به گزارش «قدس آنلاین»،  بی تردید امروزه بیش از هر زمانی امت اسلامی به وحدت و همدلی نیاز دارد، [۱] اگر نگاهی به کشورهای اسلامی از جمله سوریه، عراق، یمن، بحرین و دیگر کشورهای اسلامی بیندازیم به عمق توطئه دشمن پی می بریم که در چنین شرایطی وحدت میان مسلمانان با هر مذهب و آیینی ضروری است. [۲]

زیرا از یک سو شیعه، سنی، مسیحی و زرتشتی برای تکفیری ها تفاوتی ندارد و از سوی دیگر نیز با نهایت تأسف غربی ها نیز به این تکفیری ها کمک می کنند؛ برخی همانند اسرائیل صریحا می گوید دلیلی نداریم تا داعش را از بین ببریم چون مسلمانان را به عنوان دشمنان ما از بین می برد چرا ما مانع شویم. [۳]

لذا آمریکا و متحدانش، به ویژه دولت جنایتکار سعودی، قطر و ترکیه در عمل از تکفیری ها حمایت می کنند؛ بنابراین با وجود چنین دشمنی و با چنین پشتیبان های خطرناکی ایجاب می کند که مسلمانان از همیشه متحدتر و متفق تر باشند و بدانند که این دشمنان به هیچ کسی رحم نمی کنند. [۴]

قرآن و سنت؛  حلقه اتصال امت اسلامی

قرآن، جامع همه نیازهای انسان­هاست و پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم کمترین کوتاهی در تبلیغ آن نکرده و هرگز خداوند اختلاف را برای امت‌ اسلامی نپذیرفته و همه جا آنها را دعوت به اتحاد و وحدت‌ کرده است، [۵] حقیقت این است که قرآن مجید، جهان انسانیت را به صورت یک کشور می­ بیند و همه را به عنوان شهروندان آن می­داند: «یا ایها الناس»، «یا بنی آدم»، «یا عبادی» و تعبیر «و ما أرسلناک إلاّ رحم‌ة للعالمین» [۶] و نیز تعبیر «به لانذرکم به و من بلغ [۷]»همه گواه بر این معناست، بنابراین، دیدگاه نهایی قرآن، گرد آمدن همه انسان­ ها در یک کشور بزرگ به پهنای تمام روی زمین است، لذا باید روح وحدت در میان تمام کشورهای جهان حکم­فرما باشد و بهترین روابط مبنی بر صلح و عدالت در میان آن­ها برقرار گردد. [۸]

تأسف آور است ما قرآن را می خوانیم ولی در آیات آن تأمل نمی کنیم، قرآن می فرماید: «لاتکونوا من المشرکین من الذین فرقوا دینهم و کانوا شیعا» تفرقه و اختلاف به منزله شرک است؛ اگر امت اسلامی با هم اختلاف کنند با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم پیوندی ندارند. [۹]

بدین ترتیب مسئله مهم امروز برای ما مسلمانان، مسئله اتحاد است، البته جای بسی خرسندی است که گوش شنوا در دنیا برای پیام اسلام فراوان وجود دارد؛ زیرا فرهنگ قرآن و اسلام آن قدر غنی است که می تواند انسان های سرگردان دنیای امروز را از درد و رنج های تمدن مادی بی رحم جهان کنونی نجات بخشد. [۱۰]

حال با این اوصاف و در شرایطی که مسلمین در برابر هجوم بی­رحمانه دشمنان احتیاج به اتحاد و همبستگی دارند بهترین راه این است که همگی گرد قرآن جمع شوند، این همان حبل الله و رشته محکم الهی است که تمام دل­ها را به هم مرتبط می­ سازد. [۱۱]

آری تکیه بر قرآن مجید و سنت نبوی و معصومین علیهم السلام حلقه اتصال میان صفوف مسلمانان است و توطئه های دشمنان را نابود می­ کند.  [۱۲]

