براساس داده‌ها، یک‌سوم جمعیت جهان- حدود ۲ میلیارد نفر- یک ماه از طول سال را در شرایط کمبود آب زندگی می‌کنند، علاوه براین نیم میلیارد نفر از مردم جهان کل سال را با بحران آب مواجه هستند.
در حال حاضر منابع و ذخایر آب شیرین مناطقی از کشورهای دنیا مثل هندوستان و آفریقای جنوبی رو به پایان است و دولت‌های آن‌ها مجبورند از راه‌های مختلف مثل تانکر، آب شرب شهروندانشان را فراهم کنند. کشورهای خاورمیانه ازجمله ایران هم از مدت‌ها پیش با پدیده کاهش آب شیرین مواجه هستند. پدیده‌ای که علاوه بر نابودی بخشی از منابع زیستی و جانوری، موجب کوچ بخشی از مردم استان سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی به دیگر مناطق کشور به‌ویژه تهران و استان گلستان شده است.
بنابراین در شرایطی که این روزها از سوی کارشناسان موضوع ورود ایران به تنش آبی و حتی بحران آبی مطرح می‌شود، به منظور سازگاری و مقابله با آن، موضوع مدیریت منابع آبی و مصرف بهینه آن بسیار ضرورت دارد.
سحر تاجبخش، معاون وزیر راه‌وشهرسازی و رئیس سازمان هواشناسی کشور درخصوص وضعیت کشور به لحاظ اقلیمی و همچنین چگونگی مقابله با پدیده کم‌آبی به قدس می‌گوید: ایران روی کمربند خشک و نیمه‌خشک دنیا واقع شده است و اساساً کشوری پرباران نیست. بنابراین تکلیف اصلی ما این است که آب‌ها یا منابع آبی موجود کشور اعم از آب‌های سطحی، جاری و زیرزمینی را به بهترین شکل ممکن مدیریت کنیم. به عبارت دیگر باید در همه بخش‌ها مثل صنعت، کشاورزی و شرب با توجه به زیرساخت‌ها، بهره‌وری را از منابع آبی داشته باشیم.
بررسی‌های وضعیت آب‌وهوایی کشور نشان می‌دهد، دمای کشور طی۵۰ سال گذشته، در هر دهه ۴/۰درجه سانتیگراد افزایش یافته، همچنین بارش‌ها نیز در هر دهه، ۸/۰ میلیمتر کاهش داشته و در هر ۱۰سال حدود ۸/۴میلیمتر بر میزان تبخیر و تعرق کشور افزوده شده است. یعنی در دهه‌های اخیر کشور بیشتر تحت تأثیر این پدیده بوده، ضمن اینکه در دو سال گذشته با خشکسالی پیاپی مواجه بوده‌ایم و امسال هم متأسفانه شرایط کشور خوب نیست و در حال حاضر میانگین بارش کشور ۲۰درصد زیر نرمال است.
در واقع برایند بررسی‌ها حکایت از کاهش بارش‌ها، افزایش دما و افزایش تبخیر آب کشور طی نیم قرن گذشته دارد که این نوید خوبی نیست، برای اینکه کشور را بیشتر به سمت خشک شدن هدایت می‌کند.
وی درخصوص پیش‌بینی سازمان متبوعش از زمان ورود کشور به تنش آبی و حتی بحران آبی می‌گوید: ما در سال۱۳۹۹ باران‌های سیل‌آسایی در استان‌های گلستان، لرستان و برخی دیگر از نقاط کشور داشتیم و پس از آن دیگر روند بارش‌ها کاهشی بوده است. هرچند ممکن است به طور مقطعی در یک پاییز یا زمستان مانند زمستان سال گذشته بارش‌ها کمی بالاتر از نرمال بوده باشد اما در مجموع، شرایط روند بارش‌ها در کشور کاهشی است و مطلوب نیست به طوری که امروز به نسبت بلندمدت کاهش حدود ۲۰درصدی بارش‌ها را داریم.
تاجبخش در همین زمینه می‌افزاید: داده‌های مربوط به آب‌های سطحی و زیرزمینی در اختیار وزارت نیرو است و این وزارتخانه بهتر می‌تواند درخصوص موضوع تنش آبی اظهار نظر کند؛ اما برآورد سازمان‌های بین‌المللی نشان می‌دهد ایران و بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه در تنش آبی بسیار شدیدی هستند. در واقع ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان مثل عربستان و همچنین هندوستان و پاکستان جزو کشورهایی هستند که شدیدترین تنش آبی را دارند؛ یعنی میزان آب تولیدی در دسترس ما نسبت به مصرفمان خیلی کمتر است، به طوری که اکنون تابستان‌ها در برخی از استان‌های کشور مثل سیستان و بلوچستان آب شرب مردم از طریق تانکر تأمین می‌شود.
