دکتر محمدرضا قاسمی دبیر ستاد فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه:

در تعریف هوش مصنوعی قرائت های مختلفی وجود دارد وتعریف ثابتی ندارد، اگر بخواهیم هوش مصنوعی را به صورت کاربردی در یک خط تعریف کنیم، یعنی ماشینی که بتواند مثل انسان فکر کند و رفتار کند، مقومات هوش مصنوعی از داده شروع می شود. برای مثال اگر صوت این جلسه تبدیل به متن شود می شود داده متنی واگر عکسی هم گرفته شود می شود داده تصویری و... کشورها در حوزه حکمرانی داده سندهای بسیار مهمی دارند.

در دنیا سه مدل حکمرانی داده داریم، اولین مدل آن در آمریکا رایج است، یعنی توجه لایه ی سیاست گذاری به حوزه ی شرکت های بزرگ، یعنی اینکه شرکت های بزرگ خود تنطیم گری حوزه ی داده را انجام می دهند در حقیقت غول های فناوری آمریکایی هستند که در این زمینه فعالند.

دومین مدل، مدل حکمرانی اروپایی است که متمرکز بر حوزه ی شهروندان است یعنی باتوجه به حضور شهروندان در شبکه های اجتماعی از مدل مدیریت این شبکه ها میتوانیم در حوزه ی داده ها تنطیم گری انجام دهیم.

سومین مدل که بیشتر در چین رواج دارد، حکمرانی از جنس حاکمیت است یعنی دولت تصمیم می گیرد که داده ها در اختیار چه کسی با مالکیت چه کسی و با مدیریت چه کسی انجام بگیرد و بخش عمده ای از کارها توسط شرکت های دولتی پشتیبانی می‌شود.

اما مدلی که در ایران وجود دارد ترکیبی از سه مدل قبلی است. در کشورمان در مورد داده های ملی قانون خوبی به نام قانون دوام داریم اما در مورد داده های شخصی یعنی آنچه از من شما در شبکه های اجتماعی در حال تولید و توزیع است هنوز لایحه اش در دست دولت مانده است.

زیرساخت های پردازشی در امر هوش مصنوعی مسئله ی بسیار مهمی است که کشور ما منهای بخش دفاعی در این مورد بسیار ضعیف است. امروز دانشگاه ها از CPU عبور کرده و به GPU یا به اصطلاح GPU FARM رسیده اند، در واقع GPU یک زیر ساخت پردازشی است که با کمک آن تحلیل داده ها از ۵یا ۶ماه به ۵یا ۶ساعت کاهش می یابد.

حجم زیادی از اطلاعات را دقیق و سریع پردازش می کند متاسفانه مجموعه های حوزوی در در زیر ساخت های پردازشی فقیر هستند، در آینده ی نزدیک مجموعه هایی که زیر ساخت های پردازشی قوی دارند مثل بعضی از شرکت های بزرگ در تهران نقش تعیین کننده در این امر خواهند داشت و سایر مجموعه ها وابسته به آنها خواهند بود.

مسئله ی مهم دیگر زبان های برنامه نویسی است؛ خوراک ماشین، داده است اما برای تعلیم و تربیت یک ماشین داده به تنهایی کفایت نمی کند مدل استنتاج به تعبیری منطق فهم حاکم بر داده ی ما دانلودی است یعنی مهندس الگوریتم را دانلود میکند اینکه این الگوریتم چقدر به منطق یقینی و برهانی ما همراه است؟ چقدر نسبی است چقدر سوگیری دارد؟ مثل حذف عکس شهید سلیمانی در اینستاگرام یا مثلا در سال ۱۴۰۳به گزارش دستگاه های امنیتی۳۰ درصد از آنچه در فضای مجازی کشور رقم خورد فیک نیوزها بودند. یعنی به کمک هوش مصنوعی ۴۰هزار، ۴۰۰هزار یا ۴میلیون نوع از یک توییت در فضای مجازی تکثیرمی شود و جوان و نوجوان ما متأثر از این فضاست.

