زیارت اربعین و پیاده‌روی آن که با حضور میلیون‌ها دلداده و عاشق انجام می‌شود در سایه عمل به مستحبی مؤکد و معنویتی که به ارمغان می‌آورد، تمرین سبکی خاص از زندگی است که نه تنها فکر و اندیشه بلکه رفتار و عمل افراد را تغییر می‌دهد و مقصدی متعالی همچون قرب را برایش محقق می‌کند؛ در بررسی ابعاد سبکی از زندگی که در سایه زیارت اربعین بدست می‌آید با حجت‌الاسلام دکتر محسن ادیب بهروز، استاد سطوح عالی حوزه علمیه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
تفاوت میان زیارت اربعین با پای پیاده با زیارت امام حسین(ع) در دیگر ایام و سرّ این تفاوت در چیست؟
در پاسخ به این پرسش باید میان دو حقیقت تفکیک کنیم، یکی آنکه پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) و دیگر ائمه(ع) چه آثار و رهاوردی دارد و دیگری مسئله زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین است. اساساً در روایات میان زیارت یک معصوم با پای پیاده با زمانی که به سهولت و آسانی به این زیارت مشرف شویم، تفاوت بسیار وجود دارد، اگرچه این تفاوت درباره زیارت همه ائمه(ع) صدق می‌کند اما درباره زیارت امام حسین(ع) برجسته‌تر می‌شود، چنان که در روایات، این برجستگی با دو نکته بروز می‌کند. نخست کثرت و فراوانی روایات؛ باید توجه داشت وقتی درباره مطلبی با فراوانی سخن و عمل معصوم(ع) مواجه می‌شویم یعنی آن مطلب اهمیت و امتیازی خاص و متمایز دارد که در بیان و عمل معصوم بارها تکرار شده است. دوم آنکه به میزان مسافتی که زائر، پیاده می‌رود هم آثار زیارتِ با پای پیاده او متفاوت می‌شود. بنابراین زائر به میزان مسافتی که بتواند پیاده برود آثار زیارتش با دیگر زیارت‌ها فرق خواهد کرد، به‌ویژه آنکه به تصریح برخی روایات، هر قدمی که زائر امام حسین(ع) برمی‌دارد، اثر دارد.
چرا در زمان‌های مختلف، زیارت در اربعین متمایز و دارای آثار خاص است و به آن توصیه می‌شود؟
آثار زیارت امام حسین(ع) به تناسب زمان متفاوت می‌شود؛ برای مثال زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) در شب جمعه، نیمه ماه رجب، نیمه ماه شعبان، روز عاشورا و یا روز عرفه اثری کاملاً متفاوت و متمایز با دیگر اوقات دارد؛ اما عمده‌ترین برکات و آثار زیارت‌ایشان مربوط به اربعین است، یعنی اثری که برای زیارت امام حسین(ع) در اربعین هست کاملاً با دیگر زمان‌ها حتی زمان‌های مؤکد، متفاوت است! اگر این اثر زمانی را با کیفیت و سبک زندگی پیوند دهیم، اینجا باز هم ارمغان این زیارت برای ما فرق خواهد کرد.چنان که با بررسی آثار زیارت با پای پیاده در اربعین حسینی، درمی‌یابیم با این زیارت اثر گناهانی که نسبت به حقوق‌الله انجام داده‌ایم از بین می‌رود. این رفع اثر در شخصیت انسان تأثیر دارد و این تغییر شخصیت، تغییر رفتار آدمی را سبب می‌شود؛ یعنی هم اثر سوء گناه از بین می‌رود و هم رهاورد مثبت رقم می‌خورد؛ به عبارت دیگر تغییر رفتار و شخصیت را برای انسان به ارمغان می‌آورد به‌ویژه اینکه بسیاری از گناهان برای ما ناشناخته‌اند.