تاجبخش تغییر اقلیم، خشکسالی پیاپی، حفر چاه‌های غیرمجاز، ایجاد صنایع آب‌بر مثلاً در فلات ایران، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی، انتقال بین حوضه‌ای، جایگزین کردن چاه و سد به جای قنات و تغییر الگوی کشت در کشاورزی را از مهمترین عوامل کم آبی کشور می‌داند و می‌گوید: امروز اثرات این اتفاق‌ها را می‌بینیم. مثلاً فرونشست دشت‌ها به‌ویژه در فلات مرکزی یا در تهران و اصفهان نشان‌دهنده برخی اقدام‌های اشتباه گذشته است. بنابراین تا دیر نشده باید برای مدیریت منابع آبی کشور و مصرف بهینه آب در حوزه‌های شرب، صنعت و بخش کشاورزی برنامه مدونی تهیه و اجرایی کنیم تا به این شکل سطح بهره‌وری آب را ارتقا دهیم، چون در حال حاضر فقط بخش کشاورزی ۹۰درصد آب شیرین کشور را می‌بلعد؛ در حالی که برپایه بررسی‌ها میزان بهره‌وری از هر هزار واحد آب شاید حدود ۳۵ واحد باشد و این موضوع بیانگر ضرورت تغییر الگوی کشاورزی در کشور است.
تاجبخش در پاسخ به اینکه وقوع تنش آبی و یا بحران آبی احتمالی در کشور آیا بیشتر به کاهش بارش‌ها برمی‌گردد یا سوء‌مدیریت منابع آبی، می‌گوید: به هر دو این‌ها؛ طی سال‌های اخیر روند بارش‌ها کاهشی شده است و بارشی را که مثلاً ۶۰-۷۰سال پیش داشتیم الان در کشور نداریم، اما در همین مدت اتفاقی که افتاده این است که آبفا را به خوبی مدیریت نکردیم، ملاحظات زیست محیطی را رعایت نکردیم، ظرفیت‌هایی که در حوزه کشاورزی است مثل آبخوان‌داری و آبخیزداری را در کشور توسعه ندادیم یا همچنان محصولاتی کشت یا تولید می‌کنیم که به‌شدت آب‌بر هستند.
رئیس سازمان هواشناسی کشور تغییر رویکرد در زمینه مدیریت منابع آبی را بسیار ضروری می‌داند و می‌گوید: نمی‌توان نقش آب را در سیاست‌گذاری‌ها نادیده گرفت، چون اگر می‌خواهیم این سرزمین باقی بماند و نزد نسل‌های آینده خود شرمنده نباشیم باید مهمترین برنامه کشور در امور زیست محیطی‌مان مسئله مدیریت آب باشد. برای این منظور باید یک برنامه جامع ملی داشته باشیم. البته هدف از آن نباید این باشد که به هرشکلی آب را تأمین کنیم، بلکه باید هدف این باشد که علاوه بر مدیریت تولید، تقاضا را هم مدیریت و کنترل کنیم تا این گونه در شرایط بهتری، آب را حفظ کنیم.
وی با مهم خواندن مشارکت تشکل‌های مردم‌نهاد در مدیریت منابع آبی کشور می‌گوید: تا در امور و مدیریت‌ها به نقش مردم توجه نکنیم، بی‌شک کارها آن‌گونه که باید پیش نخواهند رفت. باید کارها را به دست مردم بسپاریم آن‌ها به بهترین شکل ممکن آب را مدیریت می‌کنند و سطح بهره‌وری آب را ارتقا می‌دهند.
وی با اشاره به اینکه شاید در حوزه مدیریت منابع آبی نیاز به وضع قوانین تازه داشته باشیم، می‌گوید: البته وضع قوانین تازه‌تر نیازمند نگاه‌های همه جانبه است. اینکه فقط قیمت یا نرخ آب را بالا ببریم تا مردم کمتر مصرف کنند نتیجه مطلوبی خوبی نخواهد داشت. درواقع چنین چیزی پیامد اجتماعی دیگری به دنبال دارد. باید با یک دیدگاه و افق کاملاً روشن نسبت به مصرف بهینه آب در کشور برنامه‌ریزی و یا قانون وضع کرد. مثلاً در برنامه‌ریزی‌ها در مصرف آب باید به نقش آموزش و فرهنگ‌سازی توجه کافی شود. به خاطر دارم چند سال پیش که انگلستان با کم آبی مواجه شد نخستین چیزی که مطرح کردند این بود که کسی حق ندارد با شیلنگ و آب شرب خودرو خودش را بشوید و... بنابراین مسئله آموزش به مردم و دخالت دادن آن‌ها در مدیریت آب بسیار مهم است.
نظر شما