توطئۀ دشمنان؛ مهمترین عامل اختلاف افکنی

عامل اصلی اختلاف و جنگ و جدایی دو چیز است: نخست، جریان‌های تکفیری است. یعنی همان اقلیتی که همه مسلمین جهان را جز خود، کافر و مهدورالدم می‌دانند و جان و مال و ناموس آن‌ها را مباح می‌شمرند! و دوم؛ توطئه دشمنان قسم‌خورده اسلام است که آن گروه سبک‌مغز و بی‌رحم را آلت دست خود قرار داده و آتش جنگ را برافروخته‌اند و مرتباً به آن‌ها کمک می‌کنند و پول و سلاح می‌دهند که برادران مسلمان خود را قتل‌عام کنند و شهرهای آن‌ها را ویران نمایند و تخم نفاق و بذر عداوت و دشمنی بپاشند. بدبختانه بعضی از سران کشورهای عربی نیز در این دام افتاده‌اند و از عوامل اصلی این اختلاف شده‌اند. [۱۳]

آری  دشمنان دنبال فرقه گرایی و ایجاد اختلاف در جامعه هستند [۱۴] یک روز در سوریه بلوا و آشوب به پا می کنند روز بعد در عراق، یمن، لبنان و پاکستان و حتی کشور ما نیز نقشه کشیده اند و باید در چنین شرایطی هوشیار باشیم [۱۵]، لذا از طریق تفرقه وارد شده اند و این یک برنامه قدیمی سه هزار ساله است، [۱۶] به تازگی نومحافظه کاران آمریکا به صراحت اعلام کرده اند، باید اهل تسنن مصر، اردن و عربستان را علیه شیعیان ایران تحریک کرد، آنها می خواهند با ایجاد چنین درگیری هایی به این ممالک و ایران ضربه بزنند و فایده اش را آمریکا ببرد که البته شیعیان و اهل تسنن مراقب این تفرقه افکنی ها هستند. [۱۷]

هم چنین دشمنان نقاط اختلاف امت اسلامی را برجسته می کنند و با تحریک هر دو طرف به دنبال ایجاد دشمنی هستند، [۱۸] دشمنان امروز مسلمانان را در کشورهای اسلامی به جان هم انداخته اند و خود در کناری ایستاده و به آنها می خندند. [۱۹]

در این شرایط مهم ترین ابزاری که دشمن به آن متوسل شده است و برای ما مسلمانان بسیار خطرناک و برای دشمن بسیار کار آمد است، ایجاد جنگ فرقه ای بین مسلمانان است.  [۲۰] دشمنان با برنامه ریزی همه ما را به جان هم انداخته اند به نحوی که هیچ زمانی مثل امروز رژیم صهیونیستی در حاشیه امن و ساحل آرامش قرار نداشته است. [۲۱]

هم چنین ایجاد جنگ داخلی بین مسلمانان، سلاح دشمنان است که نمونه بارز آن را در سوریه می‌بینیم. آمریکایی‌ها با همکاری برخی دیگر، پول و سلاح می‌دهند تا مسلمانان همدیگر را به خاک و خون بکشند! [۲۲] دشمنانی که تحمل دیدن حتی مناره های مساجد مسلمانان را ندارند، چه جای اختلاف میان مسلمانان است. [۲۳]

در حالی که درگیری‌های سوریه در واقع درگیری مذهبی بین شیعه و سنی نیست؛ بلکه درگیری است که هدف از آن سیاسی بوده و بین فرقه‌ای گمراه و تأیید شده توسط غرب و اسرائیل از یک سو و مسلمانان اعم از سنی و شیعه از سوی دیگر است. [۲۴]

دوری از اختلافات؛ مولّفه ای راهبردی در تحقق وحدت امت اسلامی

با این تفاسیر، از هرگونه حرکت اختلاف افکن میان مسلمانان باید پرهیز کرد، بلکه به مقدسات یکدیگر احترام گذاشته و برنامه‌ها در جهت وحدت تنظیم شود. [۲۵] هرگز نباید به افراطی ها اجازه دهیم حلقه وحدت را بشکنند، اگر چه دشمنان برای شکستن وحدت تلاش می کنند، [۲۶] لذا از کارهایی که سبب اختلاف، بدبینی، دشمنی و عداوت می شود باید پرهیز شود و همه باید سعی کنند به سوی وحدت گام بردارند تا ان شاءالله بتوانند در برابر دشمنان اسلام بایستند. [۲۷]