چرا در واقعیت میدانی تغییرات رفتاری و شخصیتی زیارت را به این شکل محسوس لمس و درک نمی‌کنیم؟
برای درک عینی این تغییرات، روایت امام صادق(ع) به ما کمک می‌کند؛ ایشان در روایتی شریف بر زیات بدون ریای حضرت حسین بن علی(ع) تأکید می‌کنند؛ یعنی برای زیارت امام حسین(ع) از ابتدا تا انتها و تا آینده قصد و نیت ما فقط و فقط باید قرب و رضای خدا باشد بدون هیچ چشمداشت و توقعی از دیگران و فارغ از قصد ریایی. به تناسب تغییر در انگیزه، تأثیر زیارت هم کم و زیاد می‌شود، مثل اینکه قصدمان این باشد دیگران بدانند ما به زیارت اربعین می‌رویم. همچنین است مسئله تکبر و فخرفروشی که در برکات زیارت اثر دارد. اگر زائر حس برتری‌جویی نسبت به دیگران داشته باشد، از اثر زیارت آن‌طور که باید بهره‌مند نمی‌شود. وقتی زیارت بدون ریا و فخرفروشی باشد پس از پایان آن، تأثیر مشهود بر رفتار و شخصیت زائر می‌گذارد. بنابراین باید در نگرش، کلام و رفتار حس برتری نسبت به دیگران نداشته باشیم.
مسئولیت‌پذیری اجتماعی در اربعین با این همه اثر و برکات چه جایگاهی دارد و چطور باید تجلی یابد؟
زمانی به عنوان زائر در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنیم و زمانی به عنوان خادم به زائر حضرت سیدالشهدا(ع) کمک می‌کنیم مثل زمینه‌سازی سفر آن‌ها، کمک به زائران در مسیر و...؛ در روایات بابی وجود دارد مبنی بر آنکه اگر کسی به زائران حسینی خدمت کند از دو دسته آثار بهره می‌برد، یکی آنکه در برکات زیارت زائران سهیم می‌شود؛ البته اینکه این سهم از نظر کمّی چقدر است، مشخص نیست اما به تناسب انگیزه‌ها و ابعاد شخصیتی خادم، خدای متعال خادمان را در برکات زیارت حسینی سهیم می‌کند. این به معنای کاستن از ثواب زائران و بخشیدن به خادمان نیست.
گره خوردن رفع آثار گناهان با برکات زیارت اربعین چه اهمیتی دارد و در سایه این رفع، چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟
منِ انسان که در طول روز بی‌شمار گناه حتی ناشناخته انجام می‌دهم در پی آن به عواقبی مبتلا می‌شوم، مثل ندیدن آیات و نعمت‌هایی که خدا در اطرافم قرار داده و حتی این را درک نمی‌کنم و در مرتبه‌ای بدتر، این نعمت و آیات را نمی‌پذیرم! از این رو، هر قدر زیارت را در برنامه زندگی خود قرار دهیم به کاهش این آثار می‌رسیم، آنگاه نه تنها نعمت‌ها و آیات الهی را می‌پذیریم بلکه آن‌ها را درک کرده و می‌بینیم.
این تغییر نگرش و سبک زندگی چه موانعی را از مسیر آرزوها و اهداف ما برمی‌دارد؟
ریشه بسیاری از مشکلات ما در زندگی فردی و اجتماعی ناشی از آن است که دائم خود را طلبکار دیگران می‌دانیم، از طلب سلام کردن و احترام تا چیزهای بیشتر؛ وقتی با دیدن نعمت‌های الهی این حس طلبکاری در انسان از بین رفت و خود را وامدار دیگران دانست، در گام نخست، ادبیات گفتاری او تغییر می‌کند و این سبب می‌شود به‌طور کلی به دیگران صدمه نزند؛ اگر بتوانیم در زندگی به دیگران آسیب نزنیم، چون در حق آن‌ها ظلم نمی‌کنیم حق‌الناس به عنوان بزرگ‌ترین مانع در مسیر قرب را هم از راه خود برمی‌داریم. بنابر روایات، حتی اگر شهید شویم و حق‌الناسی بر گردنمان باشد از بسیاری فیوضات بی‌بهره می‌شویم! اگر حق‌الناس را از شاهراه زیارت برداریم، موانع قرب را برطرف کرده‌ایم.
خبرنگار: آمنه مستقیمی
نظر شما