در شرایط کنونی اقتصاد ایران، که با چالش‌های متعددی از جمله تحریم‌ها و نوسانات ارزی روبه‌روست، اصلاح نظام یارانه‌ای و ارزی به عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها برای دستیابی به اقتصاد مقاومتی مطرح می‌شود. پرداخت یارانه‌های پنهاو وجود ارز چند نرخی، نه تنها به عدالت اجتماعی لطمه می‌زند، بلکه باعث گسترش فساد و تضعیف تولید داخلی نیز می‌شود. برای حرکت به سوی اقتصادی پایدار و مقاوم، لازم است تا یارانه‌ها به صورت مستقیم به مردم پرداخت شود و نظام ارزی کشور به سمت تک نرخی شدن حرکت کند. این اصلاحات می‌تواند زمینه‌ساز افزایش کیفیت تولیدات داخلی، کاهش وابستگی به واردات، و در نهایت، تقویت اقتصاد ملی باشد.

برای بررسی ابعاد مختلف توزیع یارانه‌ها و اختصاص ارز به شیوه فعلی و اهمیت اصلاح آن با علی جعفری آذر نماینده مجلس شورای اسلامی به گفتگو پرداختیم تا نشان ‌دهیم با اصلاح این ساختار چگونه می‌توان به تحقق عدالت اجتماعی و توسعه اقتصادی در کشور کمک کرد.

جعفری آذر با اشاره به اولین مرحله واریز یارانه نقدی در آذر ۱۳۸۹ به حساب خانوارها، با پرداخت ۴۵ هزار و پانصد تومان به ازای هر نفر در ماه (معادل 45 دلار)  خاطرنشان می‌کند: تجربه نشان داده است که پرداخت یارانه‌ها به صورت پنهان و همچنین ایجاد نظام ارز چند نرخی، به جای بهبود شرایط معیشتی مردم، بیشتر به گسترش فساد و رانت در جامعه منجر شده است. در سال ۱۳۸۹، با حذف یارانه‌های پنهان و پرداخت مستقیم آن به مردم، گامی مهم در جهت اصلاح نظام یارانه‌ای برداشته شد. این اقدام در ابتدا نتایج مثبتی به همراه داشت و مردم توانستند با دریافت مستقیم یارانه‌ها، مصرف خود را بهتر مدیریت کنند و از اسراف جلوگیری کنند. اما متأسفانه این سیاست موثر به درستی ادامه پیدا نکرد.

نماینده مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: با ایجاد نظام ارز چند نرخی و عدم تعدیل ارزش یارانه‌ها متناسب با تورم، ارزش واقعی یارانه‌ها به مرور کاهش یافت و مردم از مزایای آن محروم شدند. ارز چند نرخی نه تنها باعث بی‌ثباتی اقتصادی می‌شود، بلکه راه را برای ایجاد فساد و سوء استفاده از منابع ارزی کشور باز کرده است. اعطای ارز ارزان به واردات کالاهای اساسی شاید در کوتاه‌مدت به نظر برسد که حمایت از مصرف‌کننده است، اما در بلندمدت به وابستگی کشور به واردات و آسیب به تولید داخلی منجر می‌شود. این سیاست‌ها باعث می‌شود که تولیدکنندگان داخلی توان رقابت نداشته باشند و کیفیت تولیدات کاهش یابد، چرا که واردات با ارز ارزان قیمت، محصولات خارجی را به صورت مصنوعی ارزان‌تر از تولیدات داخلی در بازار عرضه می‌کند.

نماینده مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: این وضعیت در نهایت به زیان اقتصاد ملی است. چرا که تداوم یارانه‌های پنهان و تخصیص ارز ارزان برای واردات کالاهای اساسی، موجب سرکوب قیمت‌ها و تضعیف بخش تولیدی اقتصاد می‌شود. به جای آنکه ارز ارزان به واردات اختصاص یابد، بهتر است که منابع ارزی به نفع تمامی مردم و تولیدکنندگان داخلی تخصیص یابد تا آنها بتوانند کیفیت محصولات خود را ارتقا دهند و در بازار رقابت کنند. این امر به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی به واردات کمک می‌کند و به تولیدکنندگان داخلی انگیزه می‌دهد تا با افزایش کیفیت، نیازهای مصرف‌کنندگان داخلی را تأمین کنند.

وی ادامه می‌دهد: برای حمایت از تولید داخلی و ارتقای کیفیت محصولات، لازم است ارز چند نرخی حذف شود و نظام ارزی کشور به سمت تک نرخی شدن حرکت کند. این تغییر نه تنها به شفافیت اقتصادی کمک می‌کند، بلکه فساد و رانت را کاهش می‌دهد. ارز چند نرخی علاوه بر ایجاد بی‌ثباتی در بازار، باعث می‌شود که منابع ارزی کشور به صورت ناعادلانه بین افراد و گروه‌های خاص توزیع شود و این خود یکی از اصلی‌ترین عوامل گسترش فساد در نظام اقتصادی است. با تک نرخی کردن ارز، شفافیت در تخصیص منابع افزایش یافته و از سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌شود.

جعفری آذر اظهار داشت: همچنین، باید به این نکته توجه داشت که هر آنچه که به عنوان یارانه پرداخت می‌شود یا ارزی به آن اختصاص می‌یابد، بهتر است به صورت مستقیم به مردم داده شود و یارانه‌های پنهان حذف گردد، به جز در مواردی که مربوط به دارو و درمان است. در سایر بخش‌ها، مردم باید به طور مستقیم از منابع مالی برخوردار شوند تا بتوانند خود به مدیریت هزینه‌ها بپردازند. این سیاست به مردم کمک می‌کند که ارزش واقعی کالاها و خدمات را درک کنند و به مصرف بهینه‌تر منابع روی آورند.

نماینده مجلس شورای اسلامی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر، یارانه‌های پنهان به جای اینکه به نفع تمام مردم جامعه باشد، به دست افرادی می‌رسد که به منابع و امکانات بیشتری دسترسی دارند. برای مثال، یارانه بنزین بیشتر به صاحبان خودرو تعلق می‌گیرد، در حالی که افراد فاقد خودرو از این یارانه بی‌بهره‌اند. همچنین، یارانه برق به کسانی که از کولرهای گازی استفاده می‌کنند تعلق می‌گیرد و در مواد خوراکی نیز یارانه‌ها بیشتر به پرمصرف‌ها می‌رسد. در نان، یارانه‌ها به دامدارانی که نان خشک خریداری می‌کنند تعلق می‌گیرد و در گوشت و مرغ، این یارانه‌ها به مرغداری‌ها و گاوداری‌ها می‌رسد. این در حالی است که بسیاری از مردم عادی از این یارانه‌ها بهره‌مند نمی‌شوند و همچنان با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: از طرفی، دولت می‌تواند با حذف یارانه‌های پنهان و پرداخت مستقیم یارانه‌ها به مردم، از تولیدکنندگان داخلی نیز حمایت موثرتری به عمل آورد. به عنوان مثال، قیمت گندم که توسط دولت از کشاورزان به قیمت بالایی خریداری می‌شود، در نهایت به قیمت پایینی به نانوایی‌ها عرضه می‌شود. اگر قیمت نان آزاد شود و یارانه‌ها به صورت مستقیم به مردم پرداخت شود، رقابت برای تولید نان با کیفیت‌تر شکل خواهد گرفت و مردم از نان با کیفیت بهره‌مند خواهند شد. این موضوع در مورد سایر محصولات کشاورزی و دامی نیز صادق است؛ تولیدکنندگان در صورت حذف یارانه‌های پنهان و برخورداری از حمایت مستقیم دولت، به سمت تولید با کیفیت‌تر و بهره‌وری بالاتر حرکت خواهند کرد.

نماینده مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: تولیدکنندگان داخلی با حذف یارانه‌های پنهان و رقابت در بازار آزاد، مجبور به افزایش کیفیت محصولات خود خواهند شد، که در نهایت به نفع مصرف‌کنندگان و اقتصاد کشور خواهد بود.

وی ادامه می‌دهد: همچنین، پرداخت مستقیم یارانه‌ها به مردم باعث می‌شود که آنها ارزش واقعی کالاها و خدمات را بیشتر درک کنند و به مدیریت بهینه‌تر منابع خود بپردازند. این امر می‌تواند منجر به صرفه‌جویی در مصرف کالاهای اساسی مانند بنزین، نان و سایر اقلام شود و به دنبال آن، صادرات این محصولات افزایش یابد. صادرات بنزین و مشتقات نفتی به مراتب ساده‌تر از صادرات نفت خام است. با افزایش صادرات، کشور می‌تواند از درآمدهای ارزی بیشتری برخوردار شود و تحریم‌ها را نیز راحت‌تر دور بزند.

جعفری آذر در پایان افزود: در نتیجه، اصلاح نظام یارانه‌ای و ارزی کشور نه تنها به توزیع عادلانه‌تر منابع کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش تولید داخلی، ارتقای کیفیت محصولات، کاهش وابستگی به واردات و در نهایت تحقق اقتصاد مقاومتی می‌شود. این اصلاحات ضروری است تا کشور بتواند در برابر چالش‌های اقتصادی و تحریم‌ها مقاومت کند و به سوی توسعه پایدار حرکت کند. با حذف یارانه‌های پنهان و تک نرخی کردن ارز، می‌توانیم به یک نظام اقتصادی شفاف و عادلانه دست یابیم که در آن منافع همه مردم جامعه در نظر گرفته شود و عدالت اجتماعی به معنای واقعی برقرار گردد.