به راستی با وجود نقطه وحدتی همچون قرآن چرا باید جامعه اسلامی دچار تشتت و اختلاف باشد؟ الان متاسفانه بر ضد این رفتار می کنیم. [۲۸] حال آنکه اختلاف جوامع اسلامی به بیان قرآن کریم، همچون زلزله و صاعقه ویرانگر است و ما تعجب می کنیم برخی چگونه این آیات را مطالعه و بر خلاف آن عمل می کنند و به اختلافات دامن می زنند. [۲۹]

تمرکز بر مشترکات، مهمترین راهکار تحقق وحدت اسلامی

بدیهی است شیعیان و اهل تسنن در بسیاری از مسائل عقیدتی و دینی با هم مشترک هستند، [۳۰]لذا وحدت به معنای تأکید بر مشترکات و دفاع از آنها در برابر دشمنان است. [۳۱] بلکه وحدت به معنای تسلیم دو طرف در برابر درخواست های یکدیگر است و مشترکاتی مثل قرآن، عبادات، قبله و مناسک حج بین مسلمین زیاد است و اگر به آنها اهانت شود همگی باید دفاع کنیم [۳۲].

مشترکات مذهبی به قدری فراوان است که در سایه آنها و رعایت اعتدال می توان به اتحاد رسید [۳۳] ، به عنوان نمونه هرگاه به سراغ فقه مقارن برویم و مسایل مذاهب مختلف را در کنار هم قرار دهیم، به مشترکات زیاد پی می‌بریم و مطالعه ادله یکدیگر، منجر به تقریب مذاهب اسلامی می‌شود. [۳۴]

اهتمام به فقه مقارن به وحدت مذاهب اسلامی کمک می کند [۳۵] زیرا مشترکات بین مسلمین فراوان است و اختلاف اندک؛ لذا باید به دیدار هم برویم و نظرات مان را از زبان همدیگر بشنویم نه از زبان دشمنان، اگر به دیدار هم برویم و به حرف های همدیگر گوش بدهیم توافق و اتحاد حاصل خواهد شد. [۳۶]

علمای اسلام نیز باید بر مشترکات تاکید کنند [۳۷]همانگونه که مسلمانان جهان اسلام شیعه و سنی باید با تاکید برقدر مشترکاتشان در برابر دشمنان ایستادگی کرده و نگذارند ذره ای از این مشترکات زیر سؤال برود. [۳۸]

لزوم جرم انگاری  و حرمت توهین به مذاهب اسلامی

بی تردید توهین به مذاهب اسلامی حرام است، [۳۹]زیرا وحدت امت اسلامی در صورت رعایت اعتدال پا می گیرد، این که برخی تنها بر روی افکار خود بایستند و به دیگران اهانت کنند خلاف دین و اسلام است. [۴۰]

اینجانب به کرّات در پاسخ کسانی که در  مورد توهین به مذاهب اسلامی استفتاء کرده اند گفتم: توهین به دیگر مذاهب اسلامی گناه و حرام است، [۴۱] حال طرف هر کس می خواهد باشد ما در نظام اسلامی زندگی می کنیم، برادرها و خواهر ها باید خیلی مراقب زبانشان باشند. [۴۲]

بنابراین نشانه ایمان انسان این است که زبان و قلم او چاک و بند داشته باشد، بلکه افراد باید زبان خود را حفظ کنند تا مبادا چیزی بر زبانشان جاری شوند که مخالف اسلام و آموزه های دین باشد. [۴۳]

لذا هیچ کس حق ندارد به مقدسات اهل سنت و دیگر مذاهب اسلامی توهین کند و همین طور هیچ کس حق ندارد به مقدسات شیعیان جسارت کند.  [۴۴]

البته اگر افراد نادان معدود و محدودی در بین شیعه و سنی تندروی کردند و به مقدسات یکدیگر توهین کردند، اینها معیار و دلیل نیست و ربطی به علمای طرفین ندارد، اگرچه باید جلوی آنها نیز گرفته شود؛ لیکن معیار و ملاک مراجع و علماست، اینجانب کتاب های زیادی نوشته ام که در هیچ کدام از آنها توهین به مقدسات یا علمای اهل سنت نیست. [۴۵]

هم چنین باید دانست اگر برخی سخنان از افراد تندرو به اسم شیعه طرح می شود به این سخنان اکتفا نکرده و اصل عقاید و افکار شیعی را از خودشان بشنوند .[۴۶]

