این تلاش بعدها با رشد توانایی های فیزیکی و ادراکی کودک، برای اثبات ادعای شان نمود دیگری به خود می گیرد؛ از اصرار برای خواندن اشعار فلان شاعر در جمع های خودمانی گرفته تا نشان دادن نقاشی او به دیگران و ... همگی گام هایی است برای باوراندن برتری ذهنی کودک آن ها نسبت به کودکان دیگر.

درخواست برای "جهش تحصیلی" فرصت دیگری است که اینبار با مشارکت نهاد خانواده و رسمی ترین نهاد آموزشی یعنی آموزش و پرورش شکل می گیرد؛ توافقی رسمی و قانونی که بارزترین نشانه آن را می توان در حضور چهار نوجوان ۱۳ ساله در میان داوطلبان کنکور ۱۴۰۲ دید.

همه این تلاش ها در حالی صورت می گیرد که امروزه ساختار قانونی جهش تحصیلی که  نسخه آن از سوی شورای عالی آموزش و پرورش پیچیده شده، مورد تردید کارشناسان آموزشی و حتی خود مسئولان این وزارتخانه است. 

موافقان و مخالفان جهش تحصیلی چه می گویند؟

مژگان آژیده؛ معاون ارزیابی فرایندهای آموزش یادگیری معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در این خصوص به ما می گوید: جهش تحصیلی نوعی مداخله آموزشی است که براساس آن دانش آموزان باهوش یا سرآمد (با توجه به تعریف تخصصی)، می توانند دوره ها و برنامه های درسی آموزشی را در مدت زمان کوتاه تر و به طور فشرده –گذراندن دو یا چند پایه تحصیلی در یک سال- در سن پایین تر طی کنند، که متولی این موضوع در وزارت آموزش و پرورش سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور است که با هدف رعایت عدالت آموزشی و لحاظ کردن تفاوت های فردی هر ساله دستورالعمل جهش تحصیلی را تدوین و به استان ها ارسال می کنند تا با ارائه نکات سیاست گذاری و اجرایی دانش آموزانی که در مقایسه با همسالان خود در پایه مد نظر، از بهره هوشی بالاتر و به نوعی از توانایی شناختی برتری برخوردارند، با طی فرآیند پیش بینی شده از جهش تحصیلی استفاده کنند.

آژیده با اشاره می افزاید: جهش تحصیلی شامل، جهش تحصیلی متعارف و غیر متعارف است که براساس ماده ۱۸ آیین نامه ارزشیابی تحصیلی- تربیتی، دانش آموزان در دوره ابتدایی (ارزشیابی کیفی – توصیفی) قبول شدگان ساعی و برجسته پایه های دوم، سوم و چهارم ابتدایی، با رعایت شرایط و تقاضای کتبی ولی خود و پس از آن تایید شورای مدرسه، می توانند از جهش تحصیلی متعارف استفاده کنند که در صورت شرکت در آزمون هوش عملی و کسب نمره لازم و پس از آن، با شرکت در ارزشیابی شهریور و کسب سطح عملکرد خیلی خوب در همه درس ها، می توانند به پایه بالاتر ارتقا یابند.

جهش تحصیلی متعارف و غیر متعارف

معاون ارزیابی فرایندهای آموزش یادگیری معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش ادامه می دهد: جهش تحصیلی غیر متعارف شامل دانش آموزانی می شود که دانش آموز برای بار دوم می خواهد از جهش تحصیلی استفاده کند که پرونده این دانش آموزان علاوه بر طی کردن مراحل جهش تحصیلی متعارف حتماً باید در کمیسیون خاص منطقه و پس از آن در کمیسیون خاص استان بررسی شود تا در مورد این دانش آموزان تصمیم گیری نهایی صورت گیرد.

