ماه رجب، ماهی است که در احادیث معصومین(ع) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این ماه در کنار ماه‌های شعبان و رمضان، به‌عنوان سه‌گانه‌ طلایی برای کسب فضیلت‌های معنوی شناخته می‌شود. رجب که در روایت امیرالمؤمنین(ع) به عنوان ماه خدا یاد شده است، فضایی خاص برای قرب الهی فراهم می‌کند. در حدیث قدسی نقل شده در مستدرک‌الوسائل آمده است: «رَجَبٌ شَهْرِی وَ شَعْبَانُ شَهْرُ رَسُولِ اللهِ وَ رَمَضَانُ شَهْرُ أُمَّتِی». در این ماه، درهای رحمت الهی به‌طور ویژه گشوده شده و فرصت استغفار، دعا و عبادات خاص برای انسان فراهم می‌شود تا به تزکیه نفس و تقوا بپردازد. در میان شب‌های ماه رجب، شب جمعه اول آن که به «لیلة الرغائب» شناخته می‌شود، به‌ویژه مورد توجه است. در این شب، با اعمال خاصی که وارد شده است، انسان می‌تواند درهای رحمت الهی را به‌روی خود گشوده و دعاهای خود را به استجابت نزدیک کند.

در همین راستا، گفت‌وگویی با آیت‌الله حاج سید مصطفی حسینی، مفسر قرآن کریم و عضو مجمع جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ترتیب داده‌ایم تا از نگاه ایشان به عمق فضائل این ماه و اهمیت لیلة الرغائب و اعمال آن بپردازیم.

رجب ماهی برای دریافت رحمت الهی

آیت‌الله حسینی با اشاره به ماه رجب المرجب می‌گوید: رجب ماه با عظمتی است و به خاطر ایام الهی دیگری که در این ماه مبارک قرار دارد مانند ولادت امام باقر(ع)، ولادت امام جواد(ع)، ولادت امیرالمؤمنین(ع) و مبعث رسول اکرم(ص)، مرجب نیز نام گرفته است. این ماه یکی از سه ماه مبارک در تقویم اسلامی است که به‌عنوان ماه خداوند شناخته می‌شود. رجب در کنار ماه‌های شعبان و رمضان، به‌عنوان دروازه‌ای برای عبور از عالم دنیوی به عالم معنوی و نزدیکی به خداوند معرفی شده است. برای درک فضیلت ماه رجب، لازم است به ویژگی‌ها و عباداتی که برای این ماه وارد شده است توجه کنیم. این ماه فرصتی برای پاک‌سازی، توبه و استغفار است. در روایات آمده است خداوند در این ماه به‌ویژه بر بندگان خود رحمت می‌فرستد و درهای مغفرت و بخشش را می‌گشاید. امیرالمؤمنین(ع) در روایتی نقل شده در جلد 4 الکافی در وصف این ماه فرموده‌: «رَجَبٌ شَهْرُ اللهِ وَ شَعْبَانُ شَهْرُ رَسُولِ‌اللهِ وَ رَمَضَانُ شَهْرُ أُمَّتِی». رجب ماه خداست و در این ماه، بندگان می‌توانند به‌طور ویژه‌ای از خداوند، رحمت و مغفرت بخواهند. ابن‌بابویه قمی در فضائل الاشهر الثلاثه آورده است: از حضرت سؤال شد ماه رجب ماه خدا چه معنایی دارد؟ حضرت پاسخ داد: «ماه رجب ویژه آمرزش و مخصوص مغفرت است. در این ماه خونی ریخته نمی‌شود و خداوند اولیا و محبانش را مورد آمرزش قرار می‌دهد و توبه‌شان را می پذیرد و آنان را از دشمنانشان می‌رهاند. سپس فرمود: اگر کسی در ماه رجب حتی یک روز، روزه بدارد خدا را از خود خشنود کرده و خشم الهی از او دور می‌شود».

دعایی برای بهره‌مندی از رحمت ماه رجب

ایشان اضافه می‌کند: ماه رجب، ماه ولایت و طلیعه ورود به ماه رسالت است. این ماه فرصتی مناسب برای تطهیر نفس و بازگشت به خداوند است. در الکافی و در حدیثی از امام صادق(ع) آمده در ماه رجب، گناهان بندگان به‌راحتی بخشیده می‌شود، مگر اینکه شخص، خود در برابر آن‌ها ایستادگی کرده و توبه نکند. این فرصت برای بازگشت به خداوند و رهایی از گناهان، به‌ویژه در این ماه به‌طور ویژه‌ای فراهم است. در این ماه عبادات و اعمال عبادی چون نماز، روزه، ذکر و دعا، دارای پاداش فراوان هستند.

