وحدت حوزه و دانشگاه یکی از آرمان‌های مهم بنیان‌گذار جمهوری اسلامی و به معنای هم‌اندیشی حوزویان و دانشگاهیان و وحدت این دو نهاد علمی در مبانی جهان‌شناختی و معرفت‌شناسی است. حضرت امام خمینی(ره) استقلال و اقتدار همه‌جانبه کشور را منوط به وحدت و همفکری حوزه و دانشگاه می‌دانستند. رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات ارزشمند خود ضمن تأکید بر ضرورت وحدت و همگرایی حوزه و دانشگاه در جمع طلاب و دانشجویان فرمودند: «وحدت حوزه و دانشگاه یعنی وحدت در هدف؛ هدف این است که همه به سمت ایجاد یک جامعه اسلامی پیشرفته مستقل، جامعه امام، جامعه پیشاهنگ و جامعه الگو حرکت نمایند. در راه ایجاد چنین کشور و جامعه و ملتی، علاجی جز این نیست که دانشجو و طلبه، حوزه و دانشگاه، روحانی و روشنفکر تحصیلکرده در کنار هم، دوش به دوش هم و با هم به سمت یک هدف حرکت کنند...».

به مناسبت 27 آذر، سالروز شهادت عالم ربانی، آیت‌الله دکتر محمد مفتح که از سوی امام راحل به عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه نام‌گذاری شده با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی عباسی، رئیس جامعةالمصطفی‌العالمیه به گفت‌وگو نشسته‌ایم. این شخصیت علمی حوزه و دانشگاه، ازجمله اندیشمندانی است که در کنار تحصیل در سطوح عالی حوزه علمیه قم، در دانشگاه‌های تهران و قم نیز در رشته‌های فیزیک اتمی و فلسفه تطبیقی تحصیل کرده است.

مفهوم وحدت حوزه و دانشگاه چیست و چرا سالروز شهادت آیت‌الله مفتح روز وحدت حوزه و دانشگاه نامیده شده است؟

وحدت حوزه و دانشگاه گاهی به معنای وحدت حوزویان و دانشگاهیان و گاهی به معنای وحدت مبانی جهان‌شناختی و معرفت‌شناختی علوم حوزوی و دانشگاهی است. اگر معنای اول را در نظر بگیریم، وحدت حوزیان و دانشگاهیان در وحدت آن‌ها در اهداف اساسی است. اهدافی مانند تلاش برای تقویت نظام اسلامی و حاکمیت ارزش‌های الهی و اخلاقی و مبارزه با نظام سلطه و بی‌عدالتی جهانی. اما در معنای دوم، توجه به مبانی جهان‌شناختی مشترک مانند باور به خداوند و حقایق متعالی جهان و نقش آن‌ها در عالم و اعتقاد به منبع معرفتی وحیانی و عقلی در کنار حس و تجربه مدنظر است. اما دلیل نامیده شدن روز شهادت شهید مفتح به عنوان روز وحدت حوزه ودانشگاه، این است او از طلایه‌داران وحدت حوزه و دانشگاه بود. پیش از انقلاب اسلامی، روحانیان حاضر در دانشگاه بسیار اندک بودند و آقای مفتح از معدود روحانیانی بود که در دانشگاه تحصیل کرد و بعد هم استاد دانشگاه شد و به نزدیکی و آشنایی دانشجویان با اندیشه دینی کمک کرد و زمانی که به شهادت رسید سرپرست دانشکده الهیات دانشگاه تهران بود. پس طبعاً‌ جا داشت چنین شخصیتی نماد وحدت حوزه و دانشگاه معرفی شود.

حضرت‌عالی به عنوان یکی از اندیشمندانی که هم در حوزه علمیه و هم در دانشگاه تحصیل کرده‌اید مهم‌ترین تفاوت‌های حوزه و دانشگاه و موانع و چالش‌های وحدت این دو نهاد علمی را چه می‌دانید؟

در حوزه علمیه سنت‌هایی در تعلیم و تعلم وجود دارد که جا دارد برای حفظ آن‌ها تلاش شود؛ مثل سنت دروس آزاد، رابطه صمیمانه استاد و شاگردی، سنت مباحثه و تعمق در یادگیری و توجه به تربیت اخلاقی و معنوی. در مقابل، در دانشگاه‌ها برنامه‌ریزی دقیق‌تر، تنوع رشته‌ای، تمرکز بر آموزش تخصصی و کاربردی، مزایایی است که بیشتر به چشم می‌آید.

از جمله موانع مهم وحدت حوزه و دانشگاه هم کماکان آشنا نبودن جمع زیادی از دو طرف با یکدیگر و ظرفیت نهاد مقابل است. کلیشه‌های ذهنی می‌تواند به عنوان مانعی جدی برای وحدت این دو قشر عمل کند. مهم‌تر از این مانع، نبود مبانی مشترک علمی است که به آن اشاره شد. ما نیازمند تدوین و عرضه مبانی جهان‌شناختی، معرفت‌شناختی و روش‌شناختی خود هستیم که می‌تواند به‌عنوان گام نخست برای تولید علم بومی و تولید علم با رویکرد دینی و معنوی عمل کند.

وحدت حوزه و دانشگاه چه آثار و برکاتی در رشد و پیشرفت علمی و فرهنگی کشور دارد و چطور می‌توان به این مهم دست یافت؟

بدیهی است وحدت دو قشر مهم و تأثیرگذار جامعه، یعنی حوزویان و دانشگاهیان، آثار علمی، فرهنگی و اجتماعی بزرگی در پی دارد. پیشرفت‌های علمی ما به‌ویژه در عرصه علوم انسانی بومی، تقویت انسجام اجتماعی مردم و توسعه و گسترش ارزش‌های فرهنگی انقلاب اسلامی در عرصه ملی و بین‌المللی نیازمند وحدت این دو نهاد و قشر مؤثر است. به عقیده من برای تقویت وحدت حوزه و دانشگاه، باید تعامل علمی این دو نهاد و ارتباط میان حوزویان و دانشگاهیان را تقویت کرد. امروز بحمدالله جمع قابل توجهی از صاحبنظران حوزه در مراکز دانشگاهی حضور علمی دارند و تعداد زیادی از اساتید دانشگاه هم در مراکز تخصصی حوزه‌ای تدریس می‌کنند. حضور دانشجویان در کسوت طلبگی در حوزه‌های علمیه و متقابلاً‌ حضور طلاب در دانشگاه‌ها اگر با هدف تقویت این ارتباط علمی باشد بی‌شک موجب آثار ارزشمندی خواهد بود.

رهبر معظم انقلاب در یکی از بیاناتشان، وحدت حوزه و دانشگاه را یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی دانستند. به نظر جناب‌عالی این آرمان امام راحل تا چه حد محقق شده است؟

مقوله وحدت حوزه و دانشگاه با این عنوان اصولاً‌ پس از انقلاب اسلامی و تلاش‌هایی است که از سوی حوزویان و دانشگاهیان و مسئولان و مدیران این دو نهاد به‌منظور دستیابی به این هدف صورت گرفت. بنابراین می‌توان این موضوع را از دستاوردهای انقلاب اسلامی برشمرد. البته به نظر می‌رسد تا رسیدن به نقطه آرمانی،‌ فاصله داریم ولی قطعاً یکی از پیش‌نیازهای آرمان بزرگ انقلاب اسلامی یعنی دستیابی به مرجعیت علمی و در ادامه، رسیدن به تمدن نوین اسلامی، وحدت حوزه و دانشگاه است که در کنار هم بتوانند یک نظام علمی با رویکرد معنوی را تدوین و ارائه دهند و در مسیر تحقق آن گام بردارند.

زهرا دلپذیر