ناهید لاله‌زاری/

سوره مبارکه مائده شامل آخرین آیات مفصلی است که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده است و سیر تدبری در آیات این سوره هم موید این مطلب است. در این سوره به وفا کردن به پیمان‌ها و میثاق‌ها تأکید شده است؛ در آیه اول آمده «و أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» (به قراردادهای خود وفا کنید) و منظور از این قرارداد‌ها هم قرارهایی است که مردم با هم می‌گذارند و هم شامل امر و نهی‌ها و پیمان‌هایی است که خداوند از مردم گرفته است.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد: «از آنجا که کلمه «عقود» در آیه، جمع و دارای الف و لام جنس است، جمله «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» بیانگر ضرورت وفا به همه پیمان‏ها، عهدها و قراردادها اعم از قراردادهای فردی یا اجتماعی یا دینی و الهی است. وفای به پیمان‏ها و قراردادها در همه معانی و مصادیق آن از اموری است که قرآن بر آن تأکید فراوان دارد و پیمان‏شکنان را بشدت نکوهش می‏کند و آنان را مورد سخت‏ترین تهدیدها قرار می‏دهد و وفاداران را می‏ستاید. در آیه سه هم به روزی اشاره می‌کند که پیمان مهمی از مسلمانان گرفته شد و آن روز عید غدیر خم است که فرمود: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلاَمَ دِیناً».

قرآن کریم در آیات 14-12 سوره مائده به ماجرای پیمان‌شکنی بنی‌اسرائیل می‌پردازد و نتیجه این پیمان‌شکنی را دوری از رحمت خدا و خیانت‌پیشگی (فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِیثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَ جَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَةً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ نَسُوا حَظّاً مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ وَ لاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَی خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلاَّ قَلِیلاً مِنْهُمْ) و وجود اختلاف، دشمنی و کینه در بینشان تا قیامت (فَأَغْرَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَ الْبَغْضَاءَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ) اعلام می‌کند. در آیات بعدی، به ماجرای فرزندان آدم، یعنی قابیل و هابیل می‌پردازد و شاید یکی از دلایل آوردن این ماجرا این است تا به یکی از دلایل مهم پیمان‌شکنی که حسادت است اشاره کند.

خداوند در این سوره مبارکه که بارها از میثاق، عهد و پیمان می‌گوید، از رسولش می‌خواهد تا آنچه بر عهده او گذاشته شده که تعیین ولایت‌امری و امامت حضرت علی(ع) است را بدون هراس از کافران انجام دهد (مائده: 67) و در آیات 70 و 71 دوباره از پیمان‌شکنی بنی‌اسرائیل می‌گوید که «چون پیامبری آمد که آنچه می‌گفت دلخواهشان نبود او را کشته و می‌پنداشتند که در این امر آزمایشی نیست و کور و کر در انحراف خود باقی ماندند»؛ «لَقَدْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ أَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ رُسُلاً کُلَّمَا جَاءَهُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَی أَنْفُسُهُمْ فَرِیقاً کَذَّبُوا وَ فَرِیقاً یَقْتُلُونَ‌».

گفتیم که آیه سه این سوره به آیه اکمال دین معروف است اما در همین سوره آیه ولایت هم آمده (مائده: 55)؛ آیه‌ای که شیعه و سنی اعتراف دارند در مورد علی بن ابیطالب(ع) نازل شده است: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ‌»؛ «ولی شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده‏اند؛ همان کسانی که نماز برپا می‏دارند و در حال رکوع زکات می‏دهند»؛ تا حجت بر همه تمام شود.

از دیگر آیات جالب این سوره، آیه‌ای امیدوارکننده است که فتنه‌ها و نقشه‌ها‌ی یهود را بر باد می‌داند و می‌فرماید: «وَ قَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشَاءُ وَ لَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْیَاناً وَ کُفْراً وَ أَلْقَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَ الْبَغْضَاءَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ کُلَّمَا أَوْقَدُوا نَاراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَاداً وَ اللَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ‌»؛ و یهود گفتند: «دست خدا بسته است؛ دست‌های خودشان بسته باد؛ و به [سزای] آنچه گفتند، از رحمت خدا دور شوند؛ بلکه هر دو دست او گشاده است، هر گونه بخواهد می‏بخشد و قطعاً آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو فرود آمده، بر طغیان و کفر بسیاری از ایشان خواهد افزود و تا روز قیامت میانشان دشمنی و کینه افکندیم؛ هر بار که آتشی برای پیکار برافروختند، خدا آن را خاموش ساخت؛ و در زمین برای فساد می‏کوشند و خدا مفسدان را دوست نمی‏دارد. (المائده: 64)