گرچه در ‌دوره‌های گذشته فجر نیز فیلم‌های پرمخاطب و برگزیده، سهم قابل توجهی در اکران‌های سال آینده به ویژه نوروز و تابستان داشتند اما در وضعیت فعلی و با توجه به اینکه در دو سه سال اخیر شیوع گسترده کرونا مناسبات اکران را به کلی تغییر داده و از طرفی دیگر در نیمه دوم سال جاری به دلیل ناآرامی‌های اجتماعی، سینما روزهای بی‌فروغ و کم‌مخاطبی را تجربه کرده است؛ این خبر که قرعه اکران ۱۴۰۲ از همین حالا به نام فیلم‌های جشنواره چهل ‌و یکم افتاده این پرسش را به وجود می‌آورد که تکلیف فیلم‌های جامانده از دوره‌های گذشته چه خواهد بود.

بیش از ۳۰ فیلم؛ جامانده از پنج دوره پیشین جشنواره فجر
بررسی پنج دوره گذشته جشنواره فیلم فجر نشان می‌دهد افزون بر ۳۰ فیلم از دوره‌های سی‌وششم تا چهلم فرصت اکران پیدا نکرده‌اند و در این میان تکلیف نمایش چند اثر نامعلوم است و برخی فیلم‌ها نیز با توقیف روبه‌رو شده‌اند. در ادامه نگاهی اجمالی خواهیم داشت به آمار فیلم‌هایی که در هر دوره به نمایش درآمده و آثاری که هنوز فرصت اکران نیافته‌اند و همچنین فیلم‌های مهم جا مانده از دوره‌های قبلی را بررسی خواهیم کرد.
از چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر آغاز می‌کنیم که سال گذشته برگزار شد؛ نخستین دوره برپایی مهم‌ترین رویداد سینمایی در دولت سیزدهم که یکی از پرحاشیه‌ترین دوره‌های جشنواره فجر نیز بود. در این دوره ۲۲ فیلم به نمایش درآمد که از این تعداد تاکنون ۱۰ فیلم روی پرده رفته‌اند و ۱۲ فیلم دیگر همچنان در انتظار فرصت مناسبی برای نمایش هستند که شاخص‌ترین آن‌ها «نگهبان شب» ساخته رضا میرکریمی، «برف آخر» به کارگردانی امیرحسین عسگری، «خائن‌کشی» مسعود کیمیایی و «دسته دختران» منیر قیدی است و همچنین «شهرک»، «ضد»، «بی‌رؤیا»، «بی‎مادر»، «۲۸۸۸»، «لایه‌های دروغ» و... از دیگر فیلم‌های اکران نشده است.

جشنواره سی‌ونهم و فیلم‌هایی با سرنوشت نامعلوم
یک دوره پیشتر یعنی سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر که در اوج دوران کرونا برپا شد با فیلم‌های کمتری نسبت به دوره‌های قبلی کلید خورد و مجموع فیلم‌های به نمایش درآمده در این دوره ۱۶ فیلم بود که فقط هشت فیلم آن اکران شده است که از این تعداد دو فیلم یعنی «یدو» و «تک تیرانداز» در اقدامی غیرمتعارف از تلویزیون به نمایش درآمد و سه فیلم دیگر یعنی «ابلق»، «زالاوا» و «تی‌تی» هم در سال جاری فرصت اکران یافتند. با این حال هنوز از جشنواره سی‌ونهم، هشت فیلم باقی مانده که دو فیلم مهم آن دوره یعنی «روشن» به کارگردانی روح‌الله حجازی و «شیشلیک» ساخته محمدحسین مهدویان ظاهراً توقیف شده‌اند. رضا عطاران که در هر دو فیلم نقش‌آفرینی کرده برای «روشن» جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد را هم دریافت کرد اما این فیلم‌ها در حالی سرنوشت نامعلومی دارند که گفته می‌شود مشکل نمایش آن‌ها به خصوص «شیشلیک» صرفاً با حذف چند سکانس برطرف نمی‌شود. البته در میان فیلم‌های به محاق رفته این دوره، سرنوشت فیلم «مصلحت» نیز همچنان نامعلوم است و براساس شنیده‌ها حساسیت‌هایی از سوی برخی مسئولان قضایی درباره این فیلم وجود دارد که وضعیت اکران آن را پیچیده کرده است. به جز این سه فیلم می‌توان از «خط فرضی»، «مامان»، «روزی روزگاری آبادان» و «گیج‌گاه» یاد کرد که آن‌ها هم هنوز اکران نشده‌اند. البته فیلم عادل تبریزی یعنی «گیج‌گاه» قرار بود در مهر سال جاری اکران شود که اتفاق‌های اخیر و ریزش مخاطبان سینما، صاحبان فیلم را از نمایش آن منصرف کرد.

حرکت در مسیر اکران برخط
اما کمی به عقب‌تر برگردیم؛ یعنی زمانی که هنوز کرونا در کشور فراگیر نشده بود و تولیدات سینما هم متعلق به دوران پیش از همه‌گیری بودند، پس با دوره شلوغی نسبت به جشنواره سی‌ونهم و چهلم روبه‌رو هستیم. در سی‌وهشتمین دوره جشنواره فجر در مجموع ۲۸ فیلم به نمایش درآمد که از این تعداد تاکنون ۱۸ فیلم اکران شدند و ۱۰ فیلم از آن دوره جا مانده‌اند. شماری از فیلم‌های به نمایش درآمده به دلیل شیوع کرونا و بسته شدن سینماها به اکران برخط تن دادند که ابراهیم حاتمی‌کیا با «خروج» از پیشروهای این شیوه از اکران بود و تعدادی دیگر نیز طی سال‌های بعد روی پرده رفتند. اما از فیلم‌های مهم این دوره که پشت درهای بسته هستند می‌توان به «لباس شخصی»، «سینما شهر قصه»، «قصیده گاو سفید» و «سه کام حبس» اشاره کرد. نکته اینجاست که فیلم «لباس شخصی» محصول سازمان اوج که در روزهای جشنواره با تحسین منتقدان روبه‌رو شده بود وضعیت نامعلومی در اکران دارد و به دلیل مسائل امنیتی تا به امروز به نمایش درنیامده است؛ همچنین فیلم «قصیده گاو سفید» با وجود نمایش گسترده بین‌المللی اما در ایران توقیف و مدتی بعد نیز نسخه‌ای از آن قاچاق شد.

نمایش فیلمی جا مانده از فجر سی‌وهفتم
اما سی‌وهفتمین دوره فیلم فجر میزبان ۳۰ فیلم بود که از این تعداد سه فیلم آن متعلق به پویانمایی‌ها بود. تمام آثار مهم این دوره به نمایش درآمدند و تعدادی از آن‌ها هم به اکران برخط روی آوردند؛ با این حال از مجموع فیلم‌های جشنواره سی‌وهفتم تنها دو فیلم اکران نشده باقی مانده و جالب است بدانید «پالتو شتری» که روز گذشته نمایش خود را آغاز کرده جا مانده از فجر سی‌وهفتم است.
دوره سی‌وششم نیز با میزبانی از ۲۴ فیلم و اکران عمومی بخش عمده آثارش، فقط دو فیلم جا مانده یعنی «امپراتور جهنم» به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی و «کامیون» ساخته زنده‌یاد کامبوزیا پرتوی را دارد که هنوز به سینماها نرسیده‌اند.

تکلیف جا مانده‌های جشنواره فجر چیست؟
اما بازگردیم به صحبت‌های مدیرکل اداره نظارت بر عرضه و نمایش که در بخشی از گفته‌هایش اشاره کرده برخی فیلم‌ها فرصت چند ماهه اکران را از دست داده‌اند و ناگفته نماند بسیاری از آثار جا مانده از دوره‌های قبلی پروانه نمایش هم داشته‌اند اما مسئله مهم اینجاست که عدم نمایش این فیلم‌ها به شرایط نامساعد ناشی از تبعات کرونا، تعطیلی‌های مستمر سینما در دوران اوج همه‌گیری و عدم تمایل به اکران برخط فیلم‌ها بازمی‌گردد و طبیعی است صاحبان آثار دغدغه بازگشت سرمایه و جلوگیری از فیلم‌سوزی را داشته باشند. با این حال به این تعداد فیلم جا مانده از پنج دوره اخیر جشنواره فجر شمار زیادی فیلم دیگر هم اضافه کنید که در طول این سال‌ها ساخته شده‌اند و منتظر زمان مناسبی برای اکران هستند.
این در حالیست که کمتر از ۱۰ روز تا برپایی چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر باقی مانده است و احتمالاً در این ایام آثار جدیدی هم به چرخه اکران افزوده نمی‌شود. باید منتظر چینش اکران نوروز باشیم تا ببینیم سهم فیلم‌های دوره‌های قبلی جشنواره در کنار آثار امسال که وعده نمایش را از پیش گرفته‌اند، چقدر خواهد بود.

خبرنگار: صبا کریمی