رسول مکرم اسلام(ص) که خود شایسته‌ترین اسوه حسنه مؤمنان است؛ به دفعات یگانه دخترش، حضرت فاطمه زهرا(س) را پاره وجود خود خوانده و با تعابیری گوناگون رضایت او را رضایت خود و ناراحتی او را ناراحتی خود اعلام کرده است. پیامبر رحمت(ص)، فاطمه(س) را پاره‌ای از وجود خود معرفی کرد تا همه مؤمنان تاریخ را متوجه الگوگیری از ابعاد زندگانی فاطمه(س) در استمرار سیره خود کند. فاطمه(س) استمرار اسوه حسنه است و چنان در اوج یگانگی است که وجود مبارک بقیه الله الاعظم(عج)، فاطمه(س) را اسوه نیکوی زندگانی خویش معرفی کرده و می‌فرماید: «همانا در دختر رسول خدا(ص) برای من الگویی شایسته وجود دارد». خوف و خشیت حضرت صدیقه طاهره(س) از خداوند متعال، عبادت، فعالیت‌های اجتماعی، همسرداری، فرزندپروری و... ایشان برای تمام آزادگان تاریخ درس دارد.

با توجه به نیاز امروز جامعه، الگو قرار دادن فاطمه(س) در حجاب و عفاف یکی از آن مسائل مهم است. گفت‌وگوی ما با خانم دکتر نهله غروی نایینی، استاد دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگر علوم اسلامی را در مورد مقام عفت و حیا در سیره عملی و رفتاری حضرت زهرا(س) می‌خوانید.

حضرت فاطمه زهرا(س)، استمرار اسوه حسنه

دکتر غروی نایینی در ابتدا با اشاره به اینکه حضرت زهرا(س) مظهر کمالات الهی و برترین اسوه انسان‌هاست، می‌گوید: جلوه‌های عفاف و حجاب در سیره حضرت زهرا(س) را می‌توان در محورهای متعددی مانند گفتار، نگاه، پوشش و کردار مورد بررسی قرار داد. یکی از این موارد، عفیف بودن ایشان در نگاه و پرهیز از نامحرم است. شرم، حیا و عفت ایشان به‌قدری بوده که حتی در حضور مرد نابینا خود را محفوظ می‌داشت. در روایتی امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: روزی حضرت زهرا(س) در محضر رسول خدا(ص) نشسته بود که مرد نابینایی اجازه ورود خواست. پیامبر(ص) مشاهده فرمود حضرت زهرا(س) برخاست. فرمود: دخترم این مرد نابیناست. پاسخ داد: اگر او من را نمی‌بیند، من او را می‌بینم. رسول خدا(ص) پس از شنیدن سخنان دخترش فرمود: شهادت می‌دهم تو پاره تن من هستی.

او اضافه می‌کند: آن حضرت تا وقتی ضرورت نبود، به میان جامعه نمی‌آمد اما در مواقع حساس و ضروری، در اجتماع حضور پیدا کرده و در مسائل سیاسی و اجتماعی شرکت می‌کرد. به‌ویژه در مسئله ولایت امیرالمؤمنین(ع) و فدک، در مجامع عمومی به مناظره می‌نشست و از حق دفاع می‌کرد و در عین حال هرگز از پرده عفاف و حجاب بیرون نمی‌رفت. پس از وقایع پس از رحلت پیامبر(ص)، حضرت(س) با تمام جراحات و صدمات وارده، وارد مسجد پیامبر(ص) شد و برای مهاجر و انصار خطبه خواند. ایشان در قالب سه حجاب وارد مسجد شد و در انظار عموم قرار گرفت. یکی حجاب ظاهری ایشان با استفاده از خمار و جلباب، همان‌طور که در منابع آمده است «لاثَتْ خِمَارَها عَلَی رَأْسِهَا وَ اشْتَمَلَتْ بِجِلْبَابِهَا» یعنی حضرت زهرا(س) خمار را به سر کردند و آن پوشش سراسری را نیز طوری بر سر افکندند که محیط بر تمام بدن ایشان بود. دیگر حجاب پیکره ظاهری حضرت(س) به وسیله جماعت زنان بود. «وَ أَقْبَلَتْ فِی لُمَّةٍ مِنْ حَفَدَتِهَا وَ نِسَاءٍ مِنْ قَوْمِهَا» خانم حضرت زهرا(س) در میان گروهی از یاران و اعوان و خویشاوندان حرکت می‌کرد در حالی‌که چادرش به زمین کشیده می‌شد و سوم حجاب به واسطه پرده‌ای بود که میان زنان و مردان نصب شد، «فَنِیطَتْ دُونَهَا مُلاَءَةٌ» سپس میان حضرت(س) و مردم پرده‌ای نصب شد.

حضرت زهرا(س) ناموس الهی

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس به نقل روایتی از ‌ام‌سلمه پرداخته و توضیح می‌دهد: «خدمت پیامبر بودم. همسر دیگر حضرت نیز حضور داشت. ابن مکتوم، مؤذن نابینای پیامبر(ص) وارد شد و این البته پس از آن بود که دستور حجاب برای زنان پیامبر آمده بود. پیامبر(ص) به ما فرمود: حجاب بگیرید. گفتیم: یا رسول‌الله(ص) مگر او نابینا نیست و مگر ما را می‌بیند؟ حضرت فرمود: آیا شما دو نفر هم نابینا هستید و آیا شما او را نمی‌بینید؟» مقایسه این دو روایت مشخص‌کننده برتری و عفت و حیای فاطمه(س) در حضور مرد نابیناست.

دکتر غروی نایینی با یادآوری بخشی از سلام و صلوات به حضرت زهرا(س) عنوان می‌کند: حضرت زهرا(س) ناموس خداست. به بیانی دیگر یعنی او صاحب سرّ خداست و اسراری از علم و حکمت خداوند و افعال او نزد حضرت زهرا(س) وجود دارد که دیگران از آن بی‌اطلاع هستند و قدرت تحمل آن علم را ندارند. همچنان که در صلوات مخصوص حضرت(س) آمده: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلی فاطمةَ و اَبیها و بَعلِها وَ بَنیها وَ بِعَدَدِ ما اَحاطَ بِهِ عِلمُک» یعنی خدایا صلوات خود را معطوف کن به فاطمه و پدر و همسر و فرزندانش، به تعدادی که علم تو به آن احاطه دارد. این «سر سپرده‌ شده به او» باید علم و حکمتی باشد که اختصاص به آن روح با عظمت دارد و یا افرادی که در علم و حکمت و عظمت روح نظیر او هستند ، یعنی ذوات مقدسه معصومین(ع)، زیرا دیگران تحمل آن سر عظیم را ندارند. ناموس دهر یعنی راز دهر و راز خلقت عالم در وجود او نهفته شده است.

حضرت زهرا(س) مظهر حیا و پاکدامنی

این پژوهشگر دینی با تأکید بر اینکه حفظ حریم عفاف با محرم و نامحرم مرزهای مشخصی دارد، تصریح می‌کند: در روایت دیگری آمده روزی پیامبر اکرم(ص) هنگام ورود به خانه دخترش، نخست دست بر روی در گذاشت و در را کمی عقب زد. سپس فرمود: «السلام علیکم». فاطمه(س) پاسخ سلام پدر را داد. پیامبر(ص) فرمود: «اجازه دارم وارد شوم؟» عرض کرد: «وارد شوید یا رسول‌الله». پیامبر فرمود: «کسی که همراه من است هم آیا اجازه دارد وارد شود؟» فاطمه(س) هنگامی که خود را به حجاب اسلامی محجبه ساخت، پیامبر(ص) دوباره سلام کرد و حضرت فاطمه(س) جواب سلام داد و باز اجازه ورود برای خودش و پس از پاسخ فاطمه(س)، اجازه ورود برای همراهش جابربن عبدالله گرفت. پوشیدگی و حجاب، بخشی از شخصیت این بانوی اسلام بود.

دکتر غروی نایینی با بیان اینکه حیا، پاکدامنی و نجابت حضرت زهرا(س) برای همه مسلمانان الگویی شایسته است، می‌گوید: حضرت فاطمه زهرا(س) در اوج شرم و حیای زنانه ظاهر می‌شد و حتی در پوشش، سخن گفتن و نوع راه رفتن حیا داشت. نتیجه این رفتار، دقت، حیا و عفت ایشان را در فرزندان فاطمه(س) هم شاهد هستیم.

یگانه اسوه عفاف و حجاب

این استاد حوزه و دانشگاه روایتی از ‌ام‌کلثوم، دختر حضرت فاطمه(س) بیان می‌کند: ‌ام‌کلثوم دختر حضرت فاطمه(س)، کودکی بیش نبود که جد بزرگوارش رسول خدا(ص) را از دست داد و اندکی بعد سیاه‌پوش مادرش زهرای اطهر(س) شد. روایت شده چون مادرش وفات یافت ‌ام‌کلثوم برقعی به صورت انداخته و عبایی به سر کشیده بود و در حالی که دامن عبا روی زمین کشیده می‌شد راه می‌رفت.

باید همیشه به یاد داشته باشیم فرزندان ما از کودکی نهادینه شدن حیا و حجاب، سر کردن روسری، نماز خواندن و... را از مادر و محیط خانواده یاد می‌گیرند و این کار بهترین آموزش برای آنان است بدون اینکه مدام تذکر داده شود.

دکتر غروی نایینی به گوشه‌ای دیگر از نقش تربیتی حضرت زهرا(س) برای عفاف و حجاب اشاره کرده و یادآور می‌شود: پس از عاشورا و به اسارت گرفتن حضرت زینب(س)، او به یزید گفت «ای یزید! آیا عدالت است زنان و کنیزان خود را پشت پرده جای دهی ولی دختران پیامبر خدا را در میان نامحرمان به صورت اسیر در شهرها و آبادی‌ها بگردانی تا بادیه‌نشینان، نزدیکان، بیگانگان، اراذل و اشراف، آنان را ببینند در حالی که از مردان آنان کسی همراهشان نیست و سرپرست و حمایتگری ندارند؟» این کلام خانم باعفت، نهایت قدرت و مطالبه مسئله حجاب و پوشش خود و سایر خانم‌های کربلاست که بی‌شک برگرفته از آموزش‌های مادر بزرگوارش، حضرت فاطمه زهرا(س) برای جامعه و دختران خود و آیندگان است.