معلولانی که به‌سختی به مدرسه و دانشگاه می‌روند، درس می‌خوانند تا جایگاه اجتماعی و رفاهی‌شان را ارتقا بخشند، اما زمانی که پا به عرصه اشتغال می‌گذارند تازه جنگ شروع می‌شود؛ جنگی اجتماعی و یا حتی فرهنگی تا ثابت کنند توانایی انجام کاری را که به آن‌ها محول می‌شود، دارند.

عقب‌ماندگی تاریخی

مدیرعامل جامعه معلولان ایران، افراد دارای معلولیت را با دو معضل اساسی دست به گریبان می‌داند و می‌گوید: عقب‌ماندگی تاریخی که در ارائه خدمات و رسیدگی‌ها به افراد معلول وجود دارد و همچنین انباشت مشکلات شامل مشکلات و بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و... موجب شده افراد دارای معلولیت با عُسر و حرج‌های فراوانی در جامعه روبه‌رو باشند.

در حال حاضر بیش از ۴۰درصد معلولان، بیکار هستند و بسیاری از معلولان شاغل هم درآمدی بسیار پایین‌تر از حداقل حقوق کار دارندکامران عاروان با اشاره به اینکه مشکلات همه حوزه‌های مرتبط با معلولان از آموزش تا مناسب‌سازی‌ها، درصدپذیری، اشتغال، فرهنگ‌سازی، مسکن و... را شامل می‌شود، ادامه می‌دهد: همه این موارد به هم مربوط هستند؛ یعنی اگر به فرهنگ‌سازی در جامعه به‌موقع رسیدگی نشود، اشتغال هم به دنبال آن مشکل پیدا می‌کند.

براساس برآوردهای غیررسمی، در حال حاضر بیش از ۴۰درصد معلولان، بیکار هستند و بسیاری از معلولان شاغل هم درآمدی بسیار پایین‌تر از حداقل حقوق کار دارند که در این میان تبعیض شغلی، نبود امنیت شغلی و ارتقا نیافتن شغلی از چالش‌های پیش‌روی معلولانی است که در مراکز خصوصی مشغول به کار هستند و امیدواریم مسئولان چاره‌ای برای این مشکلات بیندیشند.

برای حمایت از معلولان باید برنامه فراگیر داشته باشیم که بتواند تک‌ تک این افراد را زیرپوشش قرار دهد؛ در این مسیر هم باید بودجه لازم دیده شود، اما آنچه امروز مشخص است، برای حمایت حداقلی قانون ۳درصدی کفایت نمی‌کند و نیاز به بازنگری دارد.

معلولان مانند سایر افراد جامعه حقوق اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارند که انتظار می‌رود چالش‌های موجود برای آن‌ها به حداقل برسد.

وی تأکید می‌کند: اگر اشتغال نباشد، مسکن معلول با مشکل مواجه می‌شود، مسکن نباشد زندگی مستقل مشکل‌ساز می‌شود و همه این‌ها مسائلی است که گریبان‌گیر فرد دارای معلولیت و خانواده او است. گروهی از معلولان توانایی حضور در جامعه را ندارند و خانواده آن‌ها بار این موضوع را به دوش می‌کشند، از آن طرف، موانع زیادی پیش روی معلولانی که توانایی حضور در جامعه را دارند، وجود دارد.

این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: در بسیاری از کشورها اصل علمی و عملی این است برای آنکه بتوانیم وضع معلول را بهبود بخشیم و آن را از بسیاری از ماجراها که دچار مشکل می‌کند، خلاص کنیم، به او شغل پایدار بدهیم، شغلی که برای معلول درآمد داشته باشد تا بتواند تاحدودی مسائل مرتبط با زندگی مانند هزینه‌های توان‌بخشی، هزینه‌های رفت و آمد، هزینه‌های بهداشتی، درمانی و... را تأمین کند.

وی ادامه می‌دهد: اگر برای افراد دارای معلولیت شغل تعریف شود، فرد به استقلال رسیده و از مشکلات و فشارهای جامعه کاسته می‌شود و او خودش می‌تواند کارهای خود را پیش برده و انجام دهد و این موجب می‌شود هزینه‌های اضافی و مستمری‌های مادام‌العمر هم برای جامعه نداشته باشد.

