به گزارش گروه اقتصادی قدس آنلاین، تولید زیاد نفت کوره در پالایشگاه‌ها، غفلت از توسعه و ساخت پتروپالایشگاه‌ و شیوة غلط محاسبه درآمد شرکت ملی نفت، موجب سال‌ها رکود در صنعت پتروشیمی ایران شده است. 

«پالایشگاه سازی سودده نیست» همین جمله کوتاه ۲۰ سال است صنایع پالایشی ایران را راکد نگه داشته ‌است. در این مدت تنها دو طرح پالایشگاه امام خمینی(ره) شازند و پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس به ثمر نشسته ‌است.

از آن‌سو همه تلاش‌ها بر صادرات نفت خام و پول آن در بودجه جاری صرف شده‌ است. معضلی که از دید تمام کارشناسان اقتصادی در بلندمدت موجب تضعیف اقتصاد، ایجاد رکود در تولیدات داخلی، افزایش واردات و نهایتاً بیکاری نیروی انسانی می‌شود. وابستگی درآمد کشور به پول حاصل از فروش نفت خام سبب شد تا تحریم‌های نفتی این وابستگی را هدف بگیرد و به ایران فشار وارد کند.

بهترین راه حل اصولی و بلندمدت برای رفع وابستگی به پول نفت خام، افزایش سریع ظرفیت پالایش نفت در داخل کشور است. در اسناد بالادستی مثل برنامه ششم توسعه و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی هم تأکید زیادی به این راهکار شده‌ است. پالایش و نفت خام در کشور، علاوه بر رونق تولید داخل در زمینه صنایع شیمیایی، پتروشیمیایی، نساجی و...، موجب پیشی گرفتن صادرات بر واردات، خروج از رکود، ایجاد ارزش افزوده بیشتر و نهایتاً اشتغال‌زایی می‌شود.

 ۳ عامل سودده نبودن پالایشگاه‌های ایران

عقیدة مدیران وزارت نفت این است که پالایشگاه‌ها سودده نیستند، اما کشورهای دیگر خلاف این را اثبات کرده‌اند. هند، کره‌ جنوبی و ژاپن حتی با نفت وارداتی پالایشگاه‌های سودآوری دارند. در ادامه این نوشتار سه عامل اصلی که سبب شده در ایران توسعه و ساخت پالایشگاه‌ها، هیچ گاه در اولویت قرار نگیرد به طور مختصر شرح داده می‌شود. عواملی که هرکدام راه حلی دارند، ولی متأسفانه عزم جدی برای حل آن‌ها نبوده ‌است.

 مقادیر بالای تولید نفت کوره

نفت کوره یکی از فراورده‌های انتهایی و سنگین حاصل از فرایند پالایش نفت خام در برج‌های تقطیر و واحد کاهش گرانروی پالایشگاه‌ها است. این فراورده در سوخت کشتی‌ها و قطارها به کار می‌رود. نفت کوره یکی از کم‌ارزش‌ترین فراورده‌های نفتی محسوب می‌شود و ارزش آن حتی از قیمت نفت خام هم کمتر است و تولید بالای آن یکی از شاخص‌های ناکارآمدی پالایشگاه‌های دنیا محسوب می‌شود.

پالایشگاه‌های ایران به دلیل قدیمی بودن، نفت کوره زیادی تولید می‌کنند و در نتیجه حاشیه سودشان کم می‌شود. در شرایط فعلی پالایشگاه‌های داخل حدود ۳۳ تا ۳٤ درصد نفت کوره تولید می‌کنند، ولی در پالایشگاه‌های پیشرفته جهان این سهم بین صفر تا پنج درصد است. علاوه بر این در ماده ۴۴ قانون برنامه ششم توسعه هم اشاره شده‌ است که سهم تولید نفت کوره در الگوی پالایش نباید از ۱۰ درصد بیشتر شود.

کشورهایی نظیر آمریکا، چین، کره جنوبی و هند به به‌روزرسانی فناوری پالایشگاه‌های قدیمی و اجرای طرح‌های ارتقای‌ کیفیت اهتمام ویژه‌ کرده‌اند و در سال‌های اخیر سهم نفت کوره را در سبد محصولات پالایشی خود کاهش داده‌اند. به عنوان مثال کشور چین توانسته است با ساخت پالایشگاه‌های جدید و به‌روزرسانی پالایشگاه‌های قدیمی، شاخص درصد تبدیل نفت کوره را از ۱۰ درصد در سال ۲۰۰۰، به ۸/۲ درصد در سال ۲۰۱۲ برساند. بنابراین همانند سیاستی که کشورهای صاحب صنعت پالایش جهان در پیش گرفته‌اند، صنایع پالایشی ایران هم برای ارتقا یا آپگریدینگ نفت کوره و تبدیل آن به فراورده‌های با ارزش‌تر به رویکردی جدید و همراه با جدیت نیاز دارند.  

غفلت از توسعه و ساخت پتروپالایشگاه‌ها

با افزایش کیفیت سطح زندگی افراد بویژه در کشورهای در حال توسعه، سرانه مصرف محصولات پتروشیمی افزایش شگرفی داشته ‌است و با توجه به افزایش جمعیت کره زمین این روند در حال بیشتر شدن است؛ با توجه به روند هموار و حتی کاهشی مصرف محصولات پالایشگاهی و کاهش تقاضا برای فراورده‌های نفتی، واحدهای پالایشی با کاهش فروش و متعاقباً کاهش سود روبه‌رو خواهند شد. این در حالی است که بازار محصولات پتروشیمی همچنان به روند رو به رشد فروش محصولات خود با قدرت ادامه می‌دهد. 