مقام معظم رهبری در مطالعات و تحقیقات هوش مصنوعی هدف گذاری را بین ده کشور برتر بیان نمودند. ما در عرصه ی کاربردی سازی هوش مصنوعی بین رتبه ی هفتادم تا نودم دنیا هستیم که اصلا قابل قبول نیست، اما رژیم غاصب صهیونیستی درهوش مصنوعی رتبه پنجم دنیاست. اتفاقات اخیر مثل شناسایی و ترور فرماندهان مقاومت ناشی از پیشرفت های ژرف در حوزه ی هوش مصنوعی است.

شهید رئیسی هشت اقدام در حوزه ی هوش مصنوعی انجام دادند که ماندگار بود از جمله سند ملی هوش مصنوعی، این سند که در دوره ی ریاست جمهوری ایشان سامان گرفت و یک سند قابل قبول بود که با تغییر دولت بحث بازنگری در سند مطرح شد. گویا با وجود تذکرات حضرت آقا از تجربه ی تلخ عقب ماندن در فضای مجازی درس نگرفتیم.

در مسئله هوش مصنوعی چه در سطح ملی چه در حوزه دو جریان داریم:

۱-جریان ابزارگرا که دانشگاهیان حامیانش هستند از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای حل چاش های کشور مثل مالیات و پول شویی و از بین بردن نارضایتی های موجود می دانند این جریان بی ربط و غلط نیست، اما کاری به ابعاد فلسفی، فقهی، حقوقی ندارند و تلقی شأن از هوش مصنوعی مثل فناوری نانو و بایو است در حالی که سطوح فراوانی مثل انسان شناسی و هستی شناسی و معرفت شناسی دارد.

۲-جریان سایبرنتیک: معتقدند هوش مصنوعی دانشی غربی است و طرح جایگزین معرفی میکنند که نتیجه اش انفعال است.

این دو نگاه تا حدودی درست هستند اما نگاه مقام معظم رهبری چیز دیگری است. ایشان در سال ۹۸ در دیدار ستاد اعضای علوم شناختی به این مسئله اشاره کردند (اشاره به بعد شناختی). ایشان در آبان ۱۴۰۰در دیدار نخبگان و دانشمندان جوان برای رفع نارضایتی ها در محیط زیست، خودرو و آب به اهمیت هوش مصنوعی اشاره می کنند(مسئله محوربودن). در سال ۱۴۰۱ در مراسم ارتحال گفتند ابزار زمان امام(ره) ابزار زمان ما نیست(مسئله ابزاری). ایشان در دیدار هیئت دولت ۶/۶/ ۱۴۰۳ بروید به لایه های زیر بنایی و لایه های عمیق هوش مصنوعی برسید.

*جمع بندی

به نظر یکی از لایه های زیر بنایی هوش مصنوعی، تبدیل داشته ها و توانمندی های حوزه ی علوم انسانی –اسلامی به زبان ماشین است. در برنامه ی هفتم توسعه مکرر به هوشمند سازی اشاره شده است. سؤال آیا این هوش قرار است به جای انسان تصمیم بگیرد و پیشنهاد دهد؟ اگر داشته هایمان در حوزه ی اقتصاد هوشمند شد دیگر اقتصاددان حوزوی که اکنون میتواند بر لایه های حکمرانی معمول تجویز شده از غرب نقد تاثیر گذار داشته باشد؟ در صورت هوشمند شدن دیگر قادر به چنین کاری نخواهد بود. در حکمرانی هوشمند سازی دامنه ی نفوذ برای نخبگان علوم انسانی وجود ندارد. ۳یا ۴ سال پیش رو مقطع حساسی است اگر نتوانیم داشته های خود را در حوزه ی علوم انسانی به الگوریتم تبدیل کنیم الگوریتم هایی که سوگیری دارند جایگزین خواهند شد.

حجت الاسلام و المسلمین سید امیر سخاوتیان عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی:

هوش مصنوعی چیست؟ در کشور ما وقتی صحبت از هوش مصنوعی می شود ذهن ها به سرعت به سمت ربات و کامپیوتر می رود. واژه ی هوش مصنوعی اولین بار در سال ۱۹۵۶میلادی در کالج دارتموس متولد شد.