مدیرعامل جامعه معلولان ایران به قانون ۳ درصد سهمیه استخدام معلولان در دستگاه‌ها و سازمان‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: مشکل این است قانون ۳درصد، توانایی حل مشکلات معلولان را ندارد؛ دولت، کوچک و هزینه‌ها بیشتر شده و بودجه‌ها محدودتر؛ از طرفی تحصیلکرده‌های معلول هم زیاد شده‌اند و ظرفیت آن‌ها ۱۰برابر شده، ولی ظرفیت استخدامی همان ۳درصد است و دیگر آنچنان استخدامی وجود ندارد، پس این ۳درصد نمی‌تواند پاسخگوی نیاز معلولان باشد.

وی می‌افزاید: قانون ۳درصد، از دهه۶۰ مطرح بود و از همان سال‌های اوایل انقلاب، جامعه معلولان پیگیر بود این کار انجام شود تا این ۳درصد استخدامی در هر دستگاهی به افراد دارای معلولیت اختصاص پیدا کند؛ مثل سهمیه‌ای که ایثارگران دارند.

آموزش و پرورش معلولان را استخدام نمی‌کند

عاروان با اشاره به اینکه بسیاری از هم‌دوره‌ای‌های ما از همین سهمیه استفاده کردند و وارد دستگاه‌های دولتی شدند، توضیح می‌دهد: مثلاً وزارت کشاورزی، معلولان زیادی استخدام کرد؛ وزارت دارایی و وزارت نفت هم همین‌طور؛ اما دستگاه‌هایی مثل وزارت آموزش‌ و پرورش این قانون را با این استدلال که دانش‌آموزان با دیدن معلم معلول افسرده می‌شوند و روی آن‌ها تأثیر بد می‌گذارد، اجرا نمی‌کنند.

وی با انتقاد از اینکه اگر آموزش و پرورش نمی‌خواهد افراد دارای معلولیت را استخدام کند، چرا برای آن‌ها توقع ایجاد می‌کند و آن‌ها را برای شرکت در آزمون استخدامی فرامی‌خواند، بیان می‌کند: چرا فرد معلول را برای شرکت در آزمون قبول و برای وی درصد تعیین می‌کنند و قبول می‌شود، اما در بخش مصاحبه رد می‌کنند، چرا از همان ابتدا فرد معلول را برای شرکت در آزمون می‌پذیرند که بعد در مصاحبه رد کنند.

مدیرعامل جامعه معلولان ایران با تأکید براینکه معلول از لحاظ چهره و گفتار مشکل ندارد و نباید نقص جسمی او را دلیل بر ناتوانی‌اش دانست، عنوان می‌کند: کشورهای توسعه‌یافته اصلاً به این موضوعات توجه نمی‌کنند؛ هر کسی توانمند باشد، می‌تواند بدون هیچ محدودیتی استخدام شود، اما در کشور ما دستگاه‌ها با نگاه‌های سلیقه‌ای و تفسیر به رأی و فرهنگ غلط نگاه به معلول به این قانون توجه زیادی نمی‌کنند.

چرا فرد معلول را برای شرکت در آزمون قبول و برای وی درصد تعیین می‌کنند و قبول می‌شود، اما در بخش مصاحبه رد می‌کنندعاروان با بیان اینکه در بحث قانون، فصلی که مربوط به اشتغال و کارآفرینی است، فصل پرمواد و پرتبصره‌ای است، می‌گوید: قانون ۳درصد برای استخدام معلولان، قانون حمایت‌هایی که بخش خصوصی باید داشته باشد، ایجاد صندوق فرصت‌های شغلی (که هنوز متأسفانه محقق نشده و برون‌رفتی از این قانون دیده نشده) و... همه این‌ها هنوز معطل یک‌سری تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات سریع هستند.

