به گزارش قدس آنلاین به نقل از تبیان ، اعتدال از ریشه عدل، به معنی میانه گیری ما بین دو حالتِ یک چیز از نظر کمّی و کیفی و تناسب برقرار کردن میان آن دو است. اصل اعتدال، باید به شکل کلّی و فراگیر بر سراسر زندگی فردی و اجتماعی انسان حاکم باشد و همیشه و همه جا افکار، کردار و گفتار او را در برگیرد.
ما در این نوشتار به اختصار و اجمال به این مقوله مهم می پردازیم:
آیات و روایات و احکام و مقررات اسلامی نیز به طور گسترده و پیگیر درصدد تنظیم همه امور فردی و اجتماعی مسلمانان بر محور حق و اعتدال و پیشگیری از نامیزانی و افراط و تفریط اند گاه نیز به خاطر اهمیت موضوع با شاخص بودن آن به تعیین مصداق می پردازد که چند نمونه را در زیر عنوان می کنیم:
انسان، موجودی دو بعدی است و بایستی نیازمندیهای جسمی و روحی خود را از راههای مشروع و معقول تأمین کند؛ هم به جسم و نیازهای مادی آن توجه کند و هم در پرورش روح و تهذیب آن بکوشد هم آخرت خود را مدّنظر داشته باشد و هم دنیای خویش را ضایع نسازد
1ـ خواب و خوراک: خرد آدمی حکم می کند که هر موجود زنده ای باید به اندازه نیاز خویش از منابع غذایی بهره ببرد و در عین حال هر گونه افراط و تفریط در خورد و خوراک، زیان آور و نامعقول است.
قرآن مجید در این زمینه می فرماید: «... کُلُوا وَاشْرَبوُا وَ لاتُسْرِفُوا إنه لایُحِبُّ الْمُسرِفینَ» (اعراف (7)، آیه 31) بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید که خداوند اسرافکاران را دوست ندارد.
خوردن و آشامیدن بیش از حد و گنجایش، سبب ویرانی جسم و روح آدمی می شود. امام صادق ـ علیه السلام ـ درباره پرخوری می فرماید: «لَیسَ شَیْءٌ اَضَرَّ عَلی قَلْبِ المُؤمِنِ مِنْ کَثْرَةِ الاکْلِ وَ هِیَ مُورِثَةٌ لِشَیْئَیْنِ قَسْوَةِ القَلْبِ وَ هَیْجانِ الشَّهوَةِ» (مصباح الشریعة، باب 34) برای قلب مؤمن، چیزی زیانبارتر از پرخوری نیست، چنین کاری سبب سنگدلی و تحریک شهوت می شود.
2ـ کار و عبادت: انسان، موجودی دو بعدی است و بایستی نیازمندیهای جسمی و روحی خود را از راههای مشروع و معقول تأمین کند؛ هم به جسم و نیازهای مادی آن توجه کند و هم در پرورش روح و تهذیب آن بکوشد هم آخرت خود را مدّنظر داشته باشد و هم دنیای خویش را ضایع نسازد. برای تأمین نیازمندیهای زندگی و مشارکت در رفع نیازهای اجتماعی باید به کار و تلاش بپردازد و برای خودسازی و تأمین سعادت اخروی به دریافت معارف دینی و پرستش و نیایش با پروردگار همت گمارد. قرآن مجید، در این باره می فرماید: «وَ ابْتَغِ فیما اتیکَ اللهُ الدّارَ الاخِرَةَ وَ‌لاتَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنیا...» (قصص (28)، آیه 77) در آنچه که خدا به تو داده، سرای آخرت را بطلب و بهره دنیایی ات را فراموش نکن.
مؤمنان واقعی، عمر خود را میان دنیا و آخرت تقسیم می کنند و برای هر یک به اندازه لازم وقت می گذارند، هم زندگی دنیایی خود را به شکلی ساده و آبرومند اداره می کنند و هم با عشق و علاقه، به عبادت و آمادگی برای سرای آخرت می پردازند و هیچ یک را فدای دیگری نمی کنند، چنان که امام کاظم ـ علیه السلام ـ فرمود: «لَیْسَ مِنّا مَنْ تَرَکَ دُنیاهُ لِدینِهِ وَ‌دینَهُ لِدنیاهُ» (تحف العقول، ص 433، اسلامیّه) کسی که دنیایش را برای دینش و دینش را برای دنیایش ترک کند، از ما نیست.
3ـ مصرف و هزینه: مؤمن موظف است در حد توان و نیروی خویش به گردش چرخ اقتصادی جامعه کمک کند و علاوه بر تأمین هزینه های زندگی در رونق و سازندگی میهن اسلامی سهیم شود. در اسلام، راههای درآمد حلال و مجاز، از راههای حرام و ممنوع مشخص شده و هر کس درآمد مشروعی به دست آورد، مالک آن می شود و مجاز است طبق نظر عقل و شرع آن را به مصرف برساند در این میان افراط و تفریط در مصرف و هزینه، امری نامعقول است، قرآن مجید در این باره چنین رهنمود می دهد: «وَ لاتَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولةٌ اِلی عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطها کُلُّ البَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلوُماً مَحْسوراً» (اسراء ـ 29) دستت را به گردنت زنجیر کن (انفاق و بخشش را ترک منما) و به طور کامل آن را مگشا تا سرزنش شده و حسرت زده، در گوشه ای بنشینی!