این استاد برجسته اخلاق می‌افزاید: در کنار روزه ‌گرفتن و ذکرهای مخصوص، در ماه رجب دعاهایی نیز وارد شده است که بسیار پرفضیلت هستند. یکی از مهم‌ترین دعاهای توصیه شده دعای «یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ» است. شخصی خدمت امام صادق(ع) رسید و عرض کرد: برای ماه رجب به من دعایی یاد بدهید که خداوند متعال مرا به آن نفع ببخشد. امام فرمودند دعای «یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ» را هر روز از ماه رجب بعد از نمازهای یومیه بخوان. برای این ماه نمازهای خاصی هم وارد شده است که مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب شریف مفاتیح‌الجنان در خصوص آن، نمازها و اعمال اختصاصی شب اول و تمام ماه رجب مواردی را نقل کرده است.

فرصتی برای پاک‌سازی دل‌ها و اجابت دعاها

عضو مجمع جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تأکید می‌کند: ماه رجب، دروازه‌ای به ماه رمضان است و اهمیت زیادی در آمادگی برای استقبال از ماه مبارک رمضان دارد. این ماه فرصتی برای پاک‌سازی دل‌ها و آمادگی برای عبادات سنگین‌تر ماه رمضان است. در این ماه، باید به‌طور ویژه‌ای به خودسازی و پاک‌سازی قلب و روح پرداخت تا انسان بتواند در ماه رمضان به‌طور کامل‌تر از فرصت‌های عبادی بهره‌برداری کند. این آمادگی، با روزه‌گرفتن در برخی از روزهای رجب، تلاوت قرآن و نذر کردن صدقات و کمک به نیازمندان فراهم می‌شود.

ایشان یادآور می‌شود: از ویژگی‌های بارز ماه رجب، شب‌های ویژه‌ای است که در آن‌ها عبادات خاصی وارد شده است. یکی از این شب‌ها، شب جمعه اول ماه رجب است که به‌عنوان لیله الرغائب یا شب آرزوها شناخته می‌شود. البته در ایام سال، شب‌ها و ایام دیگری برای برآورده شدن حاجات معرفی شده‌اند اما تصریح به آن نشده است. میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در المراقبات و در روایتی از رسول اکرم(ص) نقل کرده که حضرت فرمود: «از شب جمعۀ اول رجب غفلت نکنید، چه ملائکه آن شب را لیلة الرغائب می‌خوانند و...». این شب بسیار پرفصیلت است و در روایات آمده درهای رحمت الهی به‌طور ویژه‌ای به‌روی بندگان باز می‌شود. رسول‌الله(ص) در این‌باره می‌فرماید: «لیلة الرغائب، شبی است که در آن هیچ دعایی رد نمی‌شود». این شب به‌عنوان زمانی برای برآورده شدن آرزوها و استجابت دعاها شناخته شده است. در این شب، به‌ویژه فرشتگان از خداوند می‌خواهند به بندگان رحمت دهد و حاجاتشان را برآورده کند. این ویژگی سبب می‌شود لیلة‌الرغائب یک فرصت طلایی برای دعای مستجاب باشد. از نظر عملی، یکی از اعمال بسیار توصیه‌شده در این شب، خواندن 12 رکعت نماز، بین نماز مغرب و عشاست که شرح کامل این اعمال در مفاتیح الجنان موجود است. پیامبر(ص) در روایتی فرمود: «قسم به کسی که جانم در دست او است، هیچ فردی این نماز را بجا نمی‌آورد، مگر اینکه خداوند گناهان او را می‌بخشد، حتی اگر گناهان او مثل کف روی دریا و به عدد شن‌ها و به وزن کوه‌ها و به عدد برگ‌های درختان باشد».

شب آرزوها از خداوند چه بخواهیم؟

آیت‌الله حسینی در پایان با بیان بهترین دعاهایی که می‌توان در لیلةالرغائب انجام داد، توضیح می‌دهد: در متن روایت وارد شده در جلد 8 وسائل الشیعه، از ملائکه درخواست شده هر حاجت و دعایی دارند به محضر الهی بیان کنند: «یا مَلائِکَتی، سَلونی ما شِئتُم؛ ای فرشتگانم هر چه می‌خواهید از من درخواست کنید» شاید همین متن و عبارت موجب شده مردم نیز در این شب آرزو و دعاهای خود را از خدای متعال طلب کنند. از بهترین دعاها در این شب، دعای سلامتی و فرج امام زمان(عج) است که با آمدن آن حضرت، جهان پر از عدل و داد و صلح و آرامش خواهد شد. دیگر اینکه از خداوند هدایت و در مسیر صراط مستقیم قرار گرفتن را بخواهیم، همان راه صحیح و قرآنی که ریشه در سیره و سبک زندگی اهل‌بیت پیامبراکرم(ص) دارد. در نهایت نیز از خدای متعال عاقبت به‌خیری طلب کنیم. از دعاهای قرآنی چنین استفاده می‌شود که یکی از بهترین دعاها طلب عاقبت خیر است.  در آیه 101 سوره یوسف بیان شده است: «أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ تَوَفَّنی‏ مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنی‏ بِالصَّالِحین‏، تو ولی و سرپرست من در دنیا و آخرت هستی، مرا مسلمان بمیران و به صالحان ملحق فرما».