قدس آنلاین- بی تردید آنچه امروز از مهدویت و فرهنگ انتظار به دست ما رسیده، وامدار مجاهدت‌هایی است که از صدر اسلام و از شخص رسول خدا(ص) آغاز شده و هر چه به عصر غیبت رسیده، از سوی ائمه(ع) شدت بیشتری گرفته است، چنان که امام عسکری(ع) بیشترین و اثرگذارترین این اقدام‌ها را برای درک غیبت از سوی امت و آماده سازی آن‌ها برای ورود به عصری که دیگر امام معصوم در دسترس نبود، انجام دادند و این نقش را به گونه‌ای ایفا کردند که غیبت نه تنها سبب فراموشی امام عصر(عج) نشد، بلکه عطش درک حضور و ظهور ایشان جان عالم را به لب آورده است. از این رو، به منظور بررسی زمینه سازی‌های حضرت امام حسن عسکری(ع) برای ورود به عصر غیبت با حجت الاسلام والمسلمین خدامراد سلیمیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و کارشناس و مؤلف مهدوی گفت و گو کرده‌ایم که مشروح آن تقدیم می‌شود.

با توجه به آنکه امام عسکری(ع) آخرین ولی معصوم الهی هستند که در جامعه حضور ظاهری داشتند، با چه کیفیتی جامعه را برای درک امام غایب(عج) و ورود به عصر غیبت آماده کردند؟

با بررسی و مطالعه سیره و شخصیت وجودی امام حسن عسکری(ع) به تلاش‌های متعدد و راهبردی ایشان برای آماده سازی جامعه به منظور ورود به عصر غیبت و تجربه زندگی بدون حضور ظاهری امام معصوم برمی خوریم. نخستین مورد، توسعه و تقویت سازمان وکالت از طریق ایجاد حلقه ارتباطی ایشان با شیعیان از طریق نمایندگان و سفراست؛ البته پیش از این هم مجموعه‌ای منسجم و به تعبیر امروزی «سازمانی» با عنوان «سازمان وکالت» شکل گرفته بود که پایه‌های آن در زمان امام کاظم(ع) ایجاد شد و پس از ایشان در زمان امام رضا(ع) و ائمه بعدی گسترش یافت تا دوران امامتِ امام عسکری(ع) که آخرین امامی بودند که ارتباط چهره به چهره‌شان با مردم متفاوت از امام مهدی(عج) بود؛ در نتیجه با پیش‌بینی این دگرگونی‌ها و زمینه ها، بر شکل گیری این سازمان تأکیدی ویژه داشتند.

با توجه به شرایط خفقان سیاسی در دوران زندگانی امام عسکری(ع) ایشان از چه روش‌های دیگری این رسالت را انجام داده و برای ورود به عصر غیبت زمینه سازی کردند؟

از دیگر اقدام‌های ایشان فعالیت‌های پنهانی در عرصه سیاسی بود؛ یعنی امام عسکری(ع) با توجه به محدودیت‌ها و فضای امنیتی حاکم بر زندگی شان از این نکته غافل نبودند که باید فعالیت هایشان را حتی در عرصه سیاسی تداوم ببخشند و با وجود مخالفت‌ها با امامت خود، این مهم را محقق کردند. به عنوان مثال، از طریق سفرای خود همچون «عثمان بن سعید اسدی عمروی» که از نزدیک‌ترین یاران امام به شمار می‌رفت و در پوشش روغن فروش فعالیت می‌کرد، منویات خود را اجرا کرده و او، گاه نامه هایی را در پوشش این شغل به مردم و برعکس از امام به مردم می‌رساند. این اقدام با توجه به آنکه امام عسکری(ع) در پادگان نظامی محصور بودند و زندگی شان تحت نظر بود، سبب شکست حلقه‌های امنیتی می‌شد و بر جامعه تأثیر می‌گذاشت. از دیگر اقدام‌های ایشان برای ورود جامعه به عصر غیبت، حمایت و پشتیبانی از شیعه بویژه در بُعد مالی بود که حضرت می‌کوشیدند از این طریق تا حدی فشارهای مالی حاکمیت وقت بر مردم را التیام ببخشند.

افزون بر این، امام حسن عسکری(ع) درصدد آگاهی بخشی به چهره‌های برجسته شیعه بودند؛ باید توجه داشت، غیبت حضرت حجت(عج) اتفاقی خاص در عالم بشریت است، زیرا ایشان هم در دوران خردسالی به امامت رسیدند و هم با آغاز امامت از نظرها غایب شدند. اگرچه پیش از آن، حضرت جوادالائمه(ع) نیز در کودکی به امامت رسیده بودند، اما امام جواد(ع) فرصت یافتند در آن فضای علمی سنگین و در جریان حضور در مناظرات، وجهه علمی و وزانت مقامشان را ثابت کنند، اما اینکه همزمان با ورود به عرصه امامت، غیبت رخ دهد، ویژگی منحصر به فرد حضرت حجت(عج) بود؛ بنابراین وقتی می‌گوییم امام عسکری(ع) در این باره تلاش کردند، از این جهت اهمیت دارد که امامتِ حضرت مهدی(عج) بعد از ایشان، در خردسالی با غیبت قرین شد؛ افزون بر این، ولادت حضرت مهدی(عج) هم مخفیانه رخ داد و جز اندک افرادی که اصحاب خاص حضرت عسکری(ع) بودند، کسی دیگر از آن آگاه نبود.

بنابراین، امام حسن عسکری(ع) همه راه‌های ممکن را در راستای آماده سازی شیعه برای ورود به عصر غیبت انجام دادند و اگر نبود مدیریت ایشان برای این امر مهم، مشکلاتی که با آغاز امامت حضرت مهدی(عج) به وقوع می‌پیوست، غیرقابل جبران بود؛ ضمن اینکه فراموش نکنیم پیش تر از امام حسن عسکری(ع) برخی ائمه(ع) برای این مهم زمینه سازی کرده بودند.

خروجی این اقدام‌ها و اعمال راهبردهای حضرت عسکری(ع) چه بود و چه دستاوردی برای شیعه در طول تاریخ داشته است؟

ما در بررسی این مهم نباید صرفاً به وضعیت امروز و سطح آگاهی مردم نگاه کنیم؛ آن دوران زمانی بود که همه دست به دست هم دادند تا روایات اهل بیت(ع) درباره مهدویت به حاشیه برود، یعنی حساسیت حاکمیت بر انزوا و تخریب مهدویت، مبتنی بر یک آگاهی بود و همه فشارها بر بیت امام حسن عسکری(ع) اعمال می‌شد. تردیدی نیست که امام حسن عسکری(ع) از همه راه‌ها برای کاهش این فشارها استفاده کرده‌اند، بنابراین چیزی که می‌توانست تهدیدی جدی برای کیان و بقای تشیع باشد به واسطه مسئولیت پذیری خاص و راهبردهای امام عسکری(ع) به فرصتی تاریخ ساز تبدیل شد.

از دیگر مواردی که امام عسکری(ع) برای زمینه سازیِ ورود جامعه به عصر غیبت استفاده کردند، معرفی حضرت مهدی(عج) به عنوان جانشین خود بود، البته شرایط خاص و سخت زندگانی ایشان اجازه معرفی آشکار امام مهدی(عج) را نمی‌داد، بلکه ایشان در پوشش‌های مختلف و با عناوین مصرحِ در روایات برای معرفی حضرت حجت(عج) بهره می‌بردند.

جالب آنکه حضرت در کنار همه این فعالیت ها، سختی‌های بعد از خود را نیز به شیعیان گوشزد و تصریح می‌کردند که شما شرایطی را درک خواهید کرد که برایتان نامعلوم و تجربه ناشده است و برخلاف پیشوایان پیشین، امام بعد از من را نمی‌بینید.

این آماده سازی و تمهید که از سوی حضرت عسکری(ع) اعمال شد، در راستای زمینه سازی برای غیبت حضرت ولی عصر(عج) بود که آثار و برکات این مدیریت حکیمانه امام برای ورود شیعه به عصر غیبت را امروز هم می‌بینیم. البته انشعاب‌ها و انحراف‌هایی هم شکل گرفت و پس از شهادت امام عسکری(ع) کسانی که در معرض این زمینه سازی‌ها نبودند، دچار تردیدها و انحراف‌های اندکی شدند، اما اگر نبود این تمهیدات و زمینه سازی‌ها چه می‌شد؟ بی گمان اگر تدبیر امام نبود، بحرانی اساسی و شوکی جدی به تفکر شیعه و مکتب اهل بیت(ع) وارد می‌شد.

نهایت آنکه فعالیت‌های امام عسکری(ع) برای ورود به عصر غیبت، نهایت رفتار مدبرانه و حکیمانه‌ای بود که شکل گرفت و اگر کمترین خللی در این وظیفه‌ها در زمینه سازی شکل می‌گرفت، می‌توانست متفاوت‌تر از این اتفاق باشد و خسارت سنگینی بر روند پیشرفت و توسعه مکتب اهل بیت(ع) وارد کند.

آیا زمینه سازی‌های امام عسکری(ع) برای درک غیبت و انتظار فرج، فقط به عصر و زمانه خودشان معطوف می‌شود یا امروز هم که به تعبیری ما در آخرالزمان به سر می‌بریم، این راهبردها می‌تواند در مسیر انتظارِ زمینه ساز به ما کمک کند؟

بی‌گمان منویات و زمینه سازی‌های امام عسکری(ع) به عصر و زمان خودشان محدود نمی‌شود و تأکید ایشان بر عدم رفتن به بیراهه فقط مربوط به عصر حیات بابرکت ایشان نیست، بلکه امروز ما هم باید مراقب باشیم که به بیراهه نرویم. همه توصیه‌های امام به شیعیان آن عصر، این بود که با ورود به عصر غیبت نگهبان ایمان و اعتقاد خودشان باشند، این موضوعی است که امروز نیز مورد نیاز ماست.

افزون بر این، امام عسکری(ع) به مردم زمان خود تأکید کردند که از طریق نایبان خاص ارتباط خود را با امام زمان(عج) حفظ کنند و از ایشان غافل نشوند، امروز هم که دیگر شرایط، اجازه وجود نایبان خاص را نمی‌دهد و این مراجع و علما هستند که به عنوان نایبِ عام حضرت باید محل رجوع مردم باشند، چنان که پس از غیبت صغری نیز پیشوایان معصوم(ع) و توقیعات امام مهدی(عج) نیز بر این مهم تأکید دارد که در عصر غیبت کبری سراغ کسانی بروید که سخن امام معصوم را بیان، تبیین و تفسیر می‌کنند، یعنی اگر در پی ارتباط با امام مهدی(عج) هستیم، این علما و مراجع هستند که راه و سخن حضرت را بیان و تبیین می‌کنند.

از این رو، توطئه دشمن در طول تاریخ بر این متمرکز بوده که میان مردم و نایبان امام(عج) فاصله بیندازند، در حالی که امام عسکری(ع) می‌فرمایند: «اگر نمی‌بود علمایی از پیروان اهل بیت(ع) که شما را از دسیسه‌های شیطان نجات دهد، معلوم نیست که شما به راه بیایید و به نتیجه برسید. » بنابراین آنچه امام عسکری(ع) به عنوان دستورعمل برای غیبت صغری مطرح کردند، حکمی کلی است که باید امروز هم در جامعه منتظر پیاده شود و اگر روزی اعتنا به فضای روحی معنوی کمرنگ و رجوع به بزرگان دین کم شود و فرمایش امام عسکری(ع) را نادیده بگیریم، از ابتلای ما به آسیب‌های غیبت حکایت دارد.

از این رو، امروز باید دغدغه اصلی ما مقابله با کمرنگ شدن آموزه‌های مکتب اهل بیت(ع) در گرماگرم روزمرگی‌ها و گرفتاری‌ها و سختی‌های زندگی باشد و این می‌طلبد ما نگاهی ویژه داشته باشیم و دست به تحول فرهنگی بزنیم و مسئولیت‌ها و سختی‌های عصر غیبت را بشناسیم که اگر چنین شد، امام عصر(عج) هم از ما خشنود می‌شوند.

منبع: ماهنامه زائر