حتماً شما هم بارها از زبان افراد مختلف شنیده‌اید «هر فردی به اهل بیت پیامبر(ص) محبت داشته باشد، اهل بهشت است» و با تکیه بر همین جمله، مرتکب انواع خطاها و گناهان می‌شوند. البته آن‌ها به روایاتی نیز تمسک می‌جویند، ازجمله حدیث «حب علی حسنة لاتضر معها سیئه» یعنی دوست داشتن حضرت علی(ع) حسنه‌ای است که با داشتن آن‌، هیچ گناهی به انسان ضرر نمی‌زند. این ادعا در حالی است که در قرآن کریم مکرر بر ضرورت تقوا و عمل صالح تأکید و همین‌طور در کلام امامان بزرگوار به دفعات به تقوا و انجام اعمال نیکو و رعایت دستورهای الهی سفارش شده است.

برای بررسی این دوگانگی با حجت‌الاسلام دکتر حسن ملایی، مدیر گروه اخلاق و تربیت مرکز تخصصی مهدویت قم همکلام شدیم.

ملازمه محبت با اطاعت و عمل

حجت‌الاسلام ملایی در ابتدا با تأکید بر ضرورت فهم صحیح دین از متن دین می‌گوید: یکی از آسیب‌ها در حوزه معرفت دینی و در میان دین‌شناسان، اطمینان به ذهنیت خود و جست‌وجو نکردن از فهم درست واژه یا جمله‌ای است که در قرآن و سنت وجود دارد که باید در این زمینه به متخصصان علوم اسلامی مراجعه کرد. در زمینه برداشت اشتباه از محبت به ائمه(ع) انبوه روایاتی وجود دارد که نه تنها حکایت از اهمیت عمل صالح در کنار محبت امامان بزرگوار دارد، بلکه نشان می‌دهد تفکر جدایی محبت از اطاعت اهل‌بیت(ع) تفکر غلطی بوده که از هزار و 400سال پیش، یعنی در دوران خود معصومین(ع) نیز رواج داشته است.

این استاد حوزه و دانشگاه در توضیح شناخت حقیقت محبت اهل‌بیت(ع) نیز بیان می‌کند: فواید و آثار فراوانی که درباره محبت معصومین(ع) گفته شده در صورتی محقق می‌شود که منظور و مفهوم صحیح محبت به ائمه(ع) در قلب انسان تحقق پیدا کرده باشد. در این زمینه احادیث نیز به تنهایی گویاست. به‌طور نمونه در جلد2 الکافی آمده امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «هر کس ما را دوست دارد، باید همچون عمل ما رفتار و تقوا را پیراهن خود کند». این سخن شریف، نخستین لازمه محبت به معصومین(ع) را اطاعت و دومین لازمه آن را پرهیزکاری و تقوایی که سراسر وجود انسان اعم از افکار، عواطف و رفتار را فرا گیرد، دانسته است، چرا که براساس آیه26 سوره اعراف «وَ لباسُ التَّقوی ذلِکَ خَیرٌ». در الکافی و روایت دیگری آمده حضرت مهدی(عج) فرموده است: «هر فردی از شما، باید عملی انجام دهد که او را به محبت ما نزدیک و از آنچه موجب ناخشنودی و خشم ما می‌شود، دوری کند».

تقسیم محبان ائمه(ع) بر اساس عمل

مدیر گروه اخلاق و تربیت مرکز تخصصی مهدویت قم یادآور می‌شود: احادیث زیبا و گویایی وجود دارد که وضعیت دوستداران اهل‌بیت(ع) را به روشنی تبیین می‌کند. در این فرصت محدود به اختصار یکی از این روایات تأمل‌برانگیز را برای دستیابی به حقیقت بیان می‌کنیم. رسول اکرم(ص) فرمود: «همانا ولایت و محبت علی(ع) حسنه‌ای است که با وجود آن، هیچ یک از گناهان ضرر نمی‌رساند، مگر آن بلایای دنیوی و برخی عذاب‌های اخروی که برای تطهیر و پاکی اهل گناه، بر ایشان نازل می‌شود تا اینکه بالاخره به واسطه شفاعت ائمه طیبین و طاهرین(ع) از آن نجات یابند و همانا پذیرش ولایت دشمنان و مخالفان حضرت علی(ع) گناهی است که با وجود آن هیچ عمل خوبی، فایده‌ای نمی‌رساند مگر مزایای دنیوی نظیر نعمت، صحت و وسعت رزق. اما پس از مرگ به سوی آخرت خواهند رفت در حالی که فقط عذاب همیشگی در انتظارشان خواهد بود». سپس ایشان فرمود: «کسی که ولایت علی(ع) را انکار کند، هرگز بهشت را نخواهد دید مگر آن جایگاهی که در صورت موالات او قرار بود جایگاه و منزلگاه او باشد که آن هم موجب حسرت و پشیمانی آن شخص خواهد بود و قطعاً کسی که ولایت علی(ع) را بپذیرد و از دشمنانش بیزاری جوید و تسلیم دوستان وی باشد، هرگز آتش جهنم را نخواهد دید مگر آن جایگاهی که در صورت انکار ولایت او، قرار بود در آنجا مأوا بگیرد».

حجت‌الاسلام ملایی در خصوص این روایت انسان‌ساز نکاتی را مطرح کرده و می‌گوید: بر اساس این روایت، بلاها و عذاب‌های دنیوی که به انسان مؤمن می‌رسد، دو قسم است. برخی از آن‌ها بر مؤمن گناهکار فرود می‌آید تا کفاره گناهانش باشد، اما برخی از بلاها بر مؤمن کامل نازل می‌شود تا موجب رسیدن به درجات بالاتر بهشت باشد نه کفاره گناه، چرا که آن‌ها گناهی ندارند و این مطلب در روایات دیگر نیز آمده است. دیگر اینکه محبت اهل‌بیت(ع) مثل ایمان به خدای سبحان، دارای درجاتی است و اعمال صالح، میزان خلوص آن را معین می‌کند و هر قدر از خلوص آن کم شود، اثرات جانبی آن، شخص را دچار گرفتاری‌ها می‌کند.

این پژوهشگر دینی اظهار می‌کند: این نکته قابل توجه است که روایت یاد شده، همان سخن مشهور در میان مردم است که به صورت ناقص و فقط جمله اول آن در زبان‌ها جاری و به فرهنگ اشتباهی تبدیل شده است، در حالی که متن کامل روایات، سخن دیگری می‌گوید که لازم است همگان به مطالعه آن اقدام کنند. همه محبان اهل‌بیت(ع) در صورتی که با این حب از دنیا بروند، سرانجامشان بهشت است، اما ایشان با در نظر گرفتن اعمالشان به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول، محب مطیع یا همان شیعه واقعی هستند که بلافاصله و بدون عذاب، مستقیماً به بهشت می‌روند و بسیاری از آثار ذکر شده درباره محبت معصومین(ع) برای آن‌هاست. دسته دوم محبان گناهکار هستند که برای پاک شدن و یافتن لیاقت برای ورود به بهشت، باید به میزان گناهانی که مرتکب شده‌اند به بلاها و عذاب‌های دنیا و برزخ و جهنم، مبتلا و تطهیر شوند و سپس وارد بهشت شوند.

دکتر ملایی تصریح می‌کند: با توجه به انبوه آیات عذاب در قرآن کریم، این واقعیت را به‌خوبی می‌دانیم که بلاها، عذاب‌ها، شکنجه‌های قبر و برزخ و به‌ویژه دوزخ، چقدر وحشتناک و غیرقابل تحمل هستند، به‌گونه‌ای که به گزارش قرآن کریم و براساس آنچه در بحارالانوار آمده، جهنمیان از شدت درد، تقاضای مرگ می‌کنند. توجه به این آیات برای انجام ندادن گناه به بهانه اینکه «بالاخره به بهشت می‌رویم، پس یک مقدار گناه مشکلی ایجاد نمی‌کند» بسیار مهم و حائز اهمیت است، زیرا ارتکاب گناه با این توجیه، یکی از مکرهای شیطان است.