وی با اشاره به اینکه آموزش و پرورش با این دید غیرعلمی در حال حذف کردن افراد دارای معلولیت است، عنوان می‌کند: این موضوع از اساس اشتباه است؛ در فرهنگ اسلامی و فرهنگ ایرانی، بسیاری از فرهیختگان و بزرگان ما دارای معلولیت بوده‌اند و این‌ها به مردم آموزش می‌داده‌اند و جامعه هم هیچ ایرادی نمی‌گرفت و افتخار می‌کرد چنین افرادی در حوزه‌های علم و دانش، حدیث، قرآن، دین و... حضور دارند و کمک می‌کنند.

وی به ضعف در حمایت‌ها از بخش خصوصی برای اشتغال افراد دارای معلولیت اشاره می‌کند و با بیان اینکه باید حلقه اشتغال درست شود، می‌گوید: با توجه به تعداد زیاد بیکاران دارای معلولیت باید دولت و حکومت برای این قضیه برنامه‌ریزی کنند تا این افراد وارد چرخه اقتصادی اشتغال شوند.

مدیرعامل جامعه معلولان ایران یکی دیگر از مشکلات افراد دارای معلولیت را اجرای نادرست قانون حمایت از معلولان عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد:‏ در این قانون، بیشتر دستگاه‌های اجرایی وظایفی را برعهده دارند، اما برخی دستگاه‌ها به وظایف خود عمل نمی‌کنند و برخی نیز وظایف خویش را نادرست انجام می‌دهند که این مسئله موجب رنج معلولان و افزایش مشکلات آن‌هاست. مشکل عمده این است در اجرای این قانون الزامات قانونی پیش‌بینی نشده و برای متخلفان مجازاتی تعریف نشده است.

عاروان با گلایه از اینکه در برنامه هفتم توسعه هم هیچ تبصره و قانونی برای حمایت از اشتغال افراد دارای معلولیت دیده نشده، می‌گوید: ما رایزنی‌هایی با مرکز پژوهش‌های مجلس داشتیم، اما عملاً اتفاق خاصی نیفتاد که بخواهد مکمل قانون حمایت از حقوق معلولان باشد.

وی ادامه می‌دهد: متأسفانه در برنامه هفتم توسعه باوجود پیگیری‌ها چیزی درزمینه اشتغال افراد دارای معلولیت یا گروه‌های دیگری که نیاز به حمایت شغلی دارند، دیده نشده است.

وی با بیان اینکه قانون حمایت از معلولان قبلاً جامع بود و الان عنوان جامع از روی آن برداشته شده، می‌افزاید: دستگاه‌های مشمول باید از این قضیه تبعیت کنند، ولی متأسفانه موضوع الزام برای همه دستگاه‌ها وجود ندارد و آن قدر شرط و شروط سلیقه‌ای برای استخدام معلولان می‌گذارند که مانع کار و استخدام این افراد شوند.

عاروان با اشاره به ضرورت تأمین بودجه و تصمیم‌گیری‌های کلان در رأس دولت برای رفع موانع اشتغال معلولان، می‌افزاید: چرا صندوق فرصت‌های شغلی معلولان، کار و فعالیتی ندارد و یا در زمینه وام‌های اشتغالزا برای افراد دارای معلولیت کاری از پیش برده نمی‌شود و سخت‌گیری‌هایی برای دریافت وام می‌شود که از افراد عادی هم از پس آن‌ها برنمی‌آیند چه رسد به افرادی که دارای معلولیت هستند.

اگر قرار است فرد معلول مشغول به کار شود باید شرط‌هایی گذاشته شود که امکان‌پذیر باشد و شرایط تسهیل شود نه اینکه معلول را در یک عسر و حرج بسیار سخت‌تری قرار دهند. این ضمانت‌ها را برای افراد پایین‌دست جامعه سخت می‌کنند، ولی برخی افراد راحت می‌توانند بدون هیچ ضمانتی وام‌های میلیاردی بگیرند.

وی با بیان اینکه دستگاه‌ها باید نگاهشان را اصلاح کنند تا اشتغال ایجاد و بخش‌های خصوصی برای استخدام معلولان ترغیب شود، ادامه می‌دهد: نگاه نادرست به افراد دارای معلولیت باید اصلاح شود تا معلولانی داشته باشیم که سربار نباشند و شاهد روزهای بهتری برای جامعه معلولان باشیم.