۷ دی رقم خورد
اعتراض بانوان مشهدی به کشف حجاب، همزمان با برگزاری مراسم سالانه رژیم در میدان شهرداری مشهد آغاز شد. برخی روایت‌ها از نقش مرحوم آیت‌الله شیخ ابوالحسن شیرازی، نخستین امام جمعه مشهد پس از پیروزی انقلاب اسلامی و دختر ایشان، در سازماندهی این اعتراض خبر می‌دهد؛ دختر او، خانم صدیقه مقدسی، از جمله فعالان و بازداشت‌شدگان این راهپیمایی اعتراضی بود. آن‌ها حرکت خود را از خیابان خسروی‌نو (دیالمه فعلی) آغاز کردند و می‌خواستند پس از رسیدن به چهارراه نادری (شهدای فعلی)، به سمت محل برگزاری مراسم روز ۱۷ دی بروند. جمعیت بانوان حدود ۳۰۰ نفر بود.
روی یکی از پلاکاردهایی که بانوان حمل می‌کردند و تصویر آن باقی است، آمده بود: «ما زنان مسلمان خراسان آزادی خواهران در بند را خواهانیم»؛ در این شعار، بی‌حجابی، مصداق دربند کردن زنان دانسته شده‌بود. با این حال، نیروی پلیس به شدت با بانوان تظاهرات‌کننده برخورد و آن‌ها را متفرق کرد. از قرار گزارش‌ها، تعدادی از آن‌ها خودشان را به کوچه ثبت، در حاشیه خیابان ارگ رسانده‌ بودند که در این محل، ۱۷ نفر از این افراد، بازداشت شدند. باوجود آنکه بخش مهمی از بانوان شرکت‌کننده در این اعتراض، از اعضای مدرسه «اسلام‌شناسی» بودند، اما به اعتقاد رمضانعلی شاکری، مورخ فقید، در میان این بانوان، تعدادی دانشجو هم حضور داشتند؛ حضوری که باید آن را بسیار معنادار بدانیم. نکته مهمی که باید در نظر داشت، این است که حرکت اعتراضی بانوان مشهدی، با سرکوب رژیم متوقف نشد و حتی در همان روز هم ادامه یافت. یکی از حاضران در آن اجتماع، در خاطراتش (مندرج در کتاب «روز آزادی زن: تاریخ شفاهی قیام ۱۷ دی زنان مشهد») می‌گوید: «رفتیم برای تحصن به منزل آقای شیرازی (آیت‌الله العظمی شیرازی). این حرکت خیلی خوبی بود. خیلی از خانم‌ها آمده‌بودند. اول داخل حیاط بودیم. بعد خانم‌ها رفتند داخل اتاق‌ها و آقایان آمدند داخل حیاط. حیاط آن زمان را با چادر پوشانده بودند. کم‌کم علما آمدند. آقای شیرازی، آقای تهرانی و آقای فلسفی هم آمدند. آقای شیرازی داد می‌زد: دختر من را بردند داخل ساواک، شما این‌جا نشستید، مذاکره می‌کنید. خانم‌ها هم داد و بیداد می‌کردند. آن شب ما تحصن کردیم نزدیک سحر بازاری‌ها برنج آوردند و برنج پختند و بین مردم تقسیم کردند. نزدیک‌های اذان صبح بود که زنان دستگیر شده را آزاد کردند و خانم‌ها تحصن را پایان دادند. خانم مقدسی را زیاد شکنجه نکرده‌بودند، ولی آن دختری را که شعار می‌داد، خیلی با باتوم زده بودند. بدنش هم ورم داشت و بستری بود».

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت