پانزدهم شوال، سالروز وفات حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) یادآور یکی از اولیاء الله و بزرگمردی از خاندان نبوت و رسالت است که مورد عنایات چند امام معصوم(ع) قرار داشت و عقاید او پس از عرضه بر امام خویش، مورد تأیید قرار گرفت و به مدال پرافتخار «أنت ولیّنا حقّاً» نائل شد.
40 چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را در محضر استاد و پژوهشگر حوزه و عضو مجمع نمایندگان طلاب، حجت‌الاسلام والمسلمین حامد میرزاخان هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.
با عرض تسلیت سالروز وفات حضرت عبدالعظیم(ع)، لطفاً از حدیث مشهوری که آن رجل الهی از امام رضا(ع) نقل کرده، برای خوانندگان عزیز بفرمایید.
با گرامیداشت شخصیت عظیم‌القدر حضرت عبدالعظیم(ع) که از اصحاب چند تن از ائمه معصوم ما بودند؛ عرض کنم حدیثی است معروف که مرحوم محدث عظیم و جلیل، شیخ مفید در کتاب گرانسنگ الاختصاص از قول حضرت عبدالعظیم و ایشان از قول حضرت علی بن موسی الرضا(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمودند: «یَا عَبْدَ الْعَظِیمِ! أَبْلِغْ عَنِّی أَوْلِیَائِیَ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُمْ أَنْ لَا یَجْعَلُوا لِلشَّیْطَانِ عَلَی أَنْفُسِهِمْ سَبِیلًا وَ مُرْهُمْ بِالصِّدْقِ فِی الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ مُرْهُمْ بِالسُّکُوتِ وَ تَرْکِ الْجِدَالِ فِیمَا لَا یَعْنِیهِمْ وَ إِقْبَالِ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ وَ الْمُزَاوَرَةِ فَإِنَّ ذَلِکَ قُرْبَةٌ إِلَیَّ وَ لَا یَشْتَغِلُوا أَنْفُسَهُمْ بِتَمْزِیقِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً فَإِنِّی آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی إِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ وَ أَسْخَطَ وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی دَعَوْتُ اللَّهَ لِیُعَذِّبَهُ فِی الدُّنْیَا أَشَدَّ الْعَذَابِ وَ کَانَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ وَ عَرِّفْهُمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لِمُحْسِنِهِمْ وَ تَجَاوَزَ عَنْ مُسِیئِهِمْ إِلَّا مَنْ أَشْرَکَ بِهِ أَوْ آذَی وَلِیّاً مِنْ أَوْلِیَائِی أَوْ أَضْمَرَ لَهُ سُوءاً فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ لَهُ حَتَّی یَرْجِعَ عَنْهُ فَإِنْ رَجَعَ وَ إِلَّا نَزَعَ رُوحَ الْإِیمَانِ عَنْ قَلْبِهِ وَ خَرَجَ عَنْ وَلَایَتِی وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ نَصِیباً فِی وَلَایَتِنَا وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِکَ». (اختصاص، ج1، ص247)
امام رضا(ع) در این حدیث به دوستان خود سلام می‌رسانند که نشانه رعایت ادب و تواضع است. آن حضرت پس از سفارش به دوری از شیطان و ضرورت جلوگیری از تسلط او، چند دستور اخلاقی می‌دهند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: راست‌گویی، ادای امانت، سکوت، ترک مجادله، دیدار دوستان و پرهیز از اختلاف.
درباره دستورات اخلاقی امام رضا(ع) توضیح دهید.
انسان سالک اگر به همین دستورات روح‌بخش و سعادت‌آفرین رضوی توجه کند و آن‌ها را به کار گیرد، مقرب درگاه حضرت احدیت خواهد شد و در درجه انبیا و اولیای الهی قرار خواهد گرفت. نخستین دستور، صدق و راست‌گویی است. همان حقیقتی که خداوند متعال در قرآن کریم مکرر به آن سفارش و تأکید کرده است. جد بزرگوار امام رضا(ع) یعنی امام باقر(ع) نیز در این باره فرمودند: «تعلّموا الصدق قبل الحدیث؛ پیش از سخن، راست‌گویی را بیاموزید». (بحارالأنوار، ج68، ص3)
دستور دوم آن حضرت، امانت‌داری است. خیانت در امانت، از زشت‌ترین صفات و از چیزهایی است که خداوند در ادا نکردن آن رخصتی به کسی نداده است و به گفته امام صادق(ع) باید حتی به قاتل امام علی و امام حسین(ع) نیز بازگردانده شود. (صدوق، امالی، ص۲۰۴، ح۵). امانت‌داری و راست‌گویی با هم ارتباط دارند. امام صادق(ع) این دو را لازمه همیشگی بعثت تمام انبیای الهی دانسته و فرموده است: «إنّ الله عزّوجلّ لم یبعث نبیّا إلا بصدق الحدیث وأداء الامانة الی البرّ والفاجر». (کافی، ج۲، ص۱۰۴ )
دو سفارش بعدی امام رضا(ع) که توسط حضرت عبدالعظیم(ع) به شیعیان رسیده چیست؟
دو دستور بعدی امام رضا(ع) تقریباً به هم ارتباط دارند: سکوت و ترک مجادله. سکوت، میوه عقل بارور و دریچه حکمت را روی مؤمن می‌گشاید و وی را از آفات و بلایای فراوانی نجات می‌دهد. همان‌طور که ترک جدال با دوستان و خویشان و هم‌کیشان، در امور جزئی و بیهوده، انسان را از وسوسه‌های شیطانی و عاقبت سوء نجات خواهد داد.
پیامبر گرامی اسلام(ص)، جدال و پافشاری در آن را موجب گمراهی امت‌ها و امیرالمؤمنین علی(ع)، آن را تباه‌کننده یقین دانسته‌اند.
دیدار با دوستان که این همه در روایات سفارش شده و امام رضا(ع) در این روایت تأکید فرموده‌اند؛ چه فوایدی دارد؟
دیدار با دوستان، استواری و استحکام رشته محبت را در پی دارد و پیوند دل‌ها و پاکیزگی جان‌ها را به ارمغان می‌آورد، از ملال و افسردگی جلوگیری و اسباب نشاط و شادابی را فراهم می‌کند. زیارت دوست، زیارت خداوند متعال است.
دیدار برادران دینی، به‌ویژه اگر با یاد اهل‌بیت(ع) همراه باشد، موجب توجه افراد جامعه به یکدیگر و رأفت و نرمی آنان با هم می‌شود. امام(ع) در این حدیث شریف، این زیارت را موجب قرب و نزدیکی اصحاب به ایشان می‌داند.
پرهیز از اختلاف، توصیه بعدی امام به شیعیان است. از آثار سوء اختلاف برای خوانندگان رواق بگویید.
توصیه آن امام همام به پرهیز از اختلاف و دوری از دشمنی با یکدیگر، در راستای دستور الهی و توصیه‌های همه پیامبران و به‌ویژه خاتم انبیای الهی است. قرآن کریم، اختلاف و دودستگی را عقوبتی سخت برای امت‌ها و پیامبر اکرم(ص) نتیجه آن را غلبه باطل‌گرایان بر حق‌پرستان می‌داند.
نابودی و هلاکت بسیاری از ملت‌ها، زاییده اختلاف بوده است؛ از این رو، امام رضا(ع) در این حدیث، امر به ترک اختلاف و جدال و انجام دیدار و خاموشی گزیدن در کنار آن می‌کند و سپس با شدیدترین شکل ممکن، قسم یاد می‌کند هر کس دوستی از دوستان حضرتش را برنجاند، به سخت‌ترین عذاب دنیوی گرفتار می‌شود و در آخرت، از زیانکاران قرار می‌گیرد.
آزردن مؤمن، آزردن خداوند است و آزردن دوستان ولی، آزردن ولی خداست. آن امام مهربان و بزرگوار ما در این سفارش به شیعیان، اختلاف و آزردن را به هم پیوسته می‌بیند.
همچنین امام صادق(ع) از پیامبر رحمت و مهربانی(ص) همین پیام را از خداوند تبارک و تعالی نقل می‌کند که «من أهان لی ولیّاً فقد أرصد لمحاربتی». (مستدرک الوسائل، ج9، ص102)
امام رضا(ع) نیز در این حدیث با پیروی از اجداد و آبای طاهرین خود، به حضرت عبدالعظیم(ع) می‌فرمایند: «به دوستان من بفهمان خداوند از نیکوکار و بدکار آنان می‌گذرد، جز آن دسته که برای خدا شریک قرار دهند و یا دوستی از دوستان مرا را آزار و اذیت کنند».
جان سخن و پیام امام رضا(ع) به ما شیعیان که توسط حضرت عبدالعظیم(ع) آورده شده، چیست؟
در روایات داریم «کونوا لنا زیناً و لا تکونوا علینا شیناً» (بحارالأنوار، ج65، ص151) اگر شیعه بخواهد مایه زینت و افتخار برای اهل‌بیت(ع) باشد و به دنیا اعلام کند ما پیرو بهترین و کامل‌ترین انسان‌ها هستیم، باید به برنامه اخلاقی که توسط آن بزرگواران آمده، عمل کند. برنامه‌ای سعادت‌آفرین و نجات‌بخش که هم موجب برکات دنیوی است و هم سعادت اخروی را به ارمغان می‌آورد. برنامه‌ای که خلاصه و چکیده همه ادیان آسمانی است و فطرت بشر به‌راحتی آن را می‌پذیرد؛ راست‌گویی، امانت‌داری، اتحاد و نداشتن مشاجره و تفرقه، با همه خوب و مهربان بودن.
اگر ادعای محبت و دوستی و شیعه امام رضا(ع) بودن را داریم، باید خود را متخلق به این صفات نیکو و پسندیده کرده و از این طریق، به آن بزرگواران در دنیا و آخرت تقرب پیدا کنیم.
نظر شما