انّ آثار قاتدلّ علینا
شنیدم برخی از ارادتمندان مرحوم آیت‌الله طبسی در صددند که برای فرارسیدن نخستین سال درگذشت آن عزیز به‌عنوان سپاس از خدمات ایشان یادنامه‌ای داشته باشند، حقیر هم که در مواردی مورد لطف آن بزرگوار بوده‌ام مناسب دیدم عرض ادبی نموده و در این یادنامه سهمی داشته باشم. موضوع نوشتۀ بنده اشاره به برخی از خدمات مهم فرهنگی ایشان است.
آن‌طور که در کتاب‌های مربوط به تاریخ خراسان، تاریخ مشهد و تاریخ آستان قدس به تفصیل بیان شده، از زمان صفویه که بارگاه رضوی علیه‌السلام از جهاتی توسعه پیدا کرده، یکی از افتخارات برخی از علما و شخصیت‌های بزرگ داشتن منصب خادمی و خدمتگزاری آن استان بوده و هست. شیخ بهائی رضوان‌الله تعالی علیه خود را خادم آن بارگاه می‌دانسته و در منابع تاریخی به همین عنوان هم یاد شده است. چند سال قبل نسخۀ خطی برخی از تألیفات عالم بزرگوار مرحوم شیخ لطف‌الله (همان عزیزی که مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به نام اوست) به دستم افتاد که به خط خود ایشان بود و خود را به‌عنوان خادم‌الرضا معرفی کرده بود؛ چون ایشان قبل از آمدن به اصفهان در مشهدالرضا بوده است.
روشن است که تولیت آن آستان ملک‌پاسبان به همان معنی خدمتگزاری و خادمی آن بقعۀ مبارکه می‌باشد.
از سدۀ دهم تا زمان ما (با صرف‌نظر از زمان رضاخان و پسرش که وضع آن زمان باید جداگانه مورد بحث قرار گیرد) علما و دانشمندان و شخصیت‌های اجتماعی یکی پس از دیگری افتخار این خدمتگزاری و تولیت را داشته‌اند که آخرین آن‌ها آیت‌الله طبسی رحمت‌الله علیه بود.
مرحوم حاج شیخ عزیزالله عطاردی که عمری دربارۀ خراسان تحقیق و تتبع کرده بود، در خلال کتاب هفت‌جلدی خود دربارۀ آستان قدس، ده‌ها نفر از متولیان آستان مقدس رضوی را یاد و معرفی کرده است. مناسب دیدم تعدادی از آن‌ها که هریک منشأ خدماتی بوده‌اند را یادآوری کنم:
سدۀ یازدهم
عالم فاضل عبدالوهاب‌بن‌محمد مؤمن؛ میر سیدعلی که به شهادت رسیده؛ میر کمال‌الدین استرآبادی؛ برادرش میر ابوالقاسم استرآبادی؛ میرزا محمدابراهیم رضوی در سال ۱۱۰۰ متولی بوده؛ میرزا محسن که از میرداماد اجازۀ روایت (ظاهراً) داشته است؛ میرزا ابراهیم نوادۀ میرزا بدیع که جدش در سدۀ دهم متولی بوده است و او در سال ۱۰۷۱؛ میرزا ابوطالب در سال ۱۰۳۰ متولی بوده است؛ جد بزرگوار میر ابوالولی در اوایل سدۀ یازدهم متولی بوده؛ عالم زاهد میرزا باقر فرزند میرزا محمدتقی متوفای ۱۰۷۳؛ عالم جلیل‌القدر محمدباقر که در زمان شاه‌عباس متولی بوده؛ محمد شفیع که از عالمان سدۀ ۱۱ بوده است و میرزا محمدعلی فرزند میرزا محمدداود که در زمان شاه‌طهماسب متولی بوده است.
سدۀ دوازدهم
میرزا محمدعلی مؤتمن در ۱۱۶۷ متولی بوده؛ میرزا ابوطالب که در ۱۱۸۷ متولی بوده؛ میرزا داود از شعرای عصر خود در ۱۱۱۴ متولی بوده؛ میرزا عبدالمؤمن شهرستانی در ۱۱۱۰ متولی بوده؛ فرج‌الله فراهانی که از علمای مشهد و به‌عنوان خادم یاد شده است.
سدۀ سیزدهم
میرزا موسی فراهانی برادر قائم‌مقام فراهانی متوفای ۱۲۶۲؛ میرزا عبدالباقی که در ۱۲۶۹ متولی بوده؛ حاج شیخ محمدرحیم بروجردی که در ۱۲۷۵ متولی بوده؛ حاج میرزا عبدالله خوئی که مردی عارف‌پیشه و متدین بوده و در ۱۲۶۴ شهید شده است؛ حاج میرزا علی‌اکبر شیرازی در سال ۱۲۷۹ متولی بوده و میرزا ابوالقاسم در سال ۱۲۸۹ متولی بوده است.
سدۀ چهاردهم
میرزا مرتضی نائینی در سال ۱۳۲۹ به بعد متولی بوده؛ عالم فاضل ملقب به منصورالتولیه که چون زادگاهش هند بوده به سید هندی معروف شده بود؛ سید حسین عرب که در سال ۱۳۰۸ متولی بوده است.
یکی از علمای مشهد به نام محمد شریف به‌عنوان خادم معرفی شده (تاریخ آنکه در چه سده‌ای بوده معلوم نیست) و میرزا بدیع ۴ سال در سدۀ دهم متولی بوده است.
این حدود ۳۰ نفر که همه از علما و یا شخصیت‌های بزرگ عصر خود بوده‌اند و نیز بقیۀ متولیان که نامشان برده نشد، همگی در طول این حدود ۴۰۰ سال باافتخار به آستان مقدس حضرت رضا (علیه‌السلام) خدمت کرده و هریک در ترتیب و تنظیم و توسعه، موجبات رفاه زائران حتماً سهمی داشته‌اند (رحمت‌الله علیهم اجمعین) .
اما آیت‌الله طبسی با امکاناتی که در اختیارش قرار گرفت و نیز با تدبیر و توجه به نیازهای آینده در جهت توسعه و بهره‌برداری درست از موقوفات و نیز خدمت به زائران قدم‌هایی برداشت که متولیان پیش از ایشان این توفیقات را پیدا نکردند. به‌ویژه این بزرگوار عنایت خاصی به کارهای فرهنگی داشت و در این مسیر خدماتی به مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و حضرت ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) انجام داد که سابقه نداشت.
مقصود بنده از نوشتن این مرقومه بیشتر بیان کارهای فرهنگی این دوران است که یکی از عوامل مهم انجام آن‌ها روحیۀ ولایتی و احساس مسئولیت ایشان در برابر مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام بود.
برخی از خدمات فرهنگی
۱. در سال‌های آغازین تولیت، دو کنگره بسیار عظیم برای حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا و پدر بزرگوارش حضرت موسی‌بن‌جعفر برپا و ده‌ها جلد کتاب در این باره تهیه و چاپ گردید.
۲. مدرسۀ میرزا جعفر و مدرسۀ خیرات‌خان مبدل به وضع جدید و به‌عنوان دانشگاه رضوی در راه ترویج مکتب اهل‌بیت توفیقات فراوانی داشته و بحمدالله دارد.
۳. توسعۀ کتابخانۀ آستان قدس و شعبه‌های آن و تکمیل همه‌جانبۀ آن؛ در این مورد خاطره‌ای دارم که عرض می‌کنم: آیت‌الله طبسی همان‌طور که می‌دانید حق تولیت خود را که مبلغ کلانی بود دریافت نمی‌کرد و در راه خدماتی که پیش می‌آمد هزینه می‌شد. ریاست کتابخانه می‌گفت: آیت‌الله طبسی بخشی از حق تولیت را در اختیار کتابخانه قرار داده تا بتوانند برای حتی خرید نسخه‌های خطی از آن استفاده نمایند.
۴. در سال ۱۳۶۳ ایشان بنیاد پژوهش‌های اسلامی را پایه‌گذاری کرد که با جلب اساتید حوزه و دانشگاه در رشته‌های گوناگون آثار علمی خوبی را تولید و تاکنون حدود دوهزار جلد کتاب توسط این بنیاد منتشر شده است که برخی از این آثار که مستقیماً در راستای خدمت به مکتب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است را یادآوری می‌نمایم:
تفسیر ابوالفتوح رازی در ۲۰ جلد که در سال ۱۳۷۶ و ۱۳۷۹ به‌عنوان کتاب برگزیدۀ پنجمین نمایشگاه قرآن و کتاب برگزیدۀ همایش تجلیل از خادمان قرآن معرفی شد.
سفینة البحار محدث قمی در ۴ جلد که در سال ۱۳۷۶ به‌عنوان کتاب سال برگزیده شد.
منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، کتاب فقه مفصلی است از علامه حلی (ره) در ۱۵ جلد منتشر و به‌عنوان کتاب سال در ۱۳۷۲ برگزیده شد.
مجالس المؤمنین قاضی نورالله شوشتری در ۷ جلد.
المعجم فی فقه لغة القران که تاکنون حدود ۳۰ جلد از آن منتشر شده است. رهبر بزرگوار انقلاب هنگامی که این اثر بدیع را ملاحظه کردند، فرمودند: این اثر یک موسوعه و دائره‌المعارف قرآنی است. اسم معجم برای این کتاب کوچک است، این تنها کتاب لغت نیست بلکه در آن اقوال و آرا به تفصیل نقل و در پایان بحث‌های تحلیلی هم دارد؛ این کتاب باارزش و مفیدی است که همانند آن را نداریم.
لازم می‌دانم عرض کنم در کتاب اخیر مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی و در چند مورد دیگر که یاد شد برادر عزیزمان حجت‌الاسلام و المسلمین الهی خراسانی سهم وافری داشته‌اند؛ اما عامل اصلی را باید آیت‌الله واعظ طبسی رحمت‌الله علیه بدانیم.
* این مطلب در ویژه نامه «یار صادق انقلاب» به چاپ رسیده که به مناسبت نخستین سالگرد ارتحال آیت الله واعظ طبسی توسط روزنامه قدس منتشر شده است.
*جهت دریافت ویژه نامه اینجا کلیک کنید
نظر شما