ماجرای اکران آنلاین فیلم ها بر میگردد به روز سوم اسفندماه سال ۹۸ که با اعلام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کلیه سالن‌های سینمایی کشور به حالت تعطیل درآمد. با استمرار شرایط اضطراری حراست از سلامت جامعه در برابر تهدید «کرونا» این تعطیلات و محدودیت ها حدود دو سه سال به طول انجامید. در چنین شرایطی نه فقط چرخه اقتصاد سینما از حرکت بازایستاده که مهمتر از آن عمیق‌تر شدن فاصله میان تازه‌ترین محصولات سینمای ایران با سبد مصرفی مخاطبان بالقوه خود، نگرانی‌هایی را رقم زده است.
پیشنهاد «عرضه اینترنتی فیلم‌های اکران‌نشده» با چنین انگیزه‌ای پیش کشیده شد تا شاید بخشی از خسران ناشی از تعطیلات تحمیلی سالن‌های سینمایی در سراسر کشور، جبران شود.
اما با فراگیر شدن فضای مجازی در سراسر جهان، سینما هم می تواند از قفس سالن نمایش بیرون بیاید و نفسی بکشد! باید در عصر دیجیتال به این گزاره که «انحصارا سینما در سینما معنا پیدا می کند.»به دیده تردید نگاه کرد. یکی از گزینه ها در شرایط حاضر، استفاده از فرصت «اکران اینترنتی» است.
تعریف اکران آنلاین
اکران واژه‌ای فرانسوی به معنای پرده سینماست؛ این واژه در اصطلاح «به عمل نمایش درآوردن فیلم» گفته می شود. در اکران اینترنتی گوشی تلفن همراه، تبلت، لپ‌تاپ یا مانیتور تلویزیون و…می تواند جایگزین پرده سینما گردد. شرط تحقق اکران آنلاین این است که فیلم برای اولین بار در فضای اینترنت نمایش داده شود؛ به عبارت دیگر اگر فیلمی که پیش‌تر در سینما اکران شده و پس از اتمام دوران اکرانش به صورت آنلاین نمایش داده شود، در این صورت اکران آنلاین یا اینترنتی رخ نداده است. اکران اینترنتی این امکان را به کاربر می دهد تا علاوه بر تماشای فیلم، دیدگاه خود درباره آن را برای دیگران به اشتراک بگذارد. از سینماهای ماشینی، سینماهای کابینی، سینماهای سوییتی، سینما تراس (اکران فیلم در فضای باز) و… به عنوان رقیبان اکران اینترنتی در شرایط محدودیت های حضور اجتماعی یاد می شود اما واقعیت این است با توجه به امکانات و ظرفیت های بستر وب این موارد به هیچ وجه رقبایی جدی برای اکران آنلاین نخواهند بود. در خصوص اکران اینترنتی فیلم سینمایی بلند چند قدمی از فیلم‌های کوتاه و مستند عقب تر است. اکران اینترنتی می تواند معادلات سینمای جهان را دگرگون کند و انقلابی در هنر هفتم پدید آورد مشروط به اینکه پیوست فرهنگی، اقتصادی و هنری خوبی برای آن تنظیم شود و به اجرا در آید. یکی از متضرران اصلی این ماجرا سینماداران هستند؛ این وضعیت درست مانند روزهایی بود که تاکسی های اینترنتی تازه به دنیا آمده بودند و تاکسی تلفنی ها را غافلگیر کردند…به هر حال باید با واقعیت کنار آمد. شاید زمانی برسد سینما رفتن به یک خاطره نوستالژیک برای همه ما تبدیل شود!
اکران های جهانی
چالش بر سر «اکران اینترنتی» و نسبت آن با «هنر سینما» البته چندان تازه نیست؛ فیلمسازان پیشکسوت سینما از استیون اسپیلبرگ گرفته تا داریوش مهرجویی و مسعود کیمیایی در یک دهه اخیر، گاه از سر افسوس و گاه با لحنی تند و صریح بر اصالت «فیلم دیدن در تاریکی سینما» تأکید کردند تا شاید جلوی این تغییر را بگیرند. قدرت فضای مجازی اما بهترین پشتوانه برای عبور از سنت فیلم دیدن در سالن سینما بود.
جریان تغییرات در سطح جهانی با پدیده‌ای به نام «نتفلیکس» چنان شتابی داشت که خیلی زود به رغم انتقادات و مخالفت‌ها، آکادمی اسکار هم ناگزیر از تغییر قوانین خود شد تا از سال ۲۰۲۰ فیلم‌های عرضه شده در این سرویس ارائه برخط محصولات سینمایی را هم در کنار فیلم‌های اکران شده در سینماها به رسمیت بشناسد.
نتفلیکس که در آغاز یک شرکت اینترنتی «سفارش فیلم» بود، با بهره‌گیری از تجربه «تلویزیون‌های کابلی» توانست بر بستر اینترنت فضایی را ایجاد کند که مخاطبان در هر نقطه‌ای از جهان بتوانند به جای سفارش فیلم و دریافت نسخه دی‌وی‌دی آن، به‌صورت آنلاین فیلم درخواستی خود را از طریق تلویزیون، رایانه شخصی و یا حتی تلفن همراه به تماشا بنشینند و این شاید چیزی شبیه کابوس برای فیلمسازانی بود که زمانی می‌گفتند «مگر می‌توان لذت وسترن را جز روی پرده نقره‌ای بزرگ درک کرد؟»، اما حکم تحقق یک رویا را برای نوجوانان و جوانان عصر اینترنت داشت!