نباید فراموش نمود که اگر دشمن فحاشی می‌کند ما نباید در برابر او فحاشی کنیم؛ نباید غضبناک شویم؛ مردم افراد مؤدب و عالم را می‌پذیرند نه افراد فحاش را. [۴۷]

ابهام زدایی و پاسخگویی به تهمت‌های ناروا؛ اصل کلیدی در تحقق وحدت اسلامی

ما امروز در زمانی هستیم که بیش از هر زمان دیگری نیاز به وحدت و آرامش داریم، دشمن دائماً در حال فتنه انگیزی و توطئه چینی برای مذاهب اسلامی است، در چنین شرایطی باید وحدت خود و وحدت امت اسلام را حفظ کنیم،  [۴۸]لذا باید اصول اخلاقی در بیان و قلم ابراز شود، [۴۹] بلکه قلم و زبان ها باید روی حساب و کتاب باشد. [۵۰]

یکی از مشکلات و موانع وحدت، تهمت های ناروا به مذاهب اسلامی است؛ متأسفانه در این میان وهابیت این گونه نشان می دهد که شیعه اعتقادی به خانه خدا ندارد و تنها به زیارت امام حسین علیه السلام می روند، حال آنکه ما بیشترین زائران خانه خدا را در میان مسلمانان داریم. [۵۱]

هم چنین ‌رییس علمای یکی از جمعیت های اسلامی به بنده گفت: شنیده ام شما قرآنی غیر از قرآن ما دارید که بنده در جواب وی گفتم خود شما یا نمایندگانتان را به ایران بفرستید و در هر مسجد یا خانه ای که خواستید بروید و قرآن های ما را مشاهده کنید، [۵۲]احدی از علما قائل به تحریف قرآن نیست، بلکه این قرآن هیچ تفاوتی با قرآنی که بر پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم نازل شده است، ندارد و نباید حرف هایی زده شود که موجب اختلاف شود. [۵۳]

حال با این تفاسیر می توان گفت، اگر چه مهم ترین سرمایه جریان های تکفیری دروغ و تهمت است، و همین مساله نشان می دهد که آنها منطقی ندارند اما به هر حال ما باید در مقابل ابهام زدایی کنیم و پاسخ شبهات و تهمت های آنها را بدهیم. [۵۴]

از سوی دیگر باید به این حقیقت اذعان کرد که مفسران شیعه در تفاسیر خود هیچ‌گاه به توهین و تهمت دست نزده اند، ‌ بنده در تفسیر خود در کنار تفسیر آیات ولایت به هیچ فردی توهین نکرده ام که این ادبیات محترمانه و منطقی سبب شده، افراد فراوانی در خارج از کشور خواستار این تفسیر شوند. [۵۵]

اینجانب بارها تأکید کرده ام اختلاف بین مذاهب اسلامی زیاد نیست، البته اگر بنشینیم و با هم صحبت کنیم، دور ننشینیم و به تهمت و دروغ های دشمنان گوش ندهیم. [۵۶] زیرا تهمت ها ما را از هم جدا می کند لیکن با برگزاری همایش های تقریبی پرده های تیره و تار و تهمت های ناروا کنار می رود. [۵۷]

اگر چه تأسف آور این است که به شیعیان در بقیع توهین می کنند و ضیوف الرحمان (میهمانان خدا) را در مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم مورد اهانت قرار می دهند، کتاب های مملو از دروغ و تهمت و اهانت به مقدسات ما را، به اصرار به دست زوار ما می دهند، همه روز برادران و خواهران ما را با فتوای علمای سعودی و غالباً به وسیله ی نفرات آن ها در سوریه و عراق می کشند، بارگاه قدسی امامان ما را تخریب می کنند. حال آیا باید همه این ها را تحمل کنیم!؟.[۵۸]

تا کی سکوت؟ باز هم سکوت! باز هم اظهار محبت و دوستی، پیمانه صبر مردم لبریز شده و در انتظار اقدام مؤثری هستند، ما خواهان امنیت در تمام جهان هستیم نه تنها در سوریه و عراق، ولی با ادامه این وضع امنیت در هیچ جای جهان ممکن نیست، دوستی و برادری با چنین حکومتی هم حدی دارد، خداوند همه را به راه راست هدایت فرماید. [۵۹]