با توجه به موارد ذکرشده، وب سایت معتبر «هیدروکربن پروسس» هم در گزارش ماه سپتامبر ۲۰۱۷ خود به بررسی روند توسعه صنایع پتروشیمی در جهان پرداخته و نوشته است «افزایش ادغام عملیات پالایش و پتروشیمی یک روند مهم جهانی در سال‌های اخیر بوده ‌است و پیش‌بینی می‌شود در آینده نیز سهم بالایی از سرمایه‌گذاری‌های این صنعت معطوف به حوزه پتروشیمی باشد. اکثر چنین پروژه‌هایی در مناطق آسیا و خاورمیانه در حال اجرا هستند».

با توجه به پژوهش‌های صورت گرفته برای ساخت واحدهای پتروپالایشگاهی (از ادغام جریان‌های مواد و انرژی بین پتروشیمی و پالایشگاه‌های نزدیک هم، یک پتروپالایشگاه به وجود می‌آید) نرخ بازگشت سرمایه حدود ۳۰ درصد پیش‌بینی می‌گردد. این در حالی است که نرخ بازگشت سرمایه پالایشگاه در بهترین حالت حدود ۱۳ درصد پیش بینی می‌شود. 

در ایران متأسفانه طرح‌های ادغام پالایشگاه و پتروشیمی یا همان پتروپالایشگاه‌ها تاکنون مدنظر مدیران ارشد نفتی نبوده و از توسعه آن غفلت شده ‌است. درحالی که ساخت پتروپالایشگاه‌ها با استفاده از منابع مردمی به جای صادرات نفت خام، علاوه‌ بر رفع نیازهای داخلی به فراورده‌های حاصل، موجب حرکت به سمت اشتغال آفرینی به صورت حداکثری می‌شود. همچنین با توجه به بازار منطقه‌ای و اقتصاد آزاد این واحدها، تحریم فراورده‌های متنوع پتروپالایشگاه‌ها تقریباً غیر ممکن است.  

 شیوه غلط محاسبه درآمد شرکت ملی نفت

مطابق قوانین بودجه سالانه، درآمد شرکت نفت از محل فروش نفت پرداخت می‌شود. به این صورت که پس از کسر هزینه‌هایی مانند اقساط قراردادهای بیع متقابل، ۵/۱۴ درصد از درآمد حاصل از فروش داخلی و صادرات نفت خام به شرکت ملی نفت پرداخت می‌شود. هرچند سهم ۵/۱۴ درصدی شرکت نفت برای فروش داخلی و صادرات یکسان است، اما قیمت نفت صادراتی و قیمت نفت عرضه شده به پالایشگاه‌های داخلی برابر نیستند.

در قوانین بودجه سالانه قیمت نفت صادراتی معادل قیمت یک بشکه نفت در مبادی صادرات (FOB) در نظر گرفته می‌شود، اما تعیین قیمت نفت خام عرضه شده به پالایشگاه‌های داخلی به دولت سپرده شده‌ است. بنابراین ابتدای هر سال دولت در ابلاغیه‌ای قیمت نفت خام داخلی را تعیین می‌کند. همین تفاوت قیمت فروش داخلی نفت و صادرات آن سبب شده است تا درآمد واقعی شرکت ملی نفت ایران به ازای فروش هر بشکه به شرکت‌های داخلی با فروش آن به شرکت‌های خارجی تفاوت چشمگیری داشته باشد. 

سهم شرکت ملی نفت از فروش داخلی نفت در سال‌های مختلف تقریباً ثابت بوده و میانگین آن برابر ۲/۲ دلار یعنی حدود ۲۰ درصد سهم به ازای هر بشکه است. این نوع محاسبه درآمد موجب شده ‌است تا شرکت نفت انگیزه‌ای برای حرکت به سمت کاهش صادرات در ازای توسعه پالایشگاه‌های داخل نداشته ‌باشد؛ زیرا هرچه نفت بیشتری در کشور پالایش شود، درآمدش کمتر خواهد شد. به عنوان مثال اختلاف ۲/۹ دلاری در سهم شرکت ملی نفت از هر بشکه میعانات گازی صادراتی یا فروش داخلی برای پالایشگاه ۳۶۰ هزار بشکه‌ای ستاره خلیج‌فارس، موجب کاهش ۱ میلیارد دلاری درآمد سالانه شرکت ملی نفت شده ‌است. 

بر این اساس نیاز است دولت و مجلس با همفکری کارشناسان سازوکارهایی را برای قیمت‌گذاری نفت خام تحویلی به پالایشگاه‌ها طراحی کنند. قیمت‌گذاری جدید باید به نحوی باشد که انگیزه منفی شرکت ملی نفت در فروش نفت به پالایشگاه‌های داخلی از بین برود.

 علاج چیست؟

تولید زیاد نفت کوره در پالایشگاه‌های داخل، غفلت از توسعه و ساخت پتروپالایشگاه‌ها و شیوه غلط محاسبه درآمد شرکت ملی نفت سه عامل رکود توسعه و ساخت پالایشگاه‌ها در ایران هستند. کشور از لحاظ تجهیزات و لایسنس مشکلی برای ساخت پالایشگاه ندارد و بررسی پتروشیمی‌هایی که در این سال‌ها کلنگ زده شده‌اند، ولی ساختشان متوقف شده، نشان‌ می‌دهد که همگی از کمبود منابع مالی رنج می‌برند. علاج سه عامل یاد شده سرمایه‌گذاری مردمی در طرح‌های پتروشیمی است.  

انتهای پیام/