هفت دانش دست به دست هم می دهند و این پدیده متولد می شود.

۱- فلسفه: سوالاتی فلسفی مطرح می شود که اصلا ماهیت اگاهی چیست؟ مثلا چیزی که به عنوان ربات می سازیم توانایی رسیدن به آگاهی دارد یا نه؟

۲- ریاضیات: تمام داده ها به صفر و یک تبدیل می شود به یک زبان مشترک قابل فهم

۳- اقتصاد: جریان سودگرایی در هوش مصنوعی به رسمیت شناخته شده است.سود گرایی ریشه در مباحث اقتصادی دارد اینجا به عنوان دانش بنیادین مطرح است، ما ایرانی ها دز زمینه ی الگوریتم سابقه چندین هزار ساله داریم ولی خودمان را فراموش کرده ایم مهندسی که الگوریتم از اینترنت دانلود میکند و ربات خودش را می سازد چیز جدیدی خلق نکرده است صرفا یک کپی اتفاق افتاده است.

۴- علوم اعصاب: الگوبرداری از نورون های عصبی در ساخت هوش مصنوعی مثل اگو گیری از پرنده ها در ساخت هواپیماست.

۵- روانشناسی: براساس الگوهای رفتاری انسان بهینه سازی صورت میگیرد. در فضای سیستم عامل ساده کد نویسی است اما در فضای هوشمند بهینه سازی است که این دو مورد باهم تفاوت بسیاردارند.

ما ۴ رویکرد در هوش مصنوعی داریم اول آزمون تورینگ؛ در این آزمون چه اتفاقی می افتد؟ ۲ اتاق داریم یکی برای بازجو یکی برای بازجو شونده، سیستم و دستگاهی هم داریم بازجو سؤال می پرسد و بازجو شونده جواب می دهد، بعد از مدتی دستگاه این سؤال و جواب را به صورت الگو در می آورد و بعدا به جای بازجو شونده خود دستگاه جواب می دهد و بازجو متوجه نمی شود. این آزمون مبتنی بر روانشناسی و زبان شناسی است. رویکرد دوم شناختی، رویکرد سوم منطقی(رویکرد ارسطویی)، رویکرد چهارم عامل های هوشمند مثل همان سارها که دسته جمعی پرواز می کنند.

۶-مهندسی کامپیوتر: در کشور ما تصور این است که هوش مصنوعی یعنی کامپیوتر، چون نوک فناوری است.

۷-کنترل سایبرنتیک: شناختن نظم سایبری در دنیا خیلی مهم است و بسیاری از تعاریف و تعابیر به کاربرده شده در مورد آن صحیح نیست. مقام معظم رهبری فضای مجازی را رایان سپهر معرفی کردند که بسیار معنی دقیقی است.

نظم سایبری غیر از نظم شیمیایی و ریاضی است در قرن ۲۱ نباید نگاه مکانیکی داشته باشیم، ما نمی خواهیم موسسه امام خمینی(ره) یک هوش مصنوعی جدید طراحی کند چون غرب قبلا ساخته است. وقتی تولید محتوای بنیادین انجام گیرد همزمان با یک کار ستادی که موسسه می تواند از طریق شبکه طرح ولایت با مهندسین زیادی ارتباط بگیرد و سند هوش مصنوعی که درحوزه ی اخلاق در اروپا مطرح شد در همین موسسه مورد نقد و بررسی قرار بگیرد و جایگزینی برای آن مطرح شود. ما باید به صورت کنشگر فعال در سطح جامعه جهانی در حوزه کنترل سایبرنتیک ورود کنیم. کار مهم دیگر حرکت به سمت حاکمیت سایبرنتیک است.

به صورت خلاصه باید گفت کار موسسه امام خمینی (ره) در عرصه هوش مصنوعی تولید ادبیات بنیادین است، بنابراین دست نظام برای ورود در حوزه سایبرنتیک پر خواهد بود؛ اگر می خواهیم بر هژمونی غرب در حوزه هوش مصنوعی اثرگذار باشیم اکنون زمان آن است زیرا ۲یا۳سال دیگر بسیار دیر خواهد بود و فرصت ها از دست خواهد رفت.