موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیکی قفقاز جنوبی طی چند دهه اخیر باعث اهمیت روز افزون آن در عرصه بین المللی شده است. در دوره پسا شوروی و شکل گیری سه جمهوری مستقل آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، معادلات امنیتی و نظام قدرت در این جغرافیا دچار تحولات اساسی شده که زمینه مناسبی برای حضور قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای فراهم نموده است. در این میان، اتحادیه اروپا که به عنوان یکی از بازیگران مهم نظام بین الملل، با گسترش به شرق، به همسایه بی واسطه قفقاز تبدیل شده و از بحران های شکل گرفته در این منطقه متاثر می شود، با آغاز جنگ اوکراین و درک محدودیت های منابع انرژی بر این منطقه متمرکز شده است.

به ویژه سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان به دنبال ارتقای سطح همکاری های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و انرژی با جمهوری های قفقاز از جمله جمهوری آذربایجان و ارمنستان هستند. این در حالی است که اکنون فضای سیاسی جهانی و منطقه پس از حمله روسیه به اوکراین به شدت تغییر کرده و در طی سه سال اخیر تقابل روسیه با ناتو در شرق اروپا شکل گرفت و دامنه نزاع به قفقاز هم کشیده شده و بحران در این جغرافیا را به نقطه جوش رسانده است. عدم موفقیت اروپا در وارد کردن ضربه ای کاری به روسیه در جنگ اوکراین سبب شده ناتو به استفاده از ظرفیت های مهم قفقاز از جمله در حوزه های اقتصادی و نظامی روی آورد. سفر دو مقام ارشد اروپایی یعنی «استفان سژورنه» وزیر خارجه فرانسه به ارمنستان و نیز «ریچارد مور»، رئیس سازمان اطلاعاتی مخفی انگلیس (ام‌آی ۶) به جمهوری آذربایجان که روز گذشته انجام شد نشان از اهمیت قفقاز جنوبی در معادلات اروپایی و تلاش اتحادیه برای بازیگری در تحولات این حوزه است.

حضور مقامات دو کشور مهم اتحادیه در قفقاز و به ویژه سفر رئیس سازمان مخفی انگلیس به باکو دارای اهمیت خاصی است. ریچارد مور، رئیس ام‌آی ۶ در دیدارهای خود با مقامات جمهوری آذربایجان به طور ضمنی از ایده تشکیل نیروی نظامی مشترک کشورهای به اصطلاح ترک در قفقاز و آسیای مرکزی سخن راند. او همچنین با حضور در  جمع تعدادی از دانشجویان در شهر باکو، بر علاقمندی لندن برای تقویت همگرایی میان جمهوری آذربایجان با کشورهای آسیای مرکزی تاکید کرد. اما اینکه وی چرا در این بازه زمانی از همگرایی میان کشورهای منطقه سخن می گوید معنادار است. در تشریح وضعیت باید گفت که امروز سیستم اشتراک گذاری اطلاعات محرمانه و تبادل داده های جاسوسی به نام «پنج چشم» میان استرالیا، کانادا، نیوزلند، انگلیس و ایالات متحده آمریکا برقرار است.  بیان چنین مطلبی از سوی ریچارد مور به معنای تحریک کشورهای ترک زبان برای سازماندهی سیستم مشابه اطلاعاتی و امنیتی در قفقاز و آسیای مرکزی است. به عقیده او آنها می توانند با اشغال جنوب ارمنستان، تمام منطقه قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را از طریق ایجاد یک سازمان امنیتی هدایت کنند که این مسئله دو راهبرد مهم در عرصه های نظامی و اقتصادی شکل می دهد؛ نخست از نظر اقتصادی می تواند خفقان ژئوپلتیکی برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کند و تمام کریدورهای تجاری کشورمان را مختل نماید و دوم، با سرازیر کردن نیروهای ضد ایرانی از جمله، نظامیان ناتو، تجزیه طلبان پان ترک، تکفیری ها و تشدید حضور رژیم صهیونیستی در نزدیکی مرزهای ایران، امنیت و تمامیت ارضی کشورمان را هدف قرار دهد.

بخشی از این بازیگری انگلوساکسون ها هم به اشتباهات کرملین بازمی گردد. شاید اگر روسیه بازیگری خود را در شرق اروپا، منطقه بالکان و بالتیک و در نهایت در قبال اوکراین به درستی انجام می داد، امروز تا این حد شاهد مانور اروپایی ها در قفقاز نبودیم. مسکو همواره به دنبال شکل گیری جهان روسی بود و سیاست خارجه خود را مبتنی بر رویدادهای لحظه ای و فرصت های مثبت آنی پیش می برد و نه یک راهبرد دقیق از قبل مشخص شده. طی 30 سال گذشته هم مسکو بارها فریب امریکا و ناتو را خورده است، به صورتی که امروز روس ها به خاطر عدم راهبرد مناسب در سیاست خارجی خود، با بسیاری از کشورهای اروپای شرقی، بالتیک و منطقه بالکان به چالش برخورده اند. در راستای همین رویکرد اشتباه در سال 2020 و در جنگ قراباغ مسکو قصد داشت پاشینیان رئیس جمهور غرب گرای ارمنستان را تنبیه کند اما باکو، ترکیه، صهیونیست ها و انگلیس از این فرصت استفاده کرده و سرانجام پای دیگر کشورهای فرامنطقه ای به قفقاز باز شد. در این شرایط ایران می تواند از طریق همکاری منطقه ای بویزه با ارمنستان، روسیه و گرجستان، شرایط را به نفع خود حفظ کند. افزایش درهم تنیدگی امنیتی و اقتصادی و فرهنگی با ارمنستان به ویژه در منطقه سیونیک و ایجاد منطقه آزاد مغری بعد از سال ها معطلی، پهنای باند و بهینه سازی راه های موجود ترانزیتی با ارمنستان، ، تکمیل سریع کریدور ارس، آگاه سازی رسانه ای عموم مردم، استفاده از فرمت 3+3 و تلاش برای انتقال انرژی منطقه به دیگر کشورها از طریق ایران برخی از راه حل های قابل ذکر است.