خیلی زود کمپانی‌های بزرگ فیلمسازی برای راه‌اندازی سرویس‌های مشابه وسوسه شدند، برندهای قدیمی‌تر جان دوباره گرفتند، شبکه‌های تلویزیونی وارد میدان رقابت شدند و اینگونه صنعت سینمای جهان بیشتر و بیشتر به سمت «خانگی شدن» سوق پیدا کرد.
نسخه های غیر قانونی
بی‌تردید مهمترین این چالش‌ها هم انتشار نسخه غیرقانونی فیلم در حداقل زمان پس از آغاز اکران است. این اتفاق خیلی زود طیف گسترده‌ای از مخاطبان بالقوه فیلم را میان دو انتخاب مختار می‌کند؛ پرداخت هزینه و تماشای فیلم در یک بازه زمانی محدود و یا دانلود رایگان نسخه غیرمجاز فیلم و در اختیار داشتن آن برای تماشا در مدتی نامحدود!
این چالش زمانی صورت جدی‌تری پیدا می‌کند که به این واقعیت توجه داشته باشیم؛ مصرف‌کنندگان فضای مجازی در ایران به‌خصوص فیلم‌بازهای حرفه‌ای که فیلم‌های روز سینمای جهان را از طریق اینترنت رصد و دانلود می‌کرده‌اند، عادت به مصرف «رایگان» دارند!
محمدمهدی طباطبایی‌نژاد معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی و رییس شورای عالی اکران توضیح داد: آن چیزی که خود سامانه‌ها می‌گویند و مدعی آن هستند این است که به شکل حرفه‌ای مطلقاً امکان دانلود یا کپی کردن فیلم‌ها وجود ندارد، مگر اینکه از روی تصویر، تصویر دیگری گرفته شود که طبیعتاً آنقدر کیفیت پایین و نازل است که هیچ مخاطب عاقلی چنین فیلمی را نمی‌بیند. ضمن اینکه فیلم اکران شده در دسترس است و تجربه چند وقت اخیر هم نشان داده چند فیلمی که نسخه پرده‌ای آن بیرون آمد هیچ التهابی را به وجود نیاورد و اصلاً مورد استقبال قرار نگرفت به طوری که ما حتی آن را به عنوان یک سرقت هنری هم نگاه نکردیم چون الان دیگر مدل تصویربرداری از پرده و فیلم جواب نمی‌دهد و مردم کالای مرغوب می‌خواهند.
اهمیت اکران آنلاین
امروزه به سهولت می توان صفحات نشریات، روزنامه ها و کتاب ها را در فضای مجازی مشاهده کرد. بر اساس تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۷ میلادی در هالیوود انجام شده کشورهایی که اکران اینترنتی را جدی نگرفته اند، دارای کاربران بسیاری هستند که حجم زیادی از اینترنت مصرفی خود را (۷۱ درصد) به دانلود فیلم های سینمایی خارجی اختصاص می دهند. آینده سینما با فضای مجازی گره خورده است؛ اکران اینترنتی به ما می گوید که دیگر سینما منحصر در سالن سینما نیست و این ایده که «سینما در سینما معنا پیدا می‌کند.» شاید دیگر خریدار زیادی نداشته باشد.
تهدید «خروج سینما از سالن نمایش» تبدیل به یک فرصت می تواند بشود. در اکران اینترنتی آداب فیلم بینی اندکی متفاوت تر می شود، سکوت هنگام تماشای فیلم که در سالنها حکفرماست، می شکند و شما می توانید در حالی که در خانه تان نشسته اید و فیلم می بینید، هم زمان یک خوراکی پر سر و صدا هم بخورید، به تلفن همراه تان پاسخ دهید، در قسمت های کسل کننده فیلم با بغل دستی تان چند جمله ای رد و بدل کنید و… جهت خروج از پدیده قهر مخاطب با سینما که در برخی از کشورهای جهان شاهد آن هستیم، سینما نیازمند یک شوک درمانی است؛ اکران اینترنتی، حکم همین شوک را خواهد داشت تا سینما هرچند در ابتدا ضربه ای به آن بخورد اما در ادامه بتواند به حیات برگردد و احیا شود.
اکران اینترنتی نیازمند زیرساخت‌های مناسب ورود به این میدان است؛ زیرساخت‌هایی که بخشی از آن ناظر به به «امنیت عرضه فیلم» است و بخش دیگری از آن بسته به تعریف فرایندهای اقتصادی شفاف مبتنی‌بر تضمین سود صاحبان آثار می باشد. اکران اینترنتی خالی از مخاطره نیست؛ خطر قاچاق فیلم در زمان اکران یکی از جدی ترین موارد است؛ خلاهای قانونی فراوان در خصوص حق کپی رایت در این باره ترس تهیه کننده را بیشتر می کند. به نظر می رسد علاوه بر تنظیم تمهدیات قانونی و قضایی مقتضی در این زمینه آن چه بیش از همه می تواند کارساز باشد فرهنگ سازی است؛ اگر مخاطب به این باور برسد که قاچاق و دانلود غیر مجاز آثار، عملی زشت، غیر موجه و غیر انسانی است، به سراغ آن نخواهد رفت.
نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما