فلسفه اهتمام ما شیعیان به زیارت از چه باب است و چرا ما خود را مقید به این امر می‌کنیم؟

طراح زیارت پیامبر اکرم(ص) هستند چنان که فرمودند تا من هستم به دیدارم بیایید و چون از دنیا رفتم، به زیارت قبر من بیایید؛ و نیز توصیه است تا علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام در قید حیات‌اند به دیدار آنها بروید و پس از مفارقت‌شان از دنیا، به زیارت قبورشان رهسپار شوید.

این تأکید از وجود مکتب تربیتی در زیارت حکایت می‌کند مکتبی که ابعاد مختلف دارد ازجمله واسطه قرار دادن اشخاص آبرومند در پیشگاه خدا، الگوگیری از آنها و مقایسه کردن خود با الگوها و نیز ترویج دین در جوار مرقد مطهر و نورانی آن حضرات(ع).

آستان مقدس امام رضا(ع) همه ساله میزبان میلیون‌ها زائر از اقصی نقاط این عالم است، اما باز هم ما ایشان را غریب‌الغربا می‌خوانیم، فلسفه این غریب ماندن و غربت چیست؟

مدتی تحقیق کردم تا دریابم چه کسی لقب غریب را به امام رضا(ع) داده است، طی پژوهشی دریافتم این لقبی است که رسول خدا(ص) به هشتمین امام از نسل خود داده‌اند. ایشان وقتی اوصیای خود را به جابربن عبدالله‌انصاری معرفی کرده و اسامی و القاب‌شان را برمی‌شمردند برای هر یک وصف و صفتی به کار بردند و چون به امام رضا(ع) رسیدند، فرمودند: بِابالغریب؛ یعنی پدرم به فدای آن غریب!

غریب معانی متعددی دارد در یک معنا دورافتاده از وطن را غریب می‌گویند و در معنایی دیگر امر ناشناخته و کشف ناشده غریب لقب می‌گیرد؛ مثل طبیب حاذقی که در شهری، ناآشنا مانده است و به او مراجعه نمی‌کنند.

امام رضا(ع) به عنوان عالم آل‌رسول(ص) با آن عظمت و جلالت شأن همچنان شخصیتی ناشناخته هستند و هنوز ابعاد متعددی از حیات و شخصیت آن حضرت(ع) کشف‌ناشده باقی مانده است. البته عدم علم به ابعاد وجودی آن حضرت(ع) مانع از بهره‌مندی از عنایات ایشان در زیارت نمی‌شود چنان‌که زائرِ امام مهربانی‌ها(ع) حتماً از زیارت و انس با حضرت(ع) بهره می‌برد. خوشبختانه، زیارت امام رضا(ع) در روزگار ما پررونق است و کسی از این زیارت دست خالی برنمی‌گردد.

هر چند که زائران در طی قرن ها با تلاش های مشتاقانه شان برای زیارت ائمه واژه زیارت را به خوبی معنا کرده اند اما گاه یادآوری معنا و مقصود آن می تواند به ما زائران کوچک استان علی ابن موسی الرضا (ع) برای زیارت کامل تر کمک کننده باشد. در اصطلاح دینی، زیارت به معنای تمایلی ست که به جز حس شوق قلبی شخص را نیز به دنبال دارد. تمایلی همراه با احترام و تواضع نسبت به شخصی که به زیارتش نائل می شویم. به گفته کارشناسان و علما این معنا زمانی کامل تر می شود که به جز تمایل قلبی و انس روحی ما به عنوان زائر مشتاق باشیم که در فکر، اخلاق و عمل نیز به سیره و کردار شخصی که به زیارتش می رویم، نزدیک باشیم.

