زهرا جوانشیر-خبرنگار تحریریه جوان قدس: چند سالی است که سوراخ شدن لایه اوزون جزیی از دغدغه های مردم شده است و نگرانی مردم را نسبت به اثرات منفی این موضوع  برانگیخته است.ازون یک گاز طبیعی است و لایه‌ای از آن در استراتوسفر وجود دارد که از ما در برابر اشعه‌های فرابنفش خورشید محافظت می‌کند.  لایه اوزن یا به عبارت دیگر اوزونوسفر لایه ای درهوا کره است که غلظت نسبتا بالایی از آن،در ارتفاع 19 الی 48 کیلومتری(12الی30 مایل) بالا تر از سطح زمین قرار گرفته که حدود 90% آن میان 10الی 17 کیلومتر (6الی 10 مایل)بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است و میتواند تا 50 کیلومتر گسترش یابد. در حالت کلی ضخامت لایه اوزون 300 دابسون یا به عبارتی دیگر 3میلی متر (8.1 اینچ)است. این لایه از هوا کره با اینکه ضخامت کمی دارد اما با جذب 95 الی 99.9 درصد از پرتو فرا بنفش، برای ادامه زندگی جانداران کره زمین  خطرناک است.این لایه پرتو های فرابنفش را به پرتو های فرو سرخ تبدیل میکند و به زمین می فرستد. اما الان چند سالی هست این لایه مهم سوراخ شده است و این اتفاق سلامت جانداران زمین را تهدیدکرده است.

لایه اوزون با نماد شیمیاییO3با قرار گیری دراطراف کره زمین نقش مهمی را در تامین اکسیژن اهالی زمین ایفا می کند. اما با سوراخ شدن این لایه مقدار قابل توجهی از پرتو های فرابنفش که جزو پرتو های سرطان زا و خطرناک برای سلامت جانداران هستند،به زمین وارد می شوند.

حفره خطرناک در اوزون

به تازگی اخبار جدیدی مبنی بر سوراخ شدن لایه اوزون به اندازه 3برابر کشور برزیل منتشر شده است که جزو اخبار نگران کننده برای مردم است.

مشاهدات اژانس فضایی اروپا نشان می دهد که حفره لایه اوزون بالای قطب جنوب اخیرا به اندازه 3برابر کشور وسیع برزیل شده است. این یکی از حفره های بزرگ در تاریخ است اما ابعاد حفره لزوما به معنای هشدار نیست. گرمایش کره زمین سبب شده است تا یخ‌ها در قطب جنوب آب شوند و ضخامت آن‌ها هرساله کاهش یابد. در سال ۱۹۸۵، حفره‌ای در بالای قطب جنوب در این لایه کشف شد.

دلایل ایجاد سوراخ جدید لایه اوزون

 چند سال بعد دانشمندان دریافتند این حفره به‌علت استفاده انسان از مواد تخریب‌کننده ایجاد شده است. از آن زمان، استفاده از موادی مانند کربن ممنوع شده و اندازه این حفره زیر نظر گرفته شده است.  این حفره در شرایط فصلی مختلف منبسط و منقبض می شود. این حفره به‌علت تغییرات دما و شرایط باد در استراتوسفر، در اواسط شهریور تا اواسط مهر به حداکثر مقدار خود می رسد.

دانشمندان سازمان فضایی اروپا باور دارند یکی از دلایل رشد بیش‌ازحد این حفره در سال جاری، فوران آتشفشان «هونگا تونگا» در دی‌ماه سال گذشته است که مقادیر زیادی بخار آب وارد جو زمین کرد. بخار آب می‌تواند منجر به تشکیل بیش‌ازحد ابرهای استراتوسفری قطبی شود؛ جایی که مولکول‌هایی با نام  «کلروفلوئوروکربن» می‌تواند واکنش نشان داده و تخریب لایه ازون را شدت ببخشد.

این حفره در سه سال گذشته، دیرتر از حد معمول بسته شده است. این امر تا حدی می‌تواند به دلیل آتش‌سوزی‌های جنگلی «تابستان سیاه» استرالیا در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ باشد که مقادیر زیادی از دود تخریب‌کننده ازون را منتشر کردند. گسترش سوراخ ازون در سال جاری، چند هفته زودتر و در همان ابتدای ماه اوت آغاز شد. مشخص نیست که سوراخ چه زمانی بسته می‌شود.

دکتر «آنتیه اینس  (Antje Inness) دانشمند ارشد«سرویس نظارت بر جو کوپرنیک » (CAMS)گفت: سرویس نظارت و پیش‌بینی عملیات ازون نشان می‌دهد که بزرگ شدن سوراخ ازون در سال ۲۰۲۳ آغاز شده و از اواسط اوت به سرعت گسترش یافته است. این سوراخ در ۱۶ سپتامبر به وسعت بیش از ۲۶ میلیون کیلومتر مربع رسید و به یکی از بزرگترین سوراخ‌های ازون در تاریخ تبدیل شد.

دکتر اینس توضیح داد  فوران آتشفشان «هونگا تونگا» در ژانویه ۲۰۲۲، بخار آب زیادی را به استراتوسفر تزریق کرد که تنها پس از پایان یافتن گسترش سوراخ ازون در سال ۲۰۲۲ به مناطق قطب جنوب رسید. بخار آب می‌تواند تشکیل شدن ابرهای استراتوسفر قطبی را تشدید کند. در آنجا «کلروفلوئوروکربن‌ها» (CFCs) می‌توانند واکنش نشان دهند و تخریب لایه ازون را تسریع کنند. همچنین، وجود بخار آب ممکن است به خنک شدن استراتوسفر قطب جنوب بیانجامد، تشکیل شدن ابرهای استراتوسفر قطبی را بیشتر تقویت کند و به ایجاد یک گرداب قطبی قوی‌تر منجر شود

 تخریب لایه ازون به دمای بسیار سرد بستگی دارد، زیرا تنها در دمای منفی ۷۸ درجه سلسیوس، یک نوع ابر خاص به نام ابرهای استراتوسفر قطبی تشکیل می‌شود. این ابرهای سرد حاوی بلورهای یخ هستند که مواد شیمیایی بی‌اثر را به ترکیبات واکنش‌پذیر تبدیل می‌کنند و به تخریب ازون منجر می‌شوند.

پیمان های تاثیر گذار بر اوزون

در26 اوت 1987 میلادی پیمان یا پروتکل مونترال  در مورد موادی که باعث تخریب لایه اوزون می شوند اجرا شد. به استناد به این پیمان،کنوانسیون وین برای محافظت از لایه اوزون یک توافق نامه محیط زیسیتی چند جانبه طراحی کرد که درسال 1985 به امضا رسید تا چهارچوب هایی را برای کاهش بی المللی تولید کلروفلوئوروکربن ها،به دلیل سهم بالای انها در تخریب لایه اوزون و به دنبال آن تهدید بیشتری که برای سرطان پوست ایجاد می کند،فراهم کند.

پیمان کیوتو(Kyoto porotocol)پیمانی بین‌المللی به منظور کاهش صدور گاز های گلخانه ای، که عامل اصلی گرم شدن زمین در دهه‌های اخیر محسوب می‌شوند، است. این پیمان که پیمان نامه ریو را تکمیل و ترمیم می‌کند در چارچوب مقررات سازمان ملل متحد شکل گرفته  است. طی سال‌های اخیر با افزایش گازهای گلخانه‌ای نظیر متان، دی‌اکسید کربن، بخار آب و اکسید نیتروژن در جو زمین، دمای کره در حال افزایش  است که این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند در  محیط زیست خواهد شد به همین دلیل در سال ۱۹۹۷ طی پیمانی معروف به کیوتو کشور های صنعتی متعهد شدند که ظرف ده سال آینده میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را ۵٪ کاهش دهند و بهکشور های در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش ضریب نفوذ استفاده از انرژی های تجدیدپذیر مثل انرزی خورشیدی و بادی، اعطا نمایند. البته CFC (کلرو فلوئورو کربن)که از گازهای صنعتی می‌باشد نیز از جمله گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود، این گاز در گذشته به‌طور وسیع در کندانسورهای یخچال و به منظور خنک کردن درون یخچال بکار می‌رفت، اما امروزه به دلیل ایجاد اثر گلخانه ای، استفاده از آن در بسیاری از کشورها ممنوع شده‌است.

با لازم الاجرا شدن این دو پیمان،استفاده از نزدیک به صد ماده ساخته شده توسط بشر،قاعده مند شدند.

 اما خبر خوب اینکه به گفته پل نیومن رییس پنل پروژه ارزیابی پیمان کیوتو، در لایه فوقانی استراتوسفر و در سوراخ اوزون شاهدبهبود اوضاع هستیم.کارشناسان سازمان ملل  هم نسبت به ترمیم این لایه از هواکره امیدوار هستند و معتقدند که لایه تا 50سال اینده ترمیم شود.یش‌بینی‌های اقلیمی نشان می‌دهند که لایه ازون بین سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۷۰ به سطح سال ۱۹۸۰ باز خواهد گشت.البته متخصصان این نکته را هم یادآور شده‌اند که چالش‌های این حوزه از جمله دخالت‌های مصنوعی انسان آنچنان هم به نفع سلامت زمین نیست.