گروه فرهنگی قدس‌آنلاین/ آخرین و بهترین پیامبر خدا حضرت محمد(ص) برای توسعه و اتمام و اکمال مکارم اخلاقی برانگیخته شدند. بنابراین فلسفه بعثت، آموزش مکارم و فضایل اخلاقی و آراستگی جهانیان به ارزش‌های اخلاقی است. وظیفه عموم انسان‌ها «شباهت» است. انسان‌ها همواره نیازمند اسوه حسنه و الگوی عالی اخلاقی‌اند تا با پیروی از وی و سرمشق قرار دادن او و شباهت سازی با او، در طریق رشد و کمال و سعادت قرار گیرند. سزاوار است بندگان خدا خودسازی کنند و شباهت‌های اخلاقی خویش با پیامبر خدا(ص) را افزایش دهند. این شباهت، مقدس و دارای ارزش فراوان است. زیرا پیامبر اسلام(ص) خود بر شباهت اخلاقی تأکید دارند و در سخنان خویش شبیه‌ترین افراد به خود از منظر اخلاق را توصیف و معرفی کرده‌اند.

 شبیه‌ترین افراد به پیامبر(ص) در اخلاق

پیامبر خدا(ص) در آموزه‌های اخلاقی به اصحاب خویش به ضرورت تقویت شباهت‌های اخلاقی مسلمانان به اخلاق نبوی تأکید می‌کردند.

حضرت محمد(ص) از اصحاب پرسیدند: أَ لاَ أُخْبِرُکُمْ بِأَشْبَهِکُمْ بِی أَخْلاَقاً؟ آیا به شما از شبیه‌ترین تان به خودم در اخلاق خبر دهم؟ اصحاب گفتند: بَلَی یَا رَسُولَ اَللهِ؛ چراای فرستاده خدا. سپس پیامبر(ص) فرمودند: أَحْسَنُکُمْ أَخْلاَقاً وَ أَعْظَمُکُمْ حِلْماً وَ أَبَرُّکُمْ بِقَرَابَتِهِ وَأَشَدُّکُمْ إِنْصَافاً مِنْ نَفْسِهِ فِی اَلْغَضَبِ وَ اَلرِّضَا؛ خوش اخلاق‌ترین شما و بردبارترین و نیکوکارترین تان به نزدیکانش و با انصاف‌ترین تان در خشم و خشنودی. (تحف العقول عن آل الرسول، ابن شعبه حرانی، ص49، بحار الانوار، ج 77، ص152).

در این حدیث نبوی چهار فضیلت اخلاقی ذکر شده است و با صیغه افعل تفضیل بالاترین و بهترین اشخاص در آن صفات، نزدیک‌ترین انسان‌ها در اخلاق به پیامبر اعظم(ص) توصیف شده‌اند. 

 حُسن خُلق عالی

خوش اخلاقی و برخورد نرم و ملایم و با روی گشاده و سخنان زیبا و دلنشین، از اصول اخلاق اجتماعی است. پیامبر خدا(ص) خوش اخلاق‌ترین انسان الهی بوده‌اند و شبیه‌ترین انسان‌ها به پیامبر در حُسن‌خُلق نیز نزدیک‌ترین آنان به رسول الله(ص) است. پیامبر خدا(ص) با به کار بردن صیغه افعل تفضیل از واژه «حُسن خُلق» و با تعبیر «احسنکم اخلاقاً» ضرورت تلاش حداکثری و خودسازی در آرایش خلق خویش به حُسن خُلق را آموخته‌اند.
 
 حلم عظیم

بردباری و «حلم» از مکارم اخلاقی در معاشرت‌ها و روابط اجتماعی است. راغب اصفهانی در توصیف حلم می‌نویسد: ضبط النفس و الطبع عن هیجان الغضب؛ حلم، کنترل نفس و طبیعت از هیجان خشم است (المفردات فی غریب القرآن، ماده حلم، ص129).

اکنون به هر میزان حلم انسان بیشتر شود، حلم عظیم موجب تشابه اخلاقی افزون‌تر با پیامبر اعظم(ص) می‌گردد.

جمله «اعظمکم حلماً» ضرورت بردباری، تحمل بالا، مدارا، نرمش و پیشرفت در آن را نشان می‌دهد. اصل حلم زیباست اما بزرگ‌ترین اشخاص در حلم و بردبارترین آنان، شبیه‌ترین آنان در اخلاق به پیامبر(ص) است. 
 
 بِرّ و نیکی به نزدیکان

صله رحم، احسان و نیکی به خویشاوندان و کمک به بستگان نیز یک ارزش بزرگ اخلاقی است. بِرّ و نیکی به قوم و خویش درجات متعددی دارد. هر کس در راه نیکی به قرابت‌ها و نزدیکان خود گام برمی دارد در راستای شباهت خویش به پیامبر خدا(ص) حرکت می‌کند. أبَرُّ صیغه افعل تفضیل است و بِرّ و نیکی در حد و مرزهای بالا را یادآوری می‌کند. نیکی کننده‌ترین افراد به خویشاوندان، شبیه‌ترین آن‌ها به پیامبر خداست. «أبِرّکم بقرابته» سرفصل دیگری برای تبیین شخصیت کسانی است که بیشترین شباهت اخلاقی را به پیامبر اعظم(ص) دارند.

 انصاف در غضب و رضایت

گاهی خشم و گاهی خشنودی، موجب سرکشی و زیر پاگذاشتن خط قرمزها می‌شود. مستی غضب یا رضایت، انسان‌ها را از برخورد عادلانه و رعایت انصاف باز می‌دارد. هر کس در ارتباطات و معاشرت‌هایش، هرگز از عدالت و انصاف خارج نشود در راه شباهت خویش به پیامبر اکرم(ص) تلاش می‌کند. شدیدترین اشخاص در پایبندی به انصاف و رعایت عدالت هم در خشم و هم در خوشحالی، شبیه‌ترین آنان به پیامبر خداست.

«َأَشَدُّکُمْ إِنْصَافاً مِنْ نَفْسِهِ فِی اَلْغَضَبِ وَ اَلرِّضَا» معیار شباهت در سطح عالی با پیامبر خداست. انصاف و عدالت، زیبا و خوب است اما شدت انصاف آن هم در هنگام خشم و خشنودی، موجب بیشترین شباهت به رسول الله(ص) می‌شود.

انتهای پیام/