در زیارت بر شبیه شدن زائر به مزور (شخص زیارت شده) تأکید و سفارش شده است، چطور می‌توان از امر  زیارت چه از دور و نزدیک به آن حضرت(ع) شبیه شد؟

بنابر تصریح سوره مبارکه مائده خدا سیستمی را طراحی کرده که ما از طریق وسیله‌ها به درگاه الهی پناه ببریم «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ»؛ از این جهت با عنایت حضرت و توجه ای که به ما به عنوان زائرشان خواهند داشت حتما  از آثار برجای مانده از امام رضا(ع) اعم از خطبه‌ها، پرسش و پاسخ‌ها، مناظرات، احادیث و معارف به ویژه درباره خداشناسی حتماً بهره‌ای به دلیل شمس‌الشموس بودن حضرت ثامن‌الحجج(ع)، نصیب زائران می‌شود چون آن وجود مطهر خورشیدی است که هم نور می‌بخشد و هم حرارت. طبق احادیث و معارف دینی اینکه کسی از دوردست با عشق به زیارت امام مهربانی‌ها می‌آید از برکات این زیارت و نیز عنایت آن وجود مقدس بهره‌مند می‌شود؛ به تعبیر شعر «به ذره گر نظر لطف بوتراب کند/ به آسمان رود و کار افتاب کند». حضرت ثامن‌الائمه(ع) نیز همچون جدشان امیرالمومنین(ع) اگر نظر لطف و عنایتی به زائران خود داشته باشند، اتفاقات شگرف را در حیات آنها رقم می‌زنند. به لطف این برکات ما به عنوان زائر باید تلاش کنیم تا از این توفیقی که نصیبمان شده بهترین بهره برداری را داشته باشیم و در مسیر معیت از امامی که در محضرشان آمده ایم گام برداریم.

ازجمله توصیه‌ها درباره زیارت امام رضا(ع) «عارفاً بحقّه» است، این عرفان به چه معنا است و چه برکاتی دارد؟

امام صادق(ع) فرمودند: در آخرالزمان این دعا را بسیار بخوانید: «اللَّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی». یعنی «خدایا خود را به من بشناسان، زیرا اگر خود را به من نشناسانی فرستاده‌ات را نشناخته‌ام، خدایا فرستاده‌ات را به من بشناسان، زیرا اگر فرستاده‌ات را به من نشناسانی حجّتت را نشناخته‌ام، خدایا حجّتت را به من بشناسان، زیرا اگر حجّتت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه می‌شوم».

این توصیه امام صادق(ع) نشان می‌دهد امام‌شناسی به ویژه در مکتب تشیع بسیار اهمیت دارد، وقتی به زیارت حضرت ثامن‌الائمه(ع) از دور و نزدیک اقدام می‌کنیم باید جایگاه و شأن ایشان را بشناسیم و بدانیم آن حضرت(ع) در تاریخ اسلام چه نقشی داشته‌اند یا از ما شیعیان خود چه انتظاراتی دارند؛ این معرفت و شناخت معنای عارفاً بحقه است هر چه اطلاعات ما بیشتر باشد در محضر امام(ع) بهتر عمل می‌کنیم و زیارت بهتر و بابرکت‌تری را بجا می‌آوریم. خوشبختانه، کتاب‌های متعددی به ویژه توسط آستان قدس رضوی از سخنان حضرت ثامن‌الحجج(ع) منتشر شده که مطالعه آنها معرفت ما را به حضرت(ع) بیشتر و زیارت‌مان را پربارتر می‌کند.

رأفت و مهربانی یکی دیگر از صفاتی که امام رضا (ع) را به آن می‌شناسیم. به عنوان زائر چطور می‌توانیم در خصوص مهربانی با یگدیگر  از سیره امام رئوف(ع) الگو بگیریم؟

هم پیامبر(ص) و هم ائمه(ع) به رهروان و محبان خود توصیه دارند که شبیه آنها شوند، اینکه ما برای اهل بیت(ع) احترام قائل هستیم به دلیل شباهت‌شان با پیامبر(ص) است. از امام رضا(ع) اقوال بسیاری درباره کرامت و رأفت وجود دارد. ما مطالعه این اقوال و توصیه های ایشان می توانیم تا جایی که در توانمان است، تمرین مهربانی کنیم. هر اندازه در این اوصاف اخلاقی خود را به حضرت(ع) شبیه کنیم به خدا تقرب می‌یابیم چون تقرب به اولیاءالله، تقرب به خدا است.

آمنه مستقیمی