قدس/ جامعه/ محبوبه علی‌پور: بنابر گفته مسؤولان و صاحب‌نظران بارش‌های ماه‌های گذشته توانسته رمقی هرچند ناچیز به تن رنجور دریاچه ارومیه ببخشد. گرچه عده‌ای نیز این نشاط نسبی را حاصل مدیریت‌های خود دانسته‌اند، اما بی‌تردید باید سپاسگزار طبیعت بود که بازهم با مهربانی، بی‌رحمی‌ها و غفلت‌های ما را نسبت به خود نادیده گرفت. اما آیا این بارش‌ها می‌تواند حیاتی دوباره به این دریاچه ببخشد؟ آیا دریاچه ارومیه در سال‌های آینده، آوازهای عاشقانه فلامینگوهایی که اندوهگینانه ترکش کرده‌اند، خواهد شنید؟ و آیا پلیکان‌ها به ساحل زیبای خاطراتشان، باز خواهند گشت؟

  بارندگی به تنهایی کافی نیست
بنابر نظر کار‌شناسان محیط زیست، روند خشک شدن دریاچه ارومیه در ۱۹ سال گذشته اتفاق افتاده و حدود ۱۲ سال برنامه ریزی جدی نیاز است که این دریاچه جانی نو بگیرد. از موارد مؤثر در این زمینه افزایش بارندگی هاست، درحالی که تنها در سال گذشته شاهد ۲۰ درصد کاهش نزولات جوی بودیم و از ابتدای مهرماه و سال آبی جاری نیز ۱۰۳ میلی متر بارش در حوضه آبریز دریاچه ارومیه داشتیم که نسبت به سال گذشته در همین مدت ۲۴ درصد کاهش یافته است.
اسماعیل مددی، کار‌شناس ارشد مطالعات زیست محیطی با اثربخش دانستن بارش‌ها در بهبود وضعیت دریاچه ارومیه می‌گوید: این بارش‌ها نمی‌توانند سبب تثبیت وضعیت دریاچه و گذر از بحران باشند؛ زیرا ما در فصل بارش قرار داریم و میزان تبخیر نسبت به تابستان چندان چشمگیر نیست و حدود ۷ تا۱۰ درصد می‌باشد.
همچنین سیل‌ها نیز نمی‌تواند دریاچه بیمار و رو به موت را نجات دهد؛ زیرا باید 5 تا 7 سال شاهد بارش‌هایی مداوم و شدید شبیه بارندگی‌های پاییز گذشته باشیم که این مشکل رفع شود.
دکتر بهنام حبیب‌زاده، مدیر طرح پایش دریاچه ارومیه نیز با اظهار امیدواری نسبت به بهبود وضعیت دریاچه به خبرنگار ما می‌گوید: طی چند سال اخیر برنامه‌هایی در خصوص حوضه آبخیز ارومیه انجام شد که در واقع فرصتی برای توجه بیشتر به این حوضه آبی بوده است. البته حتی با بارش‌های فراوان در پاییز وضعیت دریاچه تثبیت و مطلوب نشده و به جدیت بیشتر در طرح‌های اجرایی نیاز است.