لازم به ذکر است اگر گروهی از کاخ نشینان آمریکا و صهیونیست ها تصور می کنند به وسیله گروه های تکفیری می توانند به اهداف خود برسند سخت در اشتباهند و این کار همان پرورش مار در آستین است، ضربه های آن را خورده و خواهند خورد. [۶۰]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت مسئولان امر باید مسئله تقریب مذاهب اسلامی را با جدیت پیگیری کرده و برای بزرگداشت مقام پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در چنین ایامی، موجی عمیق در جهان اسلام و کشورهای اسلامی و حتی غربی ایجاد کنند تا همگان با نور پیامبر رحمت صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بیشتر آشنا شوند. [۶۱]

بی تردید امروز فرصت برای جوامع اسلامی فراهم است و اگر متحد باشند آینده از آن مسلمانان خواهد بود و در سایه آن عزت، سربلندی و فخر آنان نیز فراهم خواهد شد. [۶۲]

امروز در جهان گوش برای شنیدن ندای اسلام و معارف اهل بیت علیهم السلام زیاد است، ما باید این فرصت را غنیمت شمرده و مراقب شیطنت دشمنان که می خواهند ما را به خود و اختلافات داخلی مشغول کنند تا صدای ما به جهانیان نرسد، باشیم، [۶۳] لذا  نباید اجازه دهیم جبهه اسلام و مسلمانان بر اثر اختلافات تضعیف شود و از خداوند می خواهم کسانی را که در مسیر وحدت گام بر می دارند یاری کند و موفق دارد. [۶۴]

امیدوارم همه مسلمین جهان در سایه الطاف خدای بزرگ، گرد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم این مشعل وحدت، جمع شوند و بر دشمنان لجوج و عنود خود پیروز گردند. [۶۵]

[۱] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۸/۱۲/۱۳۸۹.

[۲] بیانات آیت‌الله مکارم شیرازی  در دیدار علمای  اهل سنت سیستان و بلوچستان؛ ۱۲/۳/۱۳۹۳.

[۳] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۸/۶/۱۳۹۴.

[۴] همان.

[۵] پیام امام امیر المومنین علیه السلام؛ ج‌۱؛ ص۶۲۸.

[۶]سورۀ انیباء؛ آیۀ۱۰۷.

[۷] سورۀ انعام؛ آیۀ۱۹.

[۸] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ دو هفته نامه پیک تقریب؛ ش۷۵.

[۹] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار جمعی از شرکت کنندگان در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی؛ ۱/۱۱/ ۱۳۹۲.

[۱۰]  بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار جمعی از علمای برجسته سودان و لبنان؛ ۲۰/۵/۱۳۸۹.

[۱۱] پیام آیت الله مکارم شیرازی به همایش تکریم خادمان طرح «تلاوت نور»؛ موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع) اصفهان؛ ۱۶/۵/۱۳۹۳.

[۱۲]  بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار رئیس نهضت العلماء اندونزی و معاون رئیس جمهور این کشور و نیز جمعی از حفاظ قرآن؛ ۵/۸/۱۳۹۰.

[۱۳] پیام حضرت آیة‌الله مکارم شیرازی به کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی؛ ۲۷/۱۰/۱۳۹۲.

[۱۴] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار مسؤولان حراست سازمان آموزش و پرورش استان های کشور؛ مجله  نامه جامعه؛   بهمن ۱۳۸۶، شماره ۴۱؛ عالم وحدت.

[۱۵] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در جمع برگزیدگان المپیاد قرآنی جامعه المصطفی العالمیه؛ ۹/۱۱/۱۳۹۱.

[۱۶]  همان.

[۱۷] همان.

[۱۸] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد؛ ۲۸/۵/۱۳۹۲.

[۱۹] همان.

[۲۰] پیام آیت الله مکارم شیرازی؛ به بیست و ششمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی؛ ۱/۱۱/۱۳۹۱.

[۲۱] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار شمار کثیری از علما و روحانیان اهل سنت؛ ۱۳/۳/۱۳۹۲.

[۲۲] پیام آیت الله مکارم شیرازی؛ به بیست و ششمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی؛ ۱/۱۱/۱۳۹۱.

[۲۳] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار با اقشار مختلف مردم با ایشان، مجله  نامه جامعه؛ بهمن ۱۳۸۸؛ شماره ۶۵؛ عالم وحدت.

[۲۴] متن نامۀ حضرت آیة‌الله العظمی مکارم شیرازی به احمد الطیب، شیخ الازهر؛ ۷/۴/۱۳۹۲.

[۲۵] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) قم؛ ۲۷/۶/۱۳۹۳.

[۲۶]  همان.

[۲۷] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۵/۶/۱۳۹۴.

[۲۸] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در جمع برگزیدگان المپیاد قرآنی جامعه المصطفی العالمیه؛ ۹/۱۱/۱۳۹۱.

[۲۹] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ در دیدار شماری از علمای لبنان از جمعیت علمای مسلمین؛ ۲۸/۴/۱۳۹۱.

[۳۰] بیانات حضرت  آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ (مجله  اخبار شیعیان؛ فروردین ۱۳۸۸؛ شماره ۴۱؛ اخبار مذهبی).

[۳۱] همان.

[۳۲]بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۸۷.

[۳۳] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد؛ ۲۸/۵/۱۳۹۲.

[۳۴]متن پیام آیت الله مکارم شیرازی به بیست‌وششمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی؛ ۸/۱۱/۱۳۹۱.

[۳۵] همان.

[۳۶] بیانات آیت الله مکارم شیرازی در دیدار جمعی از شرکت کنندگان در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی؛ ۱/۱۱/۱۳۹۲.

[۳۷] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد؛ ۲۸/۵/۱۳۹۲.

[۳۸] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۸۷.

[۳۹] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد؛ ۲۸/۵/۱۳۹۲.

[۴۰] همان.

[۴۱] همان.

[۴۲] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۲/۱۸/۱۳۸۹.

[۴۳] همان.

[۴۴] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار علمای  اهل سنت سیستان و بلوچستان؛ ۱۲/۳/۱۳۹۳.

[۴۵] همان.

[۴۶] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۲۲/۱۲/۱۳۸۷.

[۴۷] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) قم؛ ۲۷/۶/۱۳۹۳.

[۴۸] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ ۱۸/۱۲/۱۳۸۹.

[۴۹] همان.

[۵۰] همان.

[۵۱] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد؛ ۲۸/۵/۱۳۹۲.

[۵۲] همان.

[۵۳] بیانات آیت‌الله مکارم شیرازی  در دیدار علمای  اهل سنت سیستان و بلوچستان؛ ۱۲/۳/۱۳۹۳.

[۵۴] بیانات آیت الله مکارم شیرازی (مدظلّه) در دیدار اعضای کنگره امام سجاد(ع)؛ ۲۵/۷/۱۳۹۲.

[۵۵] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد؛ ۲۸/۵/۱۳۹۲.

[۵۶] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار علمای  اهل سنت سیستان و بلوچستان؛ ۱۲/۳/۱۳۹۳.

[۵۷] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی مشهد؛ ۲۸/۵/۱۳۹۲.

[۵۸] متن بیانیه آیت الله مکارم شیرازی در محکومیت  فتوای جمعی از شیوخ تکفیری عربستان درباره تخریب عتبات عالیات؛ مجله  نامه جامعه  شهریور و مهر ۱۳۸۶، شماره ۳۶ و ۳۷؛ عالم  وحدت.

[۵۹] همان.

[۶۰] همان.

[۶۱] بیانات آیت ‌الله مکارم شیرازی در دیدار  دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی؛ ۱۱/۱۱/۱۳۹۱.

[۶۲] بیانات آیت الله مکارم شیرازی؛ در دیدار شماری از علمای لبنان از جمعیت علمای مسلمین؛ ۲۸/۴/۱۳۹۱.

[۶۳] همان.

[۶۴] بیانات آیت‌الله مکارم شیرازی  در دیدار علمای  اهل سنت سیستان و بلوچستان؛ ۱۲/۳/۱۳۹۳.

[۶۵] پیام آیت الله مکارم شیرازی؛ به بیست و ششمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی؛ ۱/۱۱/۱۳۹۱.