دکتر علی بیت اللهی به قدس آنلاین می گوید: مهم ترین نکته تأسف بار درخصوص فرونشست زمین در ایران این است که در بسیاری از مناطق مختلف کشور عددهای فرونشست از ۱۰سانتیمتر در سال نیز بیشتر است.

وی می افزاید: به عنوان نمونه در شمال غربی مشهد عدد فرونشست زمین به بالای ۱۵سانتیمتر در سال، در جنوب استان البرز نزدیک به ۳۰سانتیمتر در سال و در اصفهان ۱۵ سانتیمتر در سال می رسد. در استان هایی مثل همدان، سمنان، تهران، آذربایجان غربی، مازندران و استان مرکزی نیز این عددها بالاست که از نظر میزان عددی فرونشست، چنین وضعیتی در کشورهای دیگر سراغ نداریم.

بیت اللهی می گوید: در واقع از نظر تعدد مقادیر بالای فرونشست در نقاط مختلف کشور، ایران جزو سه کشور نخست دنیاست. حتی آمار جهانی نشان می دهد؛ در کل دنیا حدود ۳ تا ۵درصد پهنه های فرونشستی بالای ۱۰سانتیمتر در سال است و بقیه پهنه های فرونشستی در دنیا زیر ۱۰سانتیمتر در سال است و کشور ما چندین پهنه متعدد در استان های مختلف دارد که این عدد به بیش از ۲۰سانت در سال هم می رسد. بنابراین به لحاظ میزان و نرخ فرونشست زمین، ایران جزو سه کشور نخست است.

عوامل ایجاد فرونشست زمین در ایران

این استاد زلزله شناسی ادامه می دهد: مهمترین و اصلی ترین دلیل ایجاد فرونشست در کشور، افت سطح آب های زیرزمینی است که دلیل آن برداشت بی رویه آب های زیرزمینی از طریق حفر چاه است و دلیل برداشت بی رویه آب های زیرزمینی هم به طور عمده موضوع کشاورزی، کشت محصولات آب بر و شیوه های منسوخ آبیاری است که هدر رفت بالایی دارد.

وی می افزاید: از سویی دیگر، تغییرات اقلیمی و کاهش نزولات جوی سبب شده سطح آب و منابع آب زیرزمینی ما هر سال پایین برود و در واقع برآوردها نشان می دهد؛ سطح آب های زیرزمینی کشور  هر ساله به طور میانگین یک متر پایین تر می رود که به فرونشست زمین منجر می شود. 

خطرها و تهدیدهای فرونشست چیست؟

بیت اللهی مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می گوید: نخستین و  مهم ترین خطر فرونشست، خطر زیست محیطی است. چراکه در اثر فرونشست و فشردگی لایه های زمین دشت ها به بیابان تبدیل شده و تخلخل خود را از دست می دهند، نفوذپذیری کم می شود و روان آب ها در سطح زمین جریان پیدا می کنند و به دلیل فرونشست و تراکم، امکان نفوذ به داخل زمین را به دست نخواهند آورد.

وی ادامه می دهد: در چنین حالتی مواد مغذی خاک شسته می شود و دشت ها و مزارع حاصلخیز به بیابان تبدیل می شود. اما علاوه بر آن مستحدثات روی زمین مانند لوله های نفت و گاز، خطوط ریلی، جاده ها، ساختمان ها، مراکز تجاری و فرهنگی و میراث باستانی ما در فرونشست ها آسیب می بینند . 

بیت اللهی عنوان می کند: این پدیده مانند زلزله نیست که یک بار رخ دهد و تمام شود؛ بلکه هر روز در حال وقوع است و استمرار دارد و چنانچه فکری به حال این پدیده نشود، ظرف ۵ تا ۱۰ سال آینده آثار و خطرات آن را بسیار مشهودتر خواهیم داشت.

مهمترین و اصلی ترین دلیل ایجاد فرونشست در کشور، افت سطح آب های زیرزمینی است که دلیل آن برداشت بی رویه آب های زیرزمینی از طریق حفر چاه است این استاد زلزله شناسی درباره کنترل پدیده فرونشست می گوید: پدیده فرونشست قابل کنترل است و تجربیات جهانی ممتاز و موفقی در این زمینه وجود دارد. به عنوان مثال دشت توکیو ۱۲سانتی متر در سال فرونشست داشت اما با کنترل های انجام شده در حال حاضر این عدد به صفر رسیده است.

بیت اللهی درباره تفاوت فرونشست با فروچاله می گوید: تفاوت مکانیسمی این دو پدیده در این است که در فروچاله ها و فرو ریزش ها عمل فرو نشست بسیار سریع و ناگهانی صورت می گیرد و وسعت اثر آن بسیار محدود است. اما فرونشست زمین قطعی و طبیعی است و پهنه بسیار زیادی را در بر می گیرد. بنابراین تفاوت این دو در واقع از نظر فرآیند زمانی، وقوع پدیده است که در حقیقت فرو ریزش زمین منجر به ایجاد فروچاله ها می شود که ممکن است سانحه زا هم باشد.

وی در ادامه می گوید: حدود ۴۹ درصد از جمعیت کشور ما روی پهنه های فرونشستی و یا مجاور آن ساکن هستند و تحت تأثیر این پدیده و خطرات جدی آن قرار می گیرند.

راهکار چیست؟

بیت اللهی ادامه می دهد: باید به هر نحوی که شده در راستای کاهش استحصال آب های زیرزمینی تلاش کنیم. به این معنا که از طرفی با انتخاب نوع کشت و بهینه سازی روش های آبیاری و از سوی دیگر با  تغذیه مصنوعی آبخوان ها در فصولی که بارندگی زیاد است آب را به یکسری گودال ها هدایت کنیم تا از این طریق آب به زمین نفوذ کند که البته این موضوع، عزمی جدی می طلبد.