زلزله‌های ویرانگر در تاریخ فلات ایران که یک منطقه زلزله‌خیز محسوب می‌شود کم نیستند؛ از رودبار و طبس گرفته تا بم، اما روایت زلزله و سرنوشت مردم و شهرها پس از زلزله یکی از ویژگی‌هایی است که آن‌ها را از هم متمایز می‌کند.
مانند اتفاقی که در شهرستان «لار» افتاد، ۱۴ اردیبهشت ۱۳۳۹ زلزله‌ای به بزرگی ۷/۶ ریشتر در جنوب فارس و حوالی لار رخ داد و بیش از ۴۰۰ هزار کشته بر جای گذاشت.
از سال ۱۳۴۰ و پس از وقوع زلزله لار بود که شهری پرآوازه با کالبد و ساختاری مدرنیته، ویلایی، بدون کوچه و بن‌بست و تقریباً با خیابان‌های یکنواخت و با شکلی هندسی و شطرنج‌گونه از دل ویرانه‌ها سر برآورد.
لار کجاست؟
شهر لار وسعتی ۱۰۰هکتاری داشت که البته مساحت آن حالا به ۸۰۰ هکتار رسیده است؛ شهری از توابع بخش مرکزی و مرکز شهرستان لارستان در جنوب شرقی فارس که در فاصله ۳۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر شیراز و ۱۹۰ کیلومتری شمال غرب بندرعباس قرار دارد.
قرار گرفتن این شهر در منطقه‌ای لرزه‌خیز، بافت شهری متراکم با کوچه‌های تنگ و باریک، ساخت بناها روی رسوبات آبرفتی به همراه مصالح ساختمانی ضعیف و تراکم بالای جمعیتی سبب شد ویرانی زلزله در آن سال چند برابر شود.
این موضوع موجب شد شهر جدید در ۴کیلومتری شهر قدیم که ۷۰ درصد آن تخریب شده بود با هدف جلوگیری از تلفات احتمالی مجدد با شکلی جدید و این بار بدون هیچ کوچه و بن‌بستی بازسازی و ساخته شود؛ رویکردی که این شهر را در خاورمیانه به عنوان «شهر بدون کوچه» به شهرت رساند.
روزهای دشوار
صمد کامجو، محقق و نویسنده لارستانی درباره چگونگی شکل‌گیری شهر لار گفت: پس از وقوع زلزله دو تیم مهندسی به سرپرستی مهندسان فخرایی و فاضلی برای مطالعات طبقات ارضی و تعیین میزان خسارت‌ها به لار آمدند و شروع به کار کردند.
کامجو افزود: نظر برخی از سرمایه‌داران و روحانیون لار این بود که شهر دوباره روی همان ویرانه‌ها بنا شود اما از آنجا که شهر قدیم روی گسل زلزله قرار داشت این وضعیت دشوار بود و مهندسان پس از بررسی‌های هوایی که از لار داشتند و از آنجا که می‌دانستند این شهر روی گسل زلزله قرار گرفته به این نتیجه رسیدند که باید ساختمان‌ها و محله‌های شهر جدید را طوری بسازند که در برابر زلزله مقاوم باشد و بهترین نقشه برای لار، مدل شطرنجی بود که مهندسان با بررسی هوایی منطقه‌ای در ۴کیلومتری شهر قدیم معروف به تنگ اسد را برای ساخت شهر جدید انتخاب کردند.
وی ادامه داد: نخستین اقدامی که مهندسان انجام دادند، ساخت یک خیابان ۴۵ کیلومتری برای اتصال شهر جدید به شهر قدیم بود و پس از آن ساخت شهر را به مناقصه گذاشتند که یک شرکت فرانسوی برنده مناقصه شد و در ۱۰ ماه شهر جدید لار با ۴۰۰ واحد مسکونی و هزینه ۲۲میلیونی که از این میزان، ۶ میلیون از کمک‌های مردمی، ۵میلیون کمک دولت وقت و ۱۱میلیون کمک جمعیت هلال احمر بود، ساخته شد و کم‌کم گسترش پیدا کرد و با اضافه شدن مدرسه‌ها، بانک‌ها و ساختمان‌ها شهر به شکل کنونی تغییر کرد.
شهر جدید، شهر قدیم
شهر جدید لار با طراحی شطرنجی و خانه‌هایی به صورت باز، اعیانی و از هم گسسته ساخته شد. شهری که هیچ نیازی به کوچه ندارد.این مدل ساخت و ساز با خیابان‌های عریض و ساختمان‌های کم‌ارتفاع سبب می‌شود در صورتی که دوباره زلزله‌ای رخ دهد، مردم کمتر در معرض آسیب قرار بگیرند. این شهر امروزه دو بخش اصلی دارد؛ قسمت قدیمی شهر با بافت قدیمی و قسمت جدید با ساختمان‌های ضدزلزله.
همان اندازه که شهر قدیم لار با آن بافت تاریخی، بازار قیصریه، گنبدها، دالان‌ها، قنات‌ها و آب‌انبارهایش دلنوازی می‌کند، شهر جدید هم با معماری و مهندسی دقیق در ساختار شطرنج‌گونه، شهری منحصر به فرد در ایران است و این دو شهر نماد هویت‌های لار کهن و مدرنیته شده‌اند و شهر قدیم لار با بافت زیبای خود، همچنان پررونق است.
بدون کوچه
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان با بیان اینکه لار از دو شهر قدیم و جدید تشکیل شده است، گفت: شهر جدید لار شهری شطرنجی و قرینه است و قدمتی شصت ساله دارد که پس از زلزله ۱۳۳۹ در فاصله چند کیلومتری شهر قدیم ساخته شده و همچنان بی‌کوچه است.
محمدابراهیم کیان با بیان اینکه این شهر جدید به دلیل تاریخی نبودن قابلیت ثبت میراثی ندارد، افزود: فقط دو بنا در این شهر یعنی بیمارستان امام سجاد(ع) و بانک ملی لارنو ثبت میراثی شدند.
وی تمرکز اصلی میراث فرهنگی این شهر را روی شهر قدیم و بافت تاریخی دانست و توضیح داد: بافت تاریخی این شهر هم مثل همه مناطق دیگر درگیر مشکلاتی چون فرسودگی یا سختی خدمات‌رسانی است.
در واقع برخی بناهای ثبت ملی در شهر قدیم لار که ۱۲۹ هکتار بافت آن تاریخی بوده، مرمت شده است.
نظر شما