قدس- شیما صادقی -سنندج: سینمای کردی، نامی است که در چند سال اخیر( از ۱۳۷۸ به بعد) وارد ادبیات این هنر هفتمی برای استان کردستان و نیزکردهای عراق و ترکیه شده است. از فیلم معروف «راه» یلماز گونای تا فیلم «ژانی گل» جمیل رستمی و «زمانی برای مستی اسب‌های» بهمن قبادی این سینما شکل گرفته است.تازگی کتابی به نام «هویت فرهنگی و سینمای کُرد» وارد بازار شده است، در همین رابطه و برای بررسی بیشتر گفتگویی با خسرو سینا نویسنده کتاب، دانشآموخته کارگردانی تئاتر، دکترای پژوهش هنر «مطالعات سینما» و موسس رشته‌های هنر در دانشگاه آزاد واحدسنندج را در ادامه می‌خوانید.
در ابتدای گفتگو از تالیف کتاب جدیدتان برایمان بگویید.
کتاب «هویت فرهنگی و سینمای کُرد» حاصل پنج سال پژوهش مستمر و سال‌ها حضور من به‌صورت میدانی در عرصه سینما است.در ایران مطالعات سینمایی بیشتر متوجه سینمای روشنفکری و نیز مباحث نظری در حوزه زیبایی‌شناسی و مبانی سینماست.کتاب‌های بسیاری در خصوص معرفی کارگردانان و فیلم‌های آنان به صورت داخلی و بین المللی چاپ شده است و در مجلات ادواری هم بیشتر شاهد نقد و تحلیل فیلم‌ها هستیم.متأسفانه مطالعات دانشگاهی سهم بسیار اندکی از این حوزه را از آن خودکرده است.هرچندکتاب‌های ارزشمندی در حوزه سینمای اجتماعی و مباحثی چون سینمای ملی تألیف شده‌اند اما در یک قیاس کلی این تعداد کتاب به‌هیچ وجه متناسب با سینمای ایران نیست.تأسف اصلی اینجاست که سهم سینمای بومی و مطالعات منطقه‌ای تقریباً در حد صفر است.جدای از چند مصاحبه و نقد جسته وگریخته در مجلات سینمایی، مشخصاً مطلب خاصی در این حوزه به‌صورت مستقل چاپ نشده است.
کتاب «هویت فرهنگی و سینمای کُرد» گام کوچکی برای ورود به این دنیای گسترده در مطالعات بومی سینماست.از سال ۱۳۷۸ موج جدیدی در سینمای ایران سر برآورد که در آن فیلم‌سازان کُرد به زبان کُردی اقدام به تولید فیلم کردند.این حرکت سال‌های بعد قوام بیشتری یافت و دامنه جغرافیایی آن به سایر کشورهای هم‌جوارمان نیز گسترش پیدا کرد.امروزه این سینما را تحت عنوان کلی «سینمای کُرد» می‌شناسند و کتاب جدید من نگاهی به چگونگی شکل‌گیری این سینما از ابتدا تا بالندگی امروزش و نیز بررسی و تحلیل چیستی آن از منظر هویت فرهنگی است.
چاپ این کتاب چه مدت طول کشید و از چه منابعی استفاده کردید؟
کتاب در شهریور امسال (۱۳۹۶) توسط نشر لوگوس به مدیریت علی‌اصغر سلطانی که خود از صاحب‌نظران و اساتید به نام عرصه زبانشناسی و تحلیل گفتمان، بالأخص تحلیل گفتمان سینمایی است، به بازار کتاب عرضه شد و مشتمل بر ۲۲۰ صفحه مطلب و تصویر است.واقعیت امر این است که هرچند از منابع داخلی و خارجی بسیاری در تألیف این کتاب استفاده کرده‌ام اما متأسفانه منبع قابل‌اعتمادی که مشخصاً در ارتباط با سینمای کُرد بحث کرده باشد چه به زبان کُردی و فارسی و چه به سایر زبان‌ها در دسترس نبود.بهتر است بگویم مشخصاً کتاب تخصصی‌ای در حوزه سینمای بومی کشورمان تألیف نشده است.این دشواری کار را دوچندان کرد به همین خاطر در تألیف کتاب بیشتر به خود فیلم‌های موجود استناد کردم و با دیدن و بررسی بیش از چهارصد فیلم عاقبت چهل فیلم شاخص سینمای داستانی را برای این مطالعه و با مدد گرفتن از روش نظریه زمینه‌ای انتخاب کردم و حاصل کار رسیدن به یک نظریه کلی در خصوص «هویت در سینمای کُرد» بود.این قدم اولی است تا بعدها خودم یا محققان دیگری بتوانیم با استناد به این یافته‌ها، دیگر زوایای این سینما را مورد کنکاش قرار دهیم و در گسترش مطالعات سینمای بومی و بالطبع سینمای ملی قدم‌های جدی‌تری برداریم.
استقبال مخاطبان از کتاب تا به حال چگونه بوده است؟
هرچند کتاب یک اثر تخصصی در حوزه سینماست، اما چون استنادهای میان‌رشته‌ای زیادی در آن وجود دارد توانسته طیف خوبی از مخاطبان را جلب کند خوشبختانه در همین سه ماهه اول انتشار یک چهارم تیراژ کتاب، فروش رفته و این خبر خوبی نه فقط برای من بلکه برای پژوهشگرانی است که در عرصه سینمای بومی کار می‌کنند.خبر خوب دیگر این‌که کتاب هم‌زمان توسط دو مترجم در حال ترجمه به زبان‌های کُردی و ترکی است.
آیا کتاب «هویت فرهنگی و سینمای کُرد» تنها کتاب جدی موجود در مورد سینمای بومی است؟
مسلماً تنها کتاب در مورد سینمای کُرد نیست اما بدون شک تا آنجایی که من اطلاع دارم و جستجو کرده‌ام اگر تنها کتاب دانشگاهی در این حوزه نباشد لااقل یکی از جدی‌ترین مطالعات این حوزه است.این در ذات خود هم خوب هم بد است.بدی داستان در این است که نشان می‌دهد سینمایی که از ۱۹۸۲ با فیلم «راه» یُلماز گونای سر برآورد وتا به امروز که نزدیک به سی و پنج سال از پیدایش آن می‌گذرد، هنوز به‌صورت جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است.
در کتاب و سایر مقالات و نوشته‌هایتان به سینمای کُرد اشاره می‌کنید، سینمای کُرد چه سینمایی است؟
به جریانی در سینما که در حال تولید و ارائه فیلم به زبان کُردی و با موضوع کُردها در جغرافیای کشورهای کردنشین و کشورهای مهاجرنشین اروپایی است «سینمای کُرد» اطلاق می‌شود؛ اولین فیلمی که در تاریخ سینما و در قالب یک فیلم داستانی تصویری مستند از کُردهای ایزدی ساکن ارمنستان ارائه کرد، فیلم «زاره» محصول ۱۹۲۶ روسیه و اثر فیلم‌ساز ارمنی «هاموبیک نازاریان» بود؛ اما آثار سینمایی فیلم‌ساز کُرد اهل ترکیه یُلماز گونای مانند «رمه، ۱۹۷۸» و مشخصاً فیلم «راه، ۱۹۸۲» را می‌توان جدی‌ترین قدم برای شکل‌گیری یک رویکرد جدید سینمایی دانست.
در سال ۱۳۷۸ اولین فیلم ایرانی «زمانی برای مستی اسب‌ها» به زبان کُردی و در جغرافیای کُردستان با قصه و قهرمانان بومی و با حضور موفق در عرصه‌های جهانی فرصتی به دست داد تا توجه دیگر فیلم‌سازان به تولید فیلم با استفاده از شاخصه‌های مهمی چون هویت و با محوریت زبان کُردی جلب شوند و حاصل این همگرایی چه در موضوع و چه در شکل بیانی و زیبایی‌شناسانه سینمایی‌اش شکل‌گیری موج جدیدی از سینما و سینماگرانی بود که امروزه همه آن‌ها را تحت عنوان سینمای کُرد دسته‌بندی می‌کنیم.
در ایران زبان کردی از چه سالی به صورت جدی وارد سینمای حرفه‌ای شد؟
اولین فیلمی که در حوزه سینمای کُرد به زبان کُردی تولید شد «ترانه‌ای برای بکو» محصول سال ۱۹۹۲ و به کارگردانی هنرمند مطرح کُرد نظام‌الدین آریچ بود که به زبان کُردی (کرمانجی) تولیدشد؛ اما در ایران «زمانی برای مستی اسب‌ها» که در جغرافیای کُردستان و به زبان کُردی (سورانی) تولیدشد را می‌توان اولین فیلم کُرد زبان دانست که تمام مشخصه‌های سینمای کُردی را تقریباً داشت.
نظر شما