کتاب‌های حوزه شعر بخصوص شعر معاصر در سالهای اخیر همیشه مورد استقبال مخاطبان بوده است. این استقبال به صورتی بوده است که در یکی دو دهه اخیر چند ناشر تصمیم گرفتند به صورت حرفه‌ای و تمام وقت درحوزه شعر به کار نشر بپردازند. اگر یکی از معیارهای فروش کتاب شعر، نمایشگاه کتاب تهران باشد و در سالهای گذشته به نمایشگاه سر زده باشید، دیده اید که معمولاً غرفه‌های ناشران تخصصی شعر در این سالهای اخیر همیشه پر از بازدیدکننده بوده است. صف طولانی مخاطبان دوستدار شعر که در برابر این غرفه‌های می‌ایستند و از شاعران و ترانه سرایان، امضا و عکس می‌گرفتند، از صحنه‌های آشنای در نمایشگاه بود. حتی در مواردی شاعرانی به شکل فروشنده کتاب در نمایشگاه حاضر می‌شدند و سعی می‌کردند هرچه بیشتر کتاب‌های خود را با لطایف الحیلی به مخاطبان بفروشند. برخی شاعران که شهرت یا محبوبیت بیشتری در میان مخاطبان داشتند، وقتی کتاب‌های تازه شان به نمایشگاه می‌آمد؛ صف طولانی از مخاطبان برای امضا گرفتن از آنها تشکیل می‌شد. 

غرفه های سرد شعر

در نمایشگاه امسال از این صحنه‌ها خبری نبود. غرفه‌های ناشران بخصوص ناشران تخصصی شعر به وضوح نسبت به سالهای قبل خلوت تر بود. از آن ازدحام و شور و شوق حتی در شلوغ ترین روزهای نمایشگاه خبری نبود. برای امضا گرفتن از هیچ شاعری صف ایجاد نشد و حضور هیچ شاعری، خبر ویژه‌ای در نمایشگاه تلقی نشد. مشاهدات نشان دهنده این بود که میزان فروش و استقبال از کتاب‌های شعر به اندازه سال‌های قبل نبوده است.

شاید بگویید که احتمالاً این استقبال به نمایشگاه مجازی کتاب منتقل شده است ولی به نظر می‌رسد در نمایشگاه مجازی هم استقبال چندانی از کتاب‌های شعر نشده باشد. می‌دانیم که یکی از ناشرانی که در سالهای اخیر در زمینه انتشار کتاب‌های شعر فعال بوده است، مؤسسه انتشارات نگاه است. این ناشر ترجیح داد در نمایشگاه حضوری مشارکت نکند اما در نمایشگاه مجازی هم از میان چندین مجموعه شعری که در این سالها منتشر کرده بود، تنها مجموعه شعر مژده لواسانی را در نمایشگاه مجازی شرکت داد.  

البته در حال حاضر به آماردقیق و جزئی درباره نمایشگاه و کتاب‌های فروخته شده در آن دسترسی نداریم و محبوریم براساس مشاهدات گزارشگران خود و نیز کارشناسان حوزه شعر در این باره اکتفا کنیم و شاید اگر روزی به آمارهای دقیق تر بتوان دسترسی داشت، بهتر و بیشتر بشود وضعیت شعر در بازار کتاب ایران را تحلیل و بررسی کرد.

ناشران کتاب شعر منتشر نمی کنند

به هرحال عدم استقبال از کتاب‌های شعر، برخی ناشران را به صرافت این انداخته است که دیگر کتاب شعر منتشر نکنند. برخی ناشران که در سالهای اخیر عمده فعالیت خود را در حوزه شعر متمرکز کرده بودند، تصمیم گرفته اند در حوزه‌های دیگر مانند داستان، نمایشنامه یا فلسفه فعالیت کنند و به پخش کتاب‌های شعری که در سالهای گذشته منتشر کرده اند، بسنده کنند.

امروزه اگر شاعری کتاب جدیدی در دست انتشار داشته باشد، برای انتشار این کتاب به مشکل جدی برخواهد کرد. بسیاری از گزینه‌هایی که سالها قبل برای انتشار کتاب شعر در دست بودند، اکنون دیگر کتاب شعر منتشر نمی‌کنند و اغلب ناشرانی که هنوز کتاب شعر منتشر می‌کنند، این کار را با دریافت هزینه سرمایه گذاری انجام می‌دهند. به عبارت دیگر اگر بخواهید کتاب شعر منتشر کنید، باید مبالغی بین 5 تا 10 میلیون تومان به ناشر پرداخت کنید تا قادر باشید که صاحب کتاب شوید!

پای فناوری در میان است

آیا این وضعیت به این معناست که دیگر شعر از چشم مردم افتاده است و ایرانیان علاقه و عشق طولانی خود را به شعر از دست داده اند؟ نزول خرید کتاب‌های شعر و علاقه مند شدن مخاطبان به خرید کتاب‌های داستان بلند و تاریخ شفاهی به این معناست که دیگر نثر، نظم را شکست داده است؟ واقعیت این است که به راحتی نمی‌توان چنین نتیجه گیری کرد. سؤال اینجاست که آیا میزان خرید کتاب، شاخص درست و دقیقی برای سنجش میزان علاقه مندی مردم به شعر است؟ به نظر می‌رسد که چنین نیست. شاید باید این نکته را مورد توجه قرار داد که در اثر تغییرات فناورانه و دگرگونی در علایق و گونه شناسی مخاطبان، رسانه اصلی پخش و توزیع شعر تغییر کرده است. قبلاً مردم از طریق کتاب، تازه‌های شعر را می‌خواندند و راه‌های دیگر برای دسترسی به شعر مانند رسانه‌هایی چون مطبوعات، رادیو و تلویزیون و .... به اندازه کتاب، در رساندن شعر به دست مردم تأثیر نداشتند. این چرخه در سالهای اخیر تغییر کرده است و به جای کتاب، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به رسانه اصلی شعر تبدیل شده است. دوستداران شعر، صفحات، گروه‌ها و کانال‌های شاعران را دنبال می‌کنند و به تازه ترین شعرهای شاعران، دسترسی دارند و نه تنها می‌توانند متن مکتوب شعر را بخوانند، می‌توانند شعرخوانی شاعر یا دکلمه شعرها و همراه شدن آن با هنرهای دیگر مانند موسیقی، گرافیک و خوشنویسی را هم ببینند و بخوانند. به همین دلیل باید در بررسی تغییر و تحولات بازار شعر این تغییرات در رسانه و سلیقه مخاطبان را هم در نظر داشت، به نظر می‌رسد مردم ایران همچنان عاشق شعرند اما کتاب دیگر تنها راه دسترسی آنها به شعر نیست.