سیاست اقتصادی فردی و اجتماعی مسلمانان باید براساس اعتدال تنظیم گردد و در هر برنامه ای از خسّت و تنگ نظری از یک سو و تبذیر و زیاده روی از سوی دیگر، باید اجتناب کنند و با برنامه ریزی دقیق و حساب شده، حد اعتدال و میانه را برگزینند که به طور قطع موفقتر خواهد بود.
اعتدال، در زندگی فردی و اجتماعی انسان تأثیر دارد. مهم ترین آنها عبارت اند از:
1ـ تربیت: یکی از راه کارهای تربیت و اصلاح نفس، میانه روی است، زیرا تربیت، در سایه تعدیل قوای نفسانی و کنترل قوه غضب و شهوت و عقل به دست می آید. بر این اساس امام علی (علیه السلام) می فرماید: هرگاه به اصلاح خود مایل بودی، میانه رو، قانع و کم آرزو باش. (1)
2ـ نجات انسان: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) یکی از اسباب نجات آدمی را اعتدال در هنگام دارایی و نداری می داند. (2) این نجات شامل نجات انسان از ناملایمات زندگی دنیا و عذاب عالم برزخ و قیامت می شود.
3ـ بی نیازی: امام صادق (علیه السلام) می فرماید: (ان القصد یورث الغنی؛ (3) به درستی که میانه روی، سبب بی نیازی و ثروت می شود). دلیل این بی نیازی آن است که با اعتدال و اندازه گیری در زندگی، فعالیت های اقتصادی مانند مصرف، تولید، و هزینه های زندگی سامان می یابد و از اسراف جلوگیری می شود.
4ـ سلامتی: سلامت بدن انسان به تعادل قوای جسمانی بستگی دارد. غدد هورمونی اگر کمتر یا زیادتر ترشح کند، سلامت آدمی را تهدید خواهد کرد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید: هر کس سلامتی می خواهد، پس باید میانه رو باشد. (4)
5ـ وحدت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: بر شما باد به میانه روی، زیرا ملتی که میانه رو باشد، هرگز دچار تفرقه نخواهد شد. (5)
6ـ الفت: رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: استووا تستِو قلوبکم؛ (6) معتدل باشید تا دل های شما به هم نزدیک شود). دلیل این الفت و نزدیکی آن است که بسیاری از اختلافات فرقه ها و افراد مختلف جامعه بر اثر افراط و تفریط در مباحث اجتماعی و دینی پدید می آید.
7ـ آسان شدن مشکلات: امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید: میانه روی در کارها را فراگیر، زیرا کسی که میانه روی را فرا گیرد، امور زندگی بر او آسان خواهد شد. (7) انسان میانه رو آمادگی نسبی برای رویارویی با مشکلات اجتماعی را دارد؛ مثلاً کسی که اهل قناعت است و برای کم خرج کردن تمرین کرده، در واقع خود را برای روزهای سخت آماده نموده است.
8ـ رشد و بالندگی: رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: خدای تعالی هر گاه ماندگاری و رشد امتی را بخواهد، اعتدال و پاک دامنی را روزیشان می کند. (8)
9ـ در امان ماندن از هلاکت: امام علی(علیه السلام) می فرماید: (لن یهلک من اقتصد؛ (9) کسی که میانه روی کند، هلاک نمی شود.)
خلاصه سخن اینکه:
سیاست اقتصادی فردی و اجتماعی مسلمانان باید براساس اعتدال تنظیم گردد و در هر برنامه ای از خسّت و تنگ نظری از یک سو و تبذیر و زیاده روی از سوی دیگر، باید اجتناب کنند و با برنامه ریزی دقیق و حساب شده، حد اعتدال و میانه را برگزینند که به طور قطع موفقتر خواهد بود.
پی نوشت ها:
(1) غرر الحکم و درر الکلم، ج 3، ص 192.
(2) تنبیه الخواطر، ج 1، ص 167.
(3) کافی، ج 4، ص 53.
(4) غرر الحکم و درر الکلم، ج 5، ص 226.
(5) فردوس الاخبار، ج 1، ص 387.
(6) کنز العمال، ح 20575.
(7) غرر الحکم و درر الکلم، ج 3، ص 440.
(8) در المنثور، ج 3، ص 270.
(9) غرر الحکم و درر الکلم، ج 5، ص 70.
منابع:
سایت اندیشه قم
سایت حوزه
غرر الحکم و درر الکلم، ج 5
کافی، ج 4
نظر شما