 حقابه این دریاچه خوردن ندارد
براساس آمار موجود، آمریکا از سال ١٩٩٠ میلادی ۵٠٠ سد را با هزینه ‌بسیار جمع کرد تا محیط زیست را به وضعیتی مطلوب نزدیک کند. این درحالی است که در کشور ما همچنان نهضت سدسازی ادامه دارد، در حالی که صاحب‌نظران معتقدند، تنها هفت درصد برق کشور از طریق منابع آبی حاصل می‌شود.
دکتر حبیب‌زاده با تأکید بر ضرورت اجرای طرح‌های اصولی و زیربنایی برای رفع بحران دریاچه می‌گوید: نمی‌توان تنها به برچیده شدن سد‌ها توجه داشت، بلکه باید روش‌های زیربنایی و کارآمد را بررسی کرد، چنانکه در کارگروه‌های گوناگون به این مسأله پرداخته می‌شود.
درحال حاضر یکی از راه‌های مؤثر، رها سازی آب و تأمین حقابه آن است. همچنین صرفه جویی، مدیریت منابع آبی و اجرای سازمان یافته برنامه‌ها می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
اسماعیل مددی نیز با اشاره به سدسازی بی‌رویه به عنوان عاملی مؤثر در بروز بحران دریاچه ارومیه خاطرنشان می‌کند: در دنیا دیگر کشور‌ها به دنبال سدسازی نیستند؛ چنانکه کانادا برای کاهش آسیب‌های این مسأله یا به تخریب سد‌ها رو آورده و یا ارتفاع دیواره آن‌ها را کوتاه می‌کند. این در حالی است که در کشور ما بررسی جامعی در زمینه پیامدهای زیست محیطی سدسازی انجام نمی‌شود.
به این ترتیب با ایجاد سد‌ها در حوضه آبخیزداری ارومیه سبب افزایش تبخیر شدند.
وی تأکید می‌کند: در حال حاضر تغییرات اقلیمی سبب شده جهان به سوی خشکسالی برود و ما از این وضعیت مستثنا نیستیم، بنابراین باید برای غلبه بر این چالش‌ها برنامه‌ریزی اصولی و مدیریت مناسب داشته باشیم.

 تجربه دیگران
مددی، پژوهشگر حوزه محیط زیست ادامه می‌دهد: برخی پیشنهاد انتقال آب خزر به دریاچه ارومیه را دادند، درحالی که طرحی غیر اصولی است؛ زیرا میزان نمک و شرایط زیست بوم این دو حوضه آبی با هم متفاوت است. به این ترتیب با اجرای طرحی نسنجیده می‌توان آسیب بیشتری به سلامت محیط زیست کشور وارد کرد.
وی می‌افزاید: متاسفانه ما شاهد مطالعات کامل و جامع در زمینه محیط زیست نیستیم. با وجود آنکه چالش‌هایی در این زمینه دیده می‌شود و صاحب‌نظران مواردی را گوشزد می‌کنند، اما مدیران و متولیان امر به دلایل گوناگون از این مسایل چشم پوشی می‌کنند تا به نتیجه مقطعی برسند. درحالی که عرصه محیط زیست نیازمند تلاش‌ها و برنامه‌ریزی ‌های اصولی است. چنانکه تجربه جهانی نشان داده، بی‌توجهی در این زمینه سبب آثار مخرب ماندگار بر طبیعت کشور‌ها و جهان شده است. نمونه روشن این مسأله مرگ دریاچه آرال است که موجب بروز امراض هولناک در مردمان ساکن این منطقه شد. بنابراین اگر ما بسادگی و تنها به عنوان یک گزارش نمایشی به این معضل نگاه کنیم، دچار‌‌ همان معضل مردم ساکن در جوار دریاچه آرال می‌شویم.
گرچه با بارندگی‌های اخیر سطح آب دریاچه ارومیه به‌ 1357 کیلومتر مربع رسیده است، اما دریاچه هنوز تا رسیدن به سطح زندگی، فاصله بسیاری دارد، چنانکه با وجود بارش‌های اخیر، تنها یک‌چهارم سطح دریاچه آب دارد.

 مرگ، سایه به سایه دریاچه
معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش با اشاره به سفر اخیر خود به استان آذربایجان غربی نوشت: طی سال اخیر روند کاهش آب دریاچه کُند شده است».
این خبر خوبی است خانم ابتکار! اما بیمار سرطانی را با نوشداروها و مُسکن‌ها نباید دلخوش و گمراه کرد. «مرگ» همچنان سایه به سایه در کمین دریاچه ارومیه است؛ مرگی که به مرگ یک زیست بوم بزرگ و مرگ تدریجی ساکنان اطراف آن می‌انجامد. پس شما و همکارانتان نباید وقت را از دست بدهید!