قدس آنلاین- مستند «هویدا؛ زندگی، زمانه و مرگ» روایتی است از زبان هویدا و دوران نخست‌وزیری او و به بررسی وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ایران در دوره محمدرضا پهلوی در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی می‌پردازد.
این مستند به تهیه‌کنندگی مهدی مطهر و نویسندگی و کارگردانی مصطفی شوقی از تازه‌ترین محصولات خانه مستند انقلاب اسلامی است که در ۴ قسمت از شبکه مستند سیما پخش شده است. به این انگیزه با شوقی گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که می‌خوانید.
کمی از مراحل ساخت مستند «هویدا» بگویید. چه شد که هویدا دستمایه ساخت این مستند قرار گرفت؟
مستند «هویدا» حدود یک سال زمان برد و به علت آنکه هویدا فرد بسیار خاص و مهمی است، در عصر پهلوی دوم مدارک، اسناد و روایت‌های بی‌شمار تاریخی در مورد این آدم وجود دارد. چون بخشی از این استاد و روایت‌ها توأم با افسانه‌سرایی و هاله‌ای از ابهام بود، ما سعی کردیم که در پژوهش‌های خود غبار این افسانه‌ها درباره این آدم را بزداییم و به یک روایت اصیل و مستقل و مستند برسیم. بحث تحقیقات ما نیز به همین دلیل خیلی طول کشید.
هویدا نخست‌وزیر ۱۳ ساله پهلوی دوم است و بیشترین دوران دولتمردی را بعد از انقلاب مشروطیت داشته است. لذا هم در اسناد و هم در روایت‌ها، خاطرات شفاهی و کتاب‌هایی که به تحلیل و بررسی عصر پهلوی اشاره می‌کنند، حضور پر رنگی دارد که همین قضیه باعث شد زمان زیادی را صرف آن کنیم.
قرار است هویدا در این مستند به چه شکل معرفی شود؟
من سعی کرده‌ام در این کار راوی قصه هویدا باشم نه قاضی او. سعی نکردم که این آدم را تأیید یا تکذیب کنم و فقط قصه او را روایت کردم چون او بعد از دهه ۴۰ بازیگر توسعه عامرانه محمدرضا شاه بوده و دولت اوست که ذیل شاه پهلوی یک بستر تاریخی را به وجود می‌آورد.
مخصوصاً درباره سرانجام و فرجامی که در همین غبار افسانه‌سرایی در مورد دادگاه و مرگ او وجود داشت، سعی کرده‌ایم قصه او را روایت کنم و قضاوتش را بر عهده مخاطب بگذارم. چون کلی روایت و اسناد در مورد این آدم وجود دارد که ما باید در این کار به نوعی سره را از ناسره تشخیص می‌دادیم.
این کار چه ویژگی منحصر به فردی نسبت به مستندهای مشابه دارد؟
این کار چند ویژگی مهم دارد. نخست، شخص خود هویداست که آدم مهم و تأثیرگذاری در توسعه پهلوی است. او از نظر شخصیتی و نوع حکومت‌داری ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید یکی از دلایلی که باعث شد هویدا ۱۳ سال نخست‌وزیر حکومت پهلوی باشد، سرسپردگی بیش از اندازه‌اش به محمدرضا پهلوی بود. از همه مهم‌تر اینکه او با مهره‌چینی و جابه‌جایی در دولتش آدم‌هایی که می‌توانستند گل کنند و نابغه باشند را کنار می‌زد که خودش را به عنوان نفر اول معرفی کند.
نکته بعدی و مهم‌تر، عصر پهلوی است و دهه‌های ۴۰ و ۵۰ که روزگار توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران است. افزایش قیمت نفت و امتیاز درآمدهای نفتی و...، همگی باعث شد که برنامه توسعه عامرانه‌ای شکل بگیرد.
این برنامه در واقع سمتی هدایت شد که آن‌ها مد نظرشان بود که ایران را در همه زمینه‌ها به عنوان کشور اول منطقه بالا ببرند. اما پایین‌آمدن قیمت نفت در اواسط دهه ۵۰ همه برنامه‌های دولت را با مشکل مواجه کرد.
در کنار این‌ها حیف و میل بیش از اندازه بودجه کشور در همه آن سال‌ها؛ برگزاری جشن‌ها و مراسم‌هایی مثل تاج‌گذاری، جشن‌های ۲۵۰۰ ساله و...؛ واردات بی‌رویه صنعت مونتاژ در ایران و... باعث شد که دهه‌های ۴۰ و ۵۰ سال‌های مهمی باشد و دقیقاً افول دولت هویدا هم با این زمان مصادف شد و بعدش هم اوج اعتراضاتی که منجر به انقلاب اسلامی گشت. متأسفانه این‌ها نکاتی است که تا به امروز مغفول واقع شده‌اند.
همچنین نکته‌ای که شاید کمتر به آن اشاره شده، این است که بسیاری از کارگزاران رژیم پهلوی هویدا را مقصر این وضعیت می‌دانستند. در کنار همه این‌ها، من در این برنامه می‌خواستم بگویم که هویدا حتی در نزد سلطنت‌طلبان هم چهره محبوبی نبوده و شاید به همین دلیل بود که در آبان ۵۷ توسط دولت ازهاری بازداشت می‌شود و به زندان می‌افتد.
به خاطر همه این دلایل هویدا فرد مهمی است. ضمن اینکه در بعد از انقلاب بزرگ‌ترین مهره‌ای بود که در دادگاه‌های انقلاب محاکمه و اعدام شد و ما به طور ویژه به این قضیه پرداخته‌ایم.
در این سال‌های اخیرمستندسازانی نظیر شما تلفیق زیبایی از هنر با وقایع تاریخی و سیاسی داشته‌اند. ما در این حوزه در این سال‌ها چقدر موفق عمل کرده‌ایم و چقدر هنوز جای کار دارد؟
آنچه امروز در این مستندها دارد اتفاق می‌افتد اصلاً قابل قیاس با ۵ سال پیش نیست. به این دلیل که مستندهای فوق‌العاده حرفه‌ای و خوبی در زمینه تحولات تاریخ معاصر ایران ساخته و پخش می‌شود که به نظر من برخی از این‌ها می‌توانند در شبکه‌های مهم خارجی هم پخش شوند.
باید بگویم که ما در این زمینه‌ها خیلی پیشرفت کرده‌ایم و هیچ‌کدام از این‌ها شدنی نبود مگر با همکاری صدا و سیما با مستندسازان در زمینه‌هایی مثل آرشیو، عکس و ... نمونه‌اش همین مستند «هویدا» است که اگر همکاری آرشیو مرکزی صدا و سیما و... نبود اصلاً به این شکل ساخته نمی‌شد. این فیلم پر از تصاویر مهم تاریخی است که برای اولین بار از صدا و سیما پخش می‌شود.
در واقع رویکرد صدا و سیما برای در ارائه یک سری اطلاعات غنی و البته محرمانه به مستندسازان تغییر کرده است.
البته کار به همین سادگی هم نیست. این همکاری در کنار یک روند اداری خیلی سخت طی شده است. پایمردی دوستان شبکه مستند را هم نمی‌شود نادیده گرفت.
درباره پایان‌بندی این مستند بگویید.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های این مستند همین قسمت پایانی و دادگاهی‌شدن هویدا است. به خاطر عدم پژوهش‌های درست در این زمینه، متأسفانه همواره دادگاه هویدا با افسانه‌سرایی در شبکه‌های مجازی و حتی شبکه‌های بیگانه همراه بوده است. ما سعی کرده‌ایم از این قضیه غبارزدایی کنیم. چون دادگاه هویدا یکی از جنجالی‌ترین دادگاه‌های انقلاب بود که برگزار شد و به نظر من چند ارزش افزوده دارد. یکی از آن‌ها آدم‌هایی بودند که در دادگاه حضور داشتند و راوی آن دادگاه هستند و فیلم دادگاه هویدا که برای اولین بار پخش می‌شود. دیگر اینکه اسنادی از وی‌کی‌پی، اسنادی از اینکه گروه‌های حزب توده سازمان مجاهدین خلق و... چقدر در دادگاه‌های انقلاب نفوذ کرده بودند و در تشدید روند این دادگاه تأثیرگذار بوده‌اند.
نظر شما