در بخش داستان کوتاه سه اثر «راننده رئیس‌جمهور و چند داستان دیگر» نوشته سلمان کدیور، نشر شهرستان ادب؛ «گور گم و چند داستان دیگر» نوشته عماد عبادی، نشر نظام‌الملک و «ویروس عاشق» نوشته مجید رحمانی، نشر صاد به عنوان نامزدهای این بخش معرفی شدند. هادی خورشاهیان، یوسف قوجق و محمدعلی رکنی داوران بخش مجموعه داستان کوتاه هستند.

به همین انگیزه سراغ «محمدعلی رکنی» یکی از داوران رفتیم تا درباره داستان‌های کوتاهی که در یک سال اخیر منتشر شدند و همچنین داوری این آثار صحبت کنیم.
محمدعلی رکنی در این گفت‌وگو شرکت کرد اما گفت تا پایان اختتامیه و اعلام برگزیده‌ها نمی‌تواند به بعضی پرسش‌ها مثل برگزیده داشتن یا نداشتن بخش داستان کوتاه، پاسخ شفاف دهد . این گفت‌وگو را بخوانید.

با توجه به اینکه جایزه جلال همه آثار منتشر شده یک سال را بررسی می‌کند و شما به عنوان داور در بخش داستان کوتاه آثار این بخش را مطالعه کرده‌اید، بگویید داستان کوتاه ایران به چه سمت و سویی رفته و چه تفاوت‌هایی با گذشته خود دارد؟

داستان کوتاه از بازی‌های فرمی و به خصوص داستان‌های موقعیت‌محور در امان نمانده و دامن نویسنده‌ها را گرفته است. نویسندگان این حوزه کمتر به سمت پیرنگ محکم و یا شخصیت‌پردازی در همان حدی که دست نویسنده کوتاه در آن باز است، رفته‌اند و نویسندگان به لحاظ محتوایی بیشتر به سراغ روایت یک موقعیت رفته‌اند. البته توجه به فرم در داستان کوتاه، به خودی خود بد نیست اما تا زمانی ‌که فرم در خدمت محتوا باشد و نویسنده حرف جدی برای بیان داشته باشد. در دهه قبل نویسندگان داستان کوتاه به سمت محتواهای جدی‌تری می‌رفتند و بین نویسنده داستان کوتاه و مخاطب ارتباط بهتری برقرار می‌شد اما این ارتباط در حال حاضر کم شده و به تناسب آن مخاطب به این نوع داستان‌ها اقبالی نشان نمی‌دهد. استقبال نکردن مخاطب از داستان کوتاه به آن ضربه جدی زده است؛ هم نویسنده در نوشتن آن بی‌انگیزه است و هم ناشر به خاطر نبود بازار داغ از چاپ آثار امتناع می‌کند که همه این‌ها اثر خودشان را بر کیفیت این داستان‌ها نسبت به دهه‌های اخیر گذاشته‌اند. در حالی که داستان کوتاه می‌تواند نماینده ادبیات ایران در دنیا باشد چون بسترهای بهتری برای ترجمه نسبت به رمان دارد.

چقدر در انتخاب نامزدهای بخش داستان کوتاه به این موارد توجه کردید؟

ما همه داستان‌ها را خواندیم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم سه اثر «راننده رئیس‌جمهور و چند داستان دیگر»، «گور گم و چند داستان دیگر» و «ویروس عاشق» به لحاظ ویژگی‌های فرمی و محتوایی آثار قابل دفاعی هستند.

با توجه به بی‌اقبالی مخاطب نسبت به خواندن داستان کوتاه و جدی نگرفتن چاپ این داستان‌ها توسط ناشران، نویسنده امروز باید با چه انگیزه‌ای به سمت نوشتن این داستان‌ها برود؟

اصلاحی باید از سمت مخاطب و نویسنده صورت بگیرد. مخاطب فکر می‌کند نوشتن داستان کوتاه نسبت به رمان آسان است و سختی‌های نوشتن رمان شامل داستان کوتاه نمی‌شود در حالی ‌که نوشتن داستان کوتاه اگر دشوارتر از رمان نباشد، آسان‌تر نیست. نویسنده داستان کوتاه فرصت کمتری دارد و در عین حالی که از امکانات کمتری برخوردار است باید داستانی بنویسد که هم محکم باشد و هم برای مخاطب، سرگرم‌کننده. داستان کوتاه هم باید زبان خوبی داشته و هم از عهده شخصیت‌پردازی و سایر عناصر داستانی برآمده باشد. اگر این نگاه از سمت مخاطب اصلاح شود، می‌تواند به داستان کوتاه کمک کند چون ارزش‌های داستان کوتاه مشخص و حفظ می‌شود. از طرفی نویسنده هم باید نگاه جدی نسبت به این نوع ادبی داشته باشد و به مخاطب توجه کند؛ این اصلاح دوسویه به رشد داستان کوتاه کمک خواهد کرد.

جشنواره‌ها چقدر در توجه دوباره ناشران و نویسندگان به سمت خلق و انتشار داستان کوتاه نقش دارند؟

به طور کلی جشنواره‌ها به خصوص جشنواره‌هایی که متمرکز بر داستان کوتاه هستند، می‌توانند بر مسیر این نوع داستان تأثیر بگذارند. گاهی حتی انگیزه نویسندگان از نوشتن داستان کوتاه سلیقه همین جشنواره‌ها و داورانشان بوده است اما آثار برگزیده در جشنواره‌ها به دست مخاطب نمی‌رسد یعنی انگار جشنواره در همان زمانی که برگزیده‌هایش را معرفی می‌کند کارش تمام شده در حالی‌ که باید حلقه ارتباطی باشد بین آثار برگزیده و بازار کتاب و مخاطب تا این آثار به مخاطب معرفی شود که اکنون این اتفاق نمی‌افتد.

البته اعتبار جشنواره‌های ادبی هم مهم است. جشنواره به لحاظ عملکرد باید اعتباری ایجاد کند تا اعتماد مخاطب را جلب کند؛ این جلب اعتماد هم با پروپاگاندا اتفاق نمی‌افتد باید در عملکرد جشنواره دیده شود و مخاطب این را درک کند.

عملکرد جشنواره جلال چطور بوده است؟

به نظرم در جایزه جلال همه نشرها دیده می‌شود اما ممکن است جشنواره‌های دیگر نگاه‌ها سلیقه‌ای باشد و بسیاری از آثار دیده نشود البته تنوع جشنواره هم در ایران زیاد است با این حال در عمل آن اتفاق نیفتاده و نتوانسته‌اند کاری کنند تا آثاری که به عنوان برگزیده معرفی می‌شوند در بازار کتاب دیده شوند.

البته آن نگاه مد نظر شما در جایزه جلال رعایت نشده دست‌کم در این دوره. نامزدها از چند نشر معدود انتخاب و در بخش‌های مختلف تکرار شده‌اند.

فعلاً نمی‌توانم به این پرسش پاسخ بدهم و پس از اتمام جشنواره حتماً راجع به آن مفصل صحبت خواهیم کرد.

خبرنگار: خدیجه زمانیان