پژوهشکده شهید سیدمحمدباقرصدر به‌تازگی کتابی با عنوان «حوزه و بایسته‌ها» را منتشر کرده که حاصل ترجمه بخش سخنرانی‌ها، مقالات و نامه‌های شهید درباره روحانیت و حوزه است. به همین بهانه‌ با حجت‌الاسلام سیدامید مؤذنی، مترجم اثر و رئیس پژوهشکده شهید صدر به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.

* در ابتدا دلیل انتشار این اثر را بیان کنید.

کتاب «حوزه و بایسته‌ها» بخشی از کتاب «بارقه‌ها»ست که در راستای ترجمه آثار شهید صدر قبلاً ترجمه شده بو،د ولی از آنجایی که «بارقه‌ها» سخنرانی‌ها و مقالات شهید صدر در موضوعات مختلف بود، ضرورت داشت به‌منظور توجه بیشتر در موضوعات مختلف  منتشر شود. مضاف بر آنچه در این اثر وجود داشت، چند نامه نیز از شهید صدر با همین موضوع در کتاب قرار گرفته است. اهمیت این کتاب به میزان اهمیت اندیشه‌های شهید  صدر است، چرا که هنوز اندیشه‌های این متفکر به خوبی دیده نشده و لازم بود این اندیشه‌ها با ترجمه‌ای روان به دست طلاب برسد.

* مسئولیت حوزه در بیان شهید صدر چیست؟

شهید صدر حوزه را به مثابه نهاد تبیین، دفاع و اجرای دین می‌داند. هدف حوزه این است که بتواند نیروهای امت اسلام را به سوی پیاده شدن اسلام در جامعه هدایت کند و خود به عنوان مهم‌ترین متولی تبیین و دفاع از دین در برای پیاده‌سازی آن تلاش کند. شهید صدر دین را به دو وجود نظری و علمی تقسیم می‌کند که اولی، افکار و اندیشه‌های موجود دین است و دومی چیزی است که قرار است از دین در عرصه اجتماعی پیاده شود. دین به مثابه جامعه عادل، دین به مثابه بانک بدون ربا و دین به مثابه گردش مالی عادلانه نمونه‌هایی است از آنچه دین می‌خواهد در واقعیت انسانی محقق شود. شهید می‌گوید همان‌گونه که دین در مقام اندیشه وظیفه دارد، در دفاع از وجود مادی و عینی آن نیز وظیفه دارد و برای انتقال از سطح اندیشه‌ها به عرصه واقعیت اجتماعی باید برنامه داشته و تلاش کند.

* اصلاحات مدنظر شهید صدر برای حوزه در رویارویی با مدرنیته و استعمار چیست؟

نظر شهید صدر این است که حوزه متناسب با تغییر شرایط پیرامونی خود، تحول پیدا نکرده است. یعنی حوزه در ادبیات، ابزارها و رویکردها نتوانسته خود را به سطح تحول مطلوبی که مناسب با اقتضائات زمان است، برساند. امروزه جهان اسلام با تغییر در زیرساخت‌های حکمرانی روبه‌رو است و استعمار نوع اندیشیدن و زیرساخت نظری و قانونی و حقوقی یک حکومت را به دست گرفته است و فرقی نمی‌کند که حاکم مسلمان بر مسند باشد یا غیرمسلمان؛ بلکه این نظام‌ها و اندیشه‌های غربی است که بر جامعه اسلامی حکومت می‌کند. به تبع این اندیشه‌ها و نظام‌های غربی، زیست و سبک زