او در ادامه گفت هفت میلیون نفر پیام رسان‌های داخلی را نصب کرده اند و تلویحا به این موضوع اشاره کرد که فقط ۲۵ درصد کاربران پیام رسان‌های خارجی به پیام رسان‌های داخلی مهاجرت کردند. البته معاون اول قوه قضاییه دو روز قبل پیشاپیش و در پاسخ به بیان اولیه جهرمی به ترک یک میلیون نفر از تلگرام گفت: «این عددی که از قول آقای جهرمی گفته شده، صحیح نیست. از آقای فیروزآبادی پرسیدم گفتند تعداد بالایی است. اقدامی که قوه قضائیه کرده است، به همراه دستگاه‌های مربوطه ادامه دارد. روند خوب است و مهاجرت در حال صورت‌گیری است و مسئولان ذیربط سعی دارند که این امر زودتر اتفاق بیفتد.» این گزارش تحقیقی اظهار نظر وزیر و چالش نظرات پیرامون فیلترینگ تلگرام را مورد واکاوی قرار میدهد آنچه موضوع فضای مجازی را همیشه داغ نگه داشته نه تغییرات روزبروز آن است و نه اهمیت فناوری اش، بلکه جنجال های پیرامون اش در هر مقطعی، توانسته چراغ این محفل را برای ما همیشه روشن نگاه دارد! فضای مجازی (بصورت کلی) و شبکه ملی اطلاعات، پیام رسان‌ها و کسب و کار مجازی (بصورت جزیی) جزو ترند های همیشگی بوده اند و باز هم اگر چه همیشه سیاست‌های این حوزه از سوی رهبری اعلام میشده اما راهکارهای اجرایی پیرامون تحقق منویات، اعمال نمیشده است. عتاب و خطاب به شورای عالی فضای مجازی و زیر سوال بردن صریح عملکرد صریح مسئولانش از سوی رهبری، گواه این مدعا است.
■ محدودیت سنی 16سال در انگلستان برای استفاده از تلگرام
پیام رسان تلگرام و تبعاتش مدتهاست در سر لیست کارهای این شورا قرار دارد اما با گذشت سال‌ها از ورود تلگرام به ایران نه تنها شاهد هیچ محدودیتی در قبال در دسترس قرار گرفتن آن نبودیم بلکه تمام ظرفیت‌های دولت در راستای تقویت این پیام رسان خارجی شرایط رسیدن به اتخاذ چند میلیونی عضو ایرانی را فراهم کرد. این در حالی است که حتی در انگلستان هم برای در اختیار دادن این پیام رسان محدودیت سنی 16 سال در نظر گرفته شده است.
اما فیلترینگ تلگرام از کجا آمد؟ بعد از حوادث دی ماه 96 و روشن شدن نقش کانال آمد نیوز و اقمارش در این حوادث آذری جهرمی در یک اعتراض مجازی توییترش را کوک کرد و به دوروف گفت: آیا وقت آن نرسیده که کانال‌های مروج خشونت بسته شوند؟ و جواب دوروف که رابطه‌اش با اسرائیل زبان‌زد شده است فقط یک کلمه بود : نه. آنچه در جلسه سوم بهمن 96 شورای عالی فضای با مقام معظم رهبری مطرح میشود مبنی بر اتخاذ ضرب الاجلی برای تقویت پیام رسان های داخلی و از دسترس خارج شدن پیام رسان‌های خارجی است که قوانین جمهوری اسلامی را نادیده میگیرند. محتوای این جلسه بعدها از سوی روحانی و در پیام توییتری اش مورد انتقاد قرار گرفت. او گفته بود : فیلترینگ تلگرام تصمیم عالی ترین سطح نظام است و مردم باید این را بدانند. اما روحانی سوال های زیادی را در این مورد بی جواب گذاشت. اینکه از شبکه ملی اطلاعات چه خبر؟ اینکه چرا برای ایجاد پیام رسان داخلی کاری نکرده اید؟
و اینکه وی با رفتارهای دو گانه در قبال فیلترینگ در جست‌وجوی چیست؟ دو نمونه از این دو گانگی را در ادامه مرور می‌کنیم.
■ رفع فیلترینگ چرا و چگونه؟
اول؛ در بحبوحه اعتراضات و اغتشاشات دی 96 بود که گزارشی مبنی بر رفع فیلتر سایت یوتیوب در بستر یکی از سرویس دهنده های ثابت اینترنت مشاهده شد. طی چند ساعت چندین ویدئو با توضیحات انگلیسی از اغتشاشات روی یوتیوب بارگزاری شد.
این اپراتور adsl را به نوعی بزرگترین سرویس دهنده fcp در ایران میتوان دانست، چرا که به خرید شرکتهای سرویس دهنده بزرگ دیگر نیز اقدام نموده است.
عدم فیلتر یوتیوب همزمان شده بود با فیلتر اینستا و تلگرام. یوتیوب تا دو روز قبل از رفع فیلتر تلگرام همچنان در دسترس بود. اگر چه در پیگیری های صورت گرفته میتوان رد پای (ح ف) را که در یکی از وزارت خانه ها در موضوع فیلترینگ نقش اصلی را دارد یافت اما همچنان وزیر ict همان زمان نیز اعلام کرده بود که تصمیم درباره فیلتر یا رفع فیلتر به عهده وی و وزارت تحت مدیریت‌اش نیست.حضور (ح ف) در یکی از استان‌ها و شرکت در جلسه ای با اطلاق عنوانی به جز عنوان اصلی وی که این عنوان حتی در چارت آن نهاد نیز وجود ندارد سوال‌هایی را ایجاد نمود.
دوم؛ چند سال عقب تر زمانی که اثری از اینترنت 3 جی و 4 جی و ... نبود، دو مقام مسئول که از وزارتی به وزارت دیگر آمده بودند مقدمات ورود آن را فراهم نمودند. بدون توجه به زیر سازی فرهنگی و صرفا به دلایل منافع اقتصادی. رایتل زاییده این ورود نا بهنگام به عرصه تکنولوژی بدون رعایت پیش نیاز های فرهنگی بود. زیر سازی فرهنگی باعث به حداقل رسیدن این آسیب ها میشود.
■ چرا گفتند فیلترینگ شکست می‌خورد؟
پس از فیلترینگ تلگرام بعد از دهم دی ماه 96 و لغوش در 23 دی 96 ، صحبت از فرصت تنفس چند ماهه برای پا گرفتن پیام رسان‌های داخلی پررنگ تر شد. حالا تلگرام را شلخته درو کرده اند. برخی اپراتور ها بدون فیلترشکن تلگرام را باز میکنند و نماینده‌های دولت در بخش‌های مختلف از شکست فیلترینگ حرف می‌زنند. آذری جهرمی بدون دقت در صحبت‌های خود آمار کوچ یک میلیونی از تلگرام به داخلی‌ها را در مقابل 40 میلیون کاربر پیام رسان تلگرام می‌گذارد. حال اینکه در خوش بینانه‌ترین نگاه به این ماجرا میتوان این یک میلیون را دیلت اکانت‌هایی خواند که دیگر در تلگرام ثبت نیستند و چه بسا کسانی که بدون انجام این فرایند دست به ترک تلگرام زده‌اند. اما وزیر جوان حرفی از این موضوع را به میان نمی‌کشد. این را بگذارید در کنار ابلاغیه آموزش و پرورش مبنی بر عدم همکاری با پیام رسان‌های داخلی. هر روز جوسازی‌های روانی تیم دولت برای حفظ تلگرام قوت می‌گیرد. یک روز دسترسی آزاد به اطلاعات و روزی دیگر اشتغال و کسب و کار در فضای مجازی بعنوان دلایل مخالفت دولت با فیلترینگ تلگرام مطرح میشود. رسانههای زنجیره‌ای و حامی دولت تاکید ویژه‌ای به این موضوع دارند. عناوینی مانند «۵۰۰ هزار شغل هوا شد»، «فیلتر تلگرام چند نفر را بیکار کرد؟»، «مرگ هزاران شغل با فیلترینگ» و... تیترهایی بود که سعی داشتند پس از تلگرام را آخر دنیا تصویر کنند و از همه مردم بخواهند هر طور شده در تلگرام بمانند و به سمت پیام‌رسان‌های داخلی نروند. حال اینکه عمده اشتغالزایی که تلگرام طی سال‌های متمادی در ایران ایجاد کرد به ۲ موضوع «راه‌اندازی و مدیریت کانال» و «عرضه محصول برای فروش» ختم میشود که طبق آخرین گزارش مرکز ملی فضای مجازی هم‌اکنون ۱۰ هزار نفر در حوزه راه‌اندازی کانال و حدود ۲۳ هزار نفر در حوزه فروش مشغول به کار هستند. لازم به ذکر است با بررسی درآمد اپلیکیشن‌های بزرگ مانند توئیتر و فیسبوک می‌توانیم متوجه فریب بزرگی که ادعاکنندگان اشتغالزایی تلگرام بر سر مردم می‌گذارند بشویم. بنابراین گزارش، اشتغال ایجاد شده در شبکه اجتماعی فیسبوک ۲۵۱۰۵ نفر (سال ۲۰۱۷)، توئیتر ۳۳۷۲ نفر (سال ۲۰۱۷) و وی‌چت ۲۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۷) بوده است. حال اینکه آمار 200 هزار اشتغال تلگرامی که روحانی بیان کرده است چه معنایی دارد؟ تلگرام در ایام پاییز 93 با حدود 200 هزار نفر عضو وارد سبد ارتباطی ایرانیان شد و به لطف تیم امنیتی-عملیات روانی دولت به چندین میلیون کاربر دست یافت.
■ چرا پیام‌رسان‌های داخلی پا نمی‌گیرند؟
با عطف به این موضوع، نامه 6 وزیر و دو نماینده مجلس به عنوان اعضای کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و تاکید بر رفع فیلتر از توییتر و یوتیوب که اخیرا انجام شده است می‌تواند این کلاف دوگانگی رفتاری دولتی‌ها را سردرگم‌تر کند در عین حال می‌تواند تحلیل درستی برای «چرا پیام‌رسان‌های داخلی پانمی‌گیرند؟» را در اختیار ما بگذارد.
■ خط آخر...
آزمایشگاه شبکه های اجتماعی دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران پویشی روی تقریبا تمامی صفحات فارسی تلگرام و جدیدا توییتر و اینستاگرام انجام میدهد. کلیدواژه‌های پر تکرار 24 ساعته را استخراج می‌کند و میزان بازدیدها از کل صفحات را ارائه میدهد، همچنین تعداد پست‌ها و چند سرویس دیگر را ارائه میدهد. ذیل گزارش ما فقط بر تعداد کل بازدیدهای اصلی به عنوان کلانترین شاخصه تمرکز کرده‌ایم. مشاهده میشود که میزان بازدیدها به طور میانگین یک سوم شده است. مردم به مسدود سازی شبکه ای که غریبه است، انبوهی از مسائل امنیتی و اخلاقی را میزبانی کرده و خانواده های متعددی را از هم گسیخته است، آری گفته‌اند. اتفاقی که افتاده نشان می دهد تعداد بازدیدهای تلگرام از آخر فروردین تا 28 اردیبهشت از حدود 5/2 میلیارد بازدید به کمتر از یک میلیارد رسیده که به معنای کاهش 60 درصدی بازدید است. تعداد کانال های فعال در تلگرام نیز 530 هزار بوده که بر اساس آمار و ارقام پژوهشگاه پیام رسان و شبکه های اجتماعی دانشگاه تهران در این بازه دوماهه به کمتر از 277 هزار کانال رسیده است. از طرف دیگر، تعداد مطالب تولید شده از 100 هزار مطلب به کمتر از 75 هزار مطلب تولیدی رسیده است .
■■■
هر سه دامنه در ایران و جهان با شیب نزولی مواجه است
الکسا یک سرویس مبتنی بر وب برای تخمین تقریبا دقیق میزان بازدید از یک وبسایت (ترافیک وبسایت) و ارائه رتبه بندی بر اساس این بازدید است. الکسا برای رتبه های بالاتر از 100 هزار دقیق نیست ولی برای رتبه های زیر 100 هزار با دقت خوبی عمل می‌کند. نکته: زمانی استفاده از فیلتر شکن (پروکسی) در تخمین الکسا موثر بود اما از سال 2016 الکسا علاوه بر ادرس آی پی از روش هایی چون web rtc برای تشخیص ip پشت پروکسی استفاده می‌کند.
سه دامنه اصلی که همه نسخه های تلگرام بر بستر آنها هستند عبارتند از : t.me، telegram.me و telegram.org.
در تحلیل حاضر، هر سه دامنه مورد بررسی قرار گرفته و رتبه آنها از نظر بازدید در جهان و بازدید در داخل ایران (ip ایران) استخراج شد. نمودارهای ذیل ، تفکیک هر سه دامنه در ایران و جهان است.
■■■
سیاستگذاری یگانه، اجرا دو گانه
فرشاد مهدی پور دکترای سیاست گذاری فرهنگی دارد. با او درباره چرایی دوگانکی سیاستگذاری در حوزه مجازی گفت و گو کرده‌ایم. او معتقد است آنچه پیش روی ما است حاصل تفاوت دیدگاه‌ها در نحوه اجرای یک سیاست واحد است.گفت و گوی کوتاه با او را در ادامه می‌خوانید؛
■ در حال حاضر چه بخش‌هایی برای سیاستگذاری در فضای مجازی وجود دارد؟
در جمهوری اسلامی سامانه‌هایی فراهم آمده که کار از مجرای آنها شکل بگیرد. شورای عالی فضای مجازی برای این کار تاسیس شده و برای آن قانونی هم در مجلس به نام کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه داریم که در سال 1389 تشکیل شد. کمیته‌ای بین بخشی که بخش‌های مختلفی در آن مشارکت دارند. همچنین در این میان قضات دادگاه‌ها بصورت موردی و فردی در روندهای تصمیم گیری حضور دارند و اقداماتی انجام می‌دهند. نهایتاً به صدور حکم دادستانی برای مسدود شدن یکی از پیام‌رسان‌ها در اردیبهشت امسال رسیدیم. در این مقطع به واسطه همراهی بیشتر افکار عمومی و عامه مردم روال طبیعی پیش رفت و البته تلاش هایی برای به شکست رسیدن آن صورت گرفت. بخش هایی از دولت که با این سیاست مخالف بودند تلاش های جدی برای شکست دادن این سیاست انجام دادند و تلاش کردند و همچنان نیز تلاش میکنند. اما سیاست واحد مشخص است که چه بوده است. سیاستی بوده برای اینکه پیام رسان‌هایی که حاضر به تمکین از قوانین ما نیستند حذف و پیام رسان‌های داخلی جایگزین آن شوند. این سیاست در حال اجرا است. در اعمال این سیاست جریان‌های رقیب، گروه‌های فشار و حتی مخالفانی هستند که تلاش میکنند مانع تحقق آن شوند. یعنی سیاست اعمال شده و در مرحله اجرا پیش می‌رود، مخالف‌های جدی دارد که تلاش میکنند نظر خودشان را به کرسی بنشانند. دوگانه گرایی در سیاست نداریم.
■ سیاست در مرحله اجرا دچار دست انداز میشود که این طبیعت سیاستگذاری است. به جامعه کشاندن و علنی شدن این «اختلاف در اجرا» چه تبعاتی برای جامعه دارد؟
البته این رفتار در ذهنیت بخشی از جامعه اشکال وارد کرده و بی‌اعتمادی را تزریق می‌کند. اما همه عوارض منفی نیست.
همین پیام رسان تلگرام در مقطع اول که در دی ماه گذشته فیلتر شد مسائل امنیتی و حمایت از جریان‌های تروریستی در آن پررنگ بود، اما در ابتدای سال جاری مسئله اصلی امنیتی نیست، مشکل اصلی ارز مجازی و دستکاری‌های آن ها در اقتصاد ملی است. خب این تبدیل به گزاره عمومی و رایج شد. توضیح داده شد که نظر حاکمیت به بحث امنیتی و سیاسی و ... نیست بلکه دغدغه اقتصادی دارد.
این را هم در نظر داشته باشید که اگر این گفت و گوها در حوزه عمومی شکل نمی‌گرفت همچنان اکثریت مردم بصورت مطلق تصور داشتند که فیلترینگ یک تصمیم سیاسی بوده است
البته مشخصا اگر این مجادلات شکل نمی گرفت خیلی بهتر بود. اگر رئیس جمهور آن پست اینستاگرامی شان را نمی‌گذاشتند حتماً روند، معقول تر پیش می‌رفت و این تزلزل یا اختلاف نظر به جامعه منتقل نمی‌شد حتماً اتفاق مثبت تری بود اما الان هم چیزی را از دست نداده‌ایم.
■■■
چالش‌های اطلاع رسانی فیلترینگ
آشفتگی در اطلاع رسانی برای فیلترینگ چند روز قبل از فیلتر شدن وجود داشت. دبیر شورای عالی مجازی اعلام کرد که برنامه‌ای برای فیلتر تلگرام وجود ندارد و وزیر ارتباطات هم از ابلاغ نشدن دستور برای فیلتر تلگرام خبر داد. همزمان چند نماینده مجلس در مصاحبه‌هایی جداگانه اعلام کردند که به زودی پیام‌رسان تلگرام فیلتر میشود. خبرهای ضد و نقیض، آشفتگی اطلاع‌رسانی در بستری که 40 میلیون کاربر را پوشش می‌داد به همراه داشت. با این وضعیت اطلاع‌رسانی هم اعتبار سیاستگذاری حاکمیت را زیر سؤال برده و هم سبب نارضایتی مردم می‌شویم. به هر دلیلی که میشود بصورت کاملاً منطقی در مورد آن صحبت کرد و تاریخی را برای شروع زمان فیلتر شده اعلام داشت تا اگر مردم برنامه یا اطلاعاتی خاص دارند بتوانند انتقال دهند. اینکه در عصر یک روز نامعلوم، یک بازپرس و نه یک قاضی و دادستان اعلام کند این پیام‌رسان مسدود میشود به نظر نمی‌رسد روش اطلاع رسانی صحیحی باشد. بعد از این ناهماهنگی و بی‌برنامه بودن در فیلترینگ، با مخالفت‌ها و سخنانی متناقض روبرو بودیم که به نظر می‌رسد اینگونه اظهار نظر آن هم در فضایی که جمعیت زیادی از مردم درگیر آن هستند کار صحیحی نیست. این روش تصمیم‌گیری سبب میشود اعتبار سیاست‌گذاری‌ها کاهش پیدا کرده و مردم سر در گم شوند. خبرهایی که هنوز تمام نشده و حتی همین چند روز پیش هم عده‌ای خبر بازگشایی تلگرام را دادند. در این مورد با تصمیم‌گیری غلطی مواجه هستیم. مقصد کوچ مردم از تلگرام بصورت نامعلوم و نامشخص است. تعدد پیام‌رسان‌های بومی سبب شکست این سیاست میشود. البته از قبل هم هشدارها داده شده بود که مزیت اقتباسی تجمیع کاربران، پیام رسان 40 میلیونی ایجاد می‌کند که ایجاد مزیت ارتباطی و توان ظرفیت بالای ارتباطی ظرفیت اصلی یک پیام‌رسان است.
بحث‌های فنی در درجه بعدی قرار می‌گیرد. خُرد کردن این اجتماع و تجمع کاربران در 5 یا 6 پیام رسان داخلی باعث شکست همه میشود. این رفتارها حاصل سیاستگذاری غلطی است که باعث شکست این فرآیند کوچ می شود. این روند هر چه سریعتر اصلاح شود.
مسئله بعدی، بحث فنی است. تعدادی از این پیام‌رسان‌ها که توانسته‌اند کاربران بیشتری کسب کنند، توانایی برطرف کردن نیاز کاربران را ندارند. آنها برای پشتیبانی‌های فنی، طراحی پیام، سطح و حجم بالا کاری نکرده‌اند و سرعت‌شان کند است. به نظر می‌رسد پیام‌رسان‌هایی هم که قول داده بودند تعداد زیادی کاربر را ساپورت کنند، در برآوردهایشان اشتباه کرده‌اند. اگر این کوچ اتفاق نیفتاده و این طرح شکست بخورد، کوچ بعدی بسیار سخت‌تر خواهد بود.
در راستای اصلاح دیدگاه به پیام‌رسان‌های داخلی باید تجدید نظری در رویه‌های قوه قضاییه اتفاق بیفتد. هر چه مرزهای صیانت فرهنگی و سیاسی را بسته‌تر کنیم، حاکمیت ملی ضرر بیشتری می‌خورد. اگر اجازه ندهیم گروه ها، سلایق و گرایش‌های مختلف مردم به فعالیت خود ادامه دهند، در بستر خارجی این کار انجام میشود که در آن صورت تمامی کشور ضرر خواهد دید؛ زیرا داده‌های کشور از مرزها خارج میشود. اشراف اطلاعاتی بر ما پیدا کرده و مزیت‌های اقتصادی که عاید آن ها میشود همه سبب میشود در نهایت ضرر کنیم.
ما نیازمند اصلاح روند فیلترینگ هستیم. اگر قرار باشد همان نظام و عملکرد درباره پیام‌رسان‌های داخلی هم اتفاق بیفتد آن ها شکست می‌خورند. مجموعه اتفاقات باید دست به دست هم دهند تا فرآیند کوچ از تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی رو به موفقیت برود.
نظر شما