وی ادامه می دهد: یکی دیگر از انواع جهش تحصیلی غیر متعارف شامل دانش آموزان پایه اول به سوم می شود، به طوری که در این روش نیز پرونده دانش آموز پس از گذر از مرحله شورای مدرسه، در کمیسیون خاص منطقه مورد بررسی دقیق قرار می گیرد و آزمون هوش از دانش آموز گرفته می شود، که وی در صورت رای مثبت کمیسیون، در ارزشیابی دروس پایه دوم در شهریور شرکت و پس از کسب موفقیت، از پایه اول به پایه سوم جهش تحصیلی می کند. نوع دیگر جهش تحصیلی غیرمتعارف، جهش تحصیلی چند پایه است که دانش آموز به طور همزمان در چند پایه - مثلاً از پایه اول به پایه چهارم یا پنجم - جهش می کند. پرونده این دانش آموزان علاوه بر لایه مدرسه، کمیسیون منطقه و کمیسیون استان به وزارت آموزش و پرورش و دفتر آموزش دبستانی نیز ارسال می شود و پس از بررسی همه مستندات؛ طی نامه ای به کمیسیون خاص وزارتخانه که در شورای عالی آموزش و پرورش مستقر است ارسال می شود تا در این کمیسیون پرونده دانش آموز دوباره از سوی کارشناسان حوزه های مختلف مورد بررسی قرار گیرد و پس از ارسال به سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور و انجام آزمون هوش عملی  از دانش آموز، نتیجه نهایی بار دیگر در کمیسیون خاص ستاد مورد بررسی قرار می گیرد و نتیجه به دفتر دبستانی برای ارسال به استان مورد نظر و ادامه فرآیند در استان ارجاع می شود.

جهش تحصیلی؛ موضوعی پرچالش در نظام تعلیم و تربیت

آژیده با اشاره به اینکه جهش تحصیلی یکی از موضوعات پرچالش در نظام تعلیم و تربیت است که موافقان و مخالفان متعددی دارد، می گوید: مخالفان جهش تحصیلی براین باورند که هر چند دانش آموز ابزار ذهنی لازم برای یادگیری را داشته باشد، کودک برای یادگیری قبل از زمان مناسب  آموزشی، تحت فشار قرار می گیرد. به دلیل اینکه فرایند یادگیری که طی ۹  ماه برای دانش آموزان پیش بینی شده، برای این دانش آموزان در کمتر از ۳ ماه و آن هم به صورت سطحی اتفاق می افتد، در حالی که یکی از اهداف مهم آموزش در دوره دبستان یادگیری اکتشافی و آن هم در زمان مناسب است.

وی ادامه می دهد: همچنین برخی کارشناسان بر این باورند که در دوره دبستان ابعاد مختلف شخصیت کودک باید پرورش یابد و نباید کودکان‌ را با این اقدام به بزرگسالی پرتاب کرد؛ به اعتقاد این کارشناسان بهتر است برای این گونه دانش‌آموزان، غنی سازی برنامه‌ها انجام شود. اما وقتی جهش رخ می‌دهد آن ها از همسالان‌شان جدا می‌شوند، بدون گذراندن مراحل رشد اجتماعی و عاطفی که در تعامل با همسالانشان اتفاق می افتد، دانش‌آموزان از شخصیت ارگانیسم خود به شخصیتی دورتر پرتاب می‌ شوند. به خصوص در جهش های چند پایه، با توجه به اینکه  که در سن پایین تر از حد معمول وارد دانشگاه می شوند به دلیل تفاوت جسمی و ظاهری که با سایر همکلاسی های خود دارند، ممکن است دچار آسیب روحی شده  و منزوی شوند و یا بر عکس به دلیل توجه فراوان اطرافیان بویژه بزرگسالان دچار غرور بیش از حد و اعتماد به نفس کاذب شوند، به همین دلیل جهش تحصیلی می تواند تهدیدی برای آسیب به رشد شخصیت آن ها باشد. همچنین ممکن است دانش آموزی در تعدادی و نه همه درس ها استعداد خوبی داشته باشد. اما وقتی در فرایند جهش قرار می گیرد جهش تحصیلی در همه درس ها اتفاق می افتد. بنابراین در این شرایط دانش آموز برای یادگیری برخی درس ها نیازمند صرف زمان بیشتری برای یادگیری است که در این صورت برای شرکت در ارزشیابی و کسب سطح عملکرد خیلی خوب، تحت فشار روانی و ذهنی قرار می گیرد و این  آسیبی است که برخی از این دانش آموزان را تحت تاثیر قرار می دهد.

