به هوش مصنوعی می‌توان از دو منظر ابزاری و پارادایمی نگاه کرد. از نگاه ابزاری، هوش مصنوعی ابزار و نرم‌افزاری است که می‌تواند در خدمت فرایندها باشد. اما در نگاه پارادایمی و راهبردی که نگاه رهبر معظم انقلاب هم از همین زاویه است، هوش مصنوعی به عنوان یک فرایند تمدن‌ساز مطرح می‌شود که در آینده مدیریت جهان نقش مؤثری خواهد داشت.

هرچند هر دو نگاه باید در جای خود مورد توجه قرار گیرد، ولی غلبه نگاه ابزاری ممکن است نگاه پارادایمی را تحت‌الشعاع قرار داده و این هدف‌گذاری را تضعیف کند.

پایه و اساس هوش مصنوعی و پیشران آن از سه ضلع اطلاعات (دیتا)، الگوریتم‌ها و منابع سخت‌افزاری برای پردازش تشکیل شده و هر کس این مثلث را در اختیار داشته باشد، توان بیشتری در حکمرانی آتی مبتنی بر هوش مصنوعی خواهد داشت.

خوشبختانه از سال1380 که حوزه علمیه خراسان به‌طور جدی وارد عرصه فناوری شده، داده‌ه‌های قابل توجهی جمع‌آوری شده که تاکنون در حوزه آمار کاربرد داشته است. همچنین برخی فرایندها نیز با الگوریتم‌های کلاسیک طراحی شده و در خدمت مدیریت حوزه علمیه بوده اما زیرساخت‌های ما در حد پاسخ به نیازهای جاری بوده است.

نقطه ورود عملیاتی حوزه علمیه به هوش مصنوعی، طراحی ابزار پژوهشی «مشابه‌یاب» بود که سال 1393 به‌صورت کاملاً بومی با الگوریتم داخلی پیاده‌سازی شد و در اختیار پژوهشگران قرار گرفت و در حال توسعه است.

همچنین «ویراستار هوشمند» نیز طراحی شده که یکی از ابزارهای بسیار قدرتمند ماست و علاوه بر طلاب حوزه علمیه، برای سایر پژوهشگران نیز قابل استفاده است.

پروژه‌هایی در خصوص حس‌کاوی نیز در دست طراحی داریم که به استخراج حس نویسنده برای فهم بهتر متن کمک می‌کند.

علاوه بر این، چندین مورد داده‌کاوی نیز روی اطلاعات موجود انجام شده که نتایج مثبتی داشته است. برای مثال با توجه به پارامترهای روان‌شناختی و اطلاعات آموزشی از طلاب محصل در حوزه علمیه، الگوهای موفقیت در حوزه علمیه استحصال شده که امکان ارزیابی و سنجش ورودی‌های جدید حوزه و کمک به انتخاب رشته طلاب با این الگو وجود دارد.

یکی از ایده‌آل‌های ما در حوزه هوش مصنوعی، این است که بتوانیم چت‌بات‌های بومی خودمان را تولید کنیم که از وابستگی به مدل‌های خارجی و تحریم‌هایی که برایمان وضع کرده‌اند خارج شویم. هرچند این سیستمی است که در لبه فناوری قرار دارد.

در حوزه فناوری اطلاعات، هرم دانش را تا حد زیادی تکمیل کرده‌ایم. کف این هرم که «داده» است سال‌ها جمع‌آوری شده و مدام در حال افزایش است. در مرتبه بعدی، یعنی تبدیل داده به اطلاعات و نیز تولید دانستنی‌های جدید از آن نیز پیشرفت‌هایی داشته‌ایم. اما در مرحله نهایی که مرحله تحلیل و استنتاج برای رسیدن به تصمیم است، هنوز به بلوغ کافی نرسیده‌ایم و برای کاربردی شدن این فرایند با وضع مطلوب فاصله داریم.

البته الگوریتم‌های کلاسیک بر پایه منابع مشخص و محدودی کار می‌کند، در حالی‌که طراحی هوش مصنوعی، منابع وسیع و سیستم‌های پردازش بسیار قدرتمندی را می‌طلبد که فراتر از زیرساخت‌ها و منابع موجود است. بنابراین به دنبال مشارکت سایر سازمان‌ها برای تأمین زیرساخت هستیم تا اهداف حوزه علمیه در زمینه حکمرانی هوش مصنوعی تحقق یابد.

توجه به هوش مصنوعی پیش از هر چیز نیازمند فرهنگ‌سازی و آشنایی مدیران، طلاب، اساتید و نخبگان حوزوی است که برای این منظور جلسات متعدد و دوره‌های آموزشی برگزار شده است.

جلسات مختلفی با مراکز حوزوی برای هم‌افزایی توسعه هوش مصنوعی داشته‌ایم و در حال طراحی برنامه آموزشی در سطوح مختلف عمومی و تخصصی مدارس هستیم. همچنین برگزاری همایش ملی هوش مصنوعی تا سال آینده را پیگیری می‌کنیم.

در ساختار سازمانی، به منظور تغییر نگاه مدیران، اداره آمار در معاونت فناوری اطلاعات به اداره داده‌کاوی و هوش مصنوعی تبدیل شد تا پروژه‌های هوش مصنوعی چه در حوزه راهبردی و چه در حوزه ابزاری در این اداره تعریف شود.

در زمینه همکاری‌های علمی و بین‌سازمانی، جلسات متعددی با ستاد راهبری هوشمند حوزه علمیه قم و مجموعه‌های مختلف دانشگاهی و سازمان‌های مرتبط با موضوع برگزار و همگرایی خوبی ایجاد شده است.

پیش از این، کارگروه «داده‌کاوی و آمار» تشکیل شد که با حضور بزرگان علمی و مدیریتی شهر مانند دکتر کاهانی، دکتر برادران، دکتر یعقوبی و حجت‌الاسلام مهذب به سیاست‌گذاری حوزه علمیه در داده‌کاوی کمک می‌کرد.

همچنین درصدد هستیم گروهی علمی از اساتید حوزه و دانشگاه در زمینه فلسفه هوش مصنوعی و اخلاق حاکم بر آن ایجاد کنیم تا به لجنه‌ای برای گفت‌وگو و مشاوره در این زمینه و کمک به تصمیم‌سازی برای مدیران تبدیل شود.