در میان شهدای دشت کربلا در عاشورای سال ۶۱ هجری، اشخاص گوناگونی از طیف‌های مختلف به چشم می‌خورند، شخصیت‌هایی که هر کدام از قومیت و قبیله‌ای خاص، از بنی‌اسد گرفته تا بنی‌همدان، گرد شمع وجودی عبد صالحی چون حضرت سیدالشهداء امام حسین(ع) گرد آمده بودند تا در التزام رکابش، حق را فریاد کنند.

صرف نظر از خاستگاه قومیتی هر یک از ایشان و با نظر به اینکه بخش اعظمی از آنها را افرادی منتسب به خاندان عصمت و طهارت و در اصطلاح هاشمیان تشکیل می‌دادند، برخی از این شهدا با شاخصه‌ای ویژه، نامشان در تارک تاریخ ثبت و به یادگار مانده است. شاخصه‌ای به نام قرآن که زندگی هر یک از ایشان را تا پیش از نائل شدن به مقام شهادت در عاشورای حسینی، به واسطه انس و قرابت با کلام وحی، متفاوت‌تر از سایر شهدا کرده است. تأثیر قرآن در زندگی این افراد موجب شده است تا هر زمان به مرور مقاتل عاشورا می‌پردازیم، هر نوبت به محض رویارویی با نام این افراد، درنگی بیشتر در رفتار و سکناتشان داشته باشیم.

ابن عبد رب از صحابی پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) بود

یکی از این شهدا که در روز عاشورا، حضوری با بصیرت به واسطه انس با قرآن و بهره‌مندی از آموزه‌های آن داشت، «عبدالرحمن بن عبد رب انصاری» بود. فردی که بنا بر مدارک تاریخی از صحابی پیامبر(ص) و حضرت علی (ع) بود و در زمان حضور در واقعه عاشورا، مردی ۷۰ ساله بوده است.

سابقه ارادت او به خاندان عصمت و طهارت به زمانی خیلی دور بازمی‌گردد، اما مهمترین واقعه‌ای که به این میزان ارادت صحه می‌گذارد، «روز رحبه» است؛ روزی که در آن امیرالمؤمنین علی(ع) در مقابل مسجد کوفه مردم را خطاب قرار داده و گفتند: هر آن کس که در غدیر خم حضور داشت و به چشم و گوش خود دید و شنید که پیامبر(ص) مرا به جانشینی و ولایت مردم انتخاب کرد، حاضر شود و اقرار و شهادت دهد.

از میان آن جمع ۱۰ نفر اقرار و شهادت به ولایت علی بن ابیطالب (ع) دادند که از جمله آنها عبدالرحمن بن عبد رب انصاری بود؛ فردی متعمد و قابل احترام در کوفه که نظر او در این باره می‌توانست حجت را بر بسیاری از منکران واقعه غدیر تمام کند. از جمله دیگر شاهدان و اقرارکنندگان در روز رحبه می‌توان به ابوایوب انصاری، ابوعمره بن عمرو بن محصن، ابوزینب، سهل بن حنیف، خزیمة بن ثابت، حبشی بن جناده سلولی، عبید بن عاذب، لقمان بن عجلان انصاری، ثابت بن ودیعه انصاری، ابو فضاله انصاری اشاره کرد.

اقرار بر حقانیت ولایت علی (ع) در روز «رحبه»

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری در بخشی از برنامه «آینه تاریخ» با اشاره به واقعه روز «رحبه» می‌گوید: برخی از منابع شمار نفراتی را که در این روز به ولایت امام علی(ع) اقرار و شهادت دادند، ۱۲ تن ذکر می‌کند. 

اسناد تاریخی دال بر این نکته است که آنها در این روز، عبارتی به این قرار را از زبان مبارک حضرت محمد(ص) نقل کردند: «ألا إن الله عز وجل ولیی وأنا ولی المؤمنین، ألا فمن کنت مولاه فعلی مولاه»(آگاه باشید، به‌درستی که خداوند، ولی من است و من ولی مومنین هستم، بدانید کسی را که من مولای او هستم، علی مولای اوست.)

علامه امینی در «الغدیر» نام ۱۸ نفر که در این روز شهادت دادند، می‌برد که چهار نفر آنها از جمله «ابن عبد رب انصاری» از صحابی بودند و ۱۴ نفر ایشان را نیز تابعین شامل می‌شود.

عبدالرحمن بن عبد رب علاوه بر انصاری با پسوند همچون خزرجی هم شهره است. او از اهالی قبیله خزرج بود که به همراه قبیله اوس در زمانی هجرت پیامبر از مکه به مدینه ملقب به انصار شدند که وظیفه‌شان در مدینه، سر و سامان دادن به وضعیت زندگی مهاجرینی بود که جلای وطن کرده و خانه و کاشانه خود در مکه را برای مصلحت اسلام ترک گفته بودند.

ابن عبد رب قرآن را مستقیماً از حضرت علی(ع) آموخته بود

از جمله نکات مهم در زندگی این چهره مطرح در واقعه کربلا که به عنوان قاری قرآن و محدث مطرح است، اینکه او مستقیماً در محضر امام علی(ع) قرآن، قرائت و تفسیر آن را آموخته است.

بنا بر نقل مشهور ابن عبد رب و بریر بن خضیر از جمله نخستین کسانی بودند که در شب عاشورا اشتیاق زایدالوصفی از خود برای شهادت در راه امام حسین(ع) نشان دادند و در حین غسل شهادت وقتی بریر با او مزاح می‌کرد، ابن عبد رب علت را جویا شد و بریر دلیل آن را وصول به بهشت در پی کارزار عاشورا خواند.

حجت‌الاسلام والمسلمین علوی تهرانی، کارشناس دینی در برنامه «ستاره‌های بی‌همتا» در این باره می‌گوید: زمانی که بریر در حال بذله گویی و مزاح بود، عبدالرحمن به او می‌گوید که الان وقت بذله‌گویی و مزاح نیست و باید فکر کار فردا هم باشیم. بریر در جواب می‌گوید که همه من را می‌شناسند. در هیچ دوره‌ای اهل شوخی نبوده و نیستم، اما یک کسی چیزی را به من بشارت داده است که ما فردا با چه چیزی روبرو می‌شویم و فاصله ما تا بهشت همین‌ها هستند که قرار است با شمشیرهایشان به ما حمله کنند و من دوست دارم همین الان کار را تمام کنند.  

عبدالرحمن بن عبد رب انصاری از جمله شهدایی است که در دقایق آغازین جنگ در روز عاشورا به فیض شهادت نائل می‌شود و از جمله نکات قابل توجه در مورد وی اینکه با وجود سن بالایی که داشت، چالاک، بانشاط و جوانمردانه با دشمن پیکار کرد.