جهش تحصیلی؛کم هزینه ترین روش مداخله آموزشی است

این مسئول با اشاره به نظر موافقان جهش تحصیلی نیز می گوید: این گروه براین باورند که کودکان دارای بهره هوشی بالا تحمل حضور در کلاس های عادی را ندارند. چرا که آن ها قدرت یادگیری بالایی دارند اما معلم باید در سطح دانش آموزان عادی فرایند آموزش را طی کند، که ممکن است این دانش آموزان برای معلم در فرایند آموزش اختلال ایجاد کنند و موقعیتی که در آن قراردارد را نپذیرند که این شرایط هم برای دانش آموزان باهوش و هم برای دیگر دانش آموزان کلاس آسیب هایی را به همراه دارد به همین دلیل موافقان جهش تحصیلی روی آن تاکید دارند.

آژیده همچنین ادامه می دهد: موافقان جهش تحصیلی بر این باورند که دانش آموزان باهوش از سازگاری عاطفی و اجتماعی بالاتری در مقایسه با همسالان خود برخوردارند، ضمن آنکه جهش تحصیلی کم هزینه ترین روش مداخله آموزشی برای رفع نیازهای تحصیلی این کودکان است. زیرا جداسازی این کودکان از همسالان آن ها  در مقایسه با جهش تحصیلی بسیار پر هزینه است.

با این حال به اعتقاد معاون ارزیابی فرایندهای آموزش یادگیری معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با وجود اظهار نظر موافقان و مخالفان جهش تحصیلی که به نکات قابل تاملی اشاره کرده اند؛ دانش آموزان باید در جامعه ای کوچک به نام مدرسه ورود پیدا کنند تا در تعامل با دیگر همسالان خود جامعه پذیری را بیاموزند. چرا که در برخی کلاس ها علاوه بر دانش آموزان عادی دانش آموزانی با هوشبهر مرزی -هوش نزدیک به نرمال- حضور دارند، که می توانند در کلاس های درس عادی و با مداخلات به موقع معلم آموزش های لازم را کسب کنند. از همین رو، در خصوص دانش آموزانی هم که با انحراف های مشخص، دارای هوشبهر بالاتر از  نرمال هستند،  باید با انجام مداخلات به موقع، به غنی سازی آموزشی آن ها پرداخت و به جای کاهش طول آموزش این دانش آموزان، به رشد عرضی تعلیم و تربیت آن ها توجه کرد. بنابراین دانش آموزی که می تواند جهش یک پایه انجام دهد، بهتر است در کنار دیگر دانش آموزان درس بخواند و عرف ها، ارزش ها، مهارت های مختلف ارتباطی، زندگی و سایر مهارت ها را  در کنار همسالان خود بیاموزد تا هنگامی که وارد جامعه می شود، با توجه به فرهنگ و هویت و شخصیت دریافتی در مدرسه، قدرت تعامل مناسب با دیگر افراد جامعه را داشته باشد. زیرا در جامعه افرادی نیازمند کمک هستند و دانش آموزان باهوش باید در مدرسه یاد بگیرند که به دیگران کمک کنند و نباید خود را منفک از دیگران بدانند. فراتر از همه این موارد براساس اسناد فرادستی و طبق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، مدرسه باید شرایط تربیت تمام ساحتی را برای همه دانش آموزان فراهم کند تا آن ها بتوانند محیط واقعی جامعه در مدلی کوچکتر به نام مدرسه و کلاس تجربه کنند و در این صورت است که می توانیم مراتبی از حیات طیبه را در دانش آموزانمان نهادینه سازیم و با ایجاد مدرسه صالح، شهروند صالح که علاوه بر هویت پذیری، بر اساس اصول روانشناختی و جامعه شناختی تربیت شده را تحویل جامعه دهیم.

دانش آموزانی هستند که هوشبهر آن ها بسیار فراتر از میانگین هوش افراد نرمال جامعه است که نه تنها جهش یک پایه، بلکه جهش چندپایه نیز پاسخگوی نیاز آن ها نیست. اگر به این سرمایه های ارزشمند جامعه توجه نشود در بلندمدت دچار آسیب خواهند شد و باید برای آن ها برنامه جامع و کاملی داشته باشیم که استعداد برتر آن ها شناسایی شود و براساس استعدادهایی که دارند با اصول صحیح آموزشی و پرورشی رشد کنند تا درآینده بتوانیم برای حل مسائل بزرگ جامعه از آن ها کمک بگیریم و اگر این دانش آموزان مورد بی توجهی قرار گیرند این احتمال وجود دارد که سایر کشورها آن ها را شناسایی کنند و با جذب آن ها به کشور خود ما این سرمایه های عظیم انسانی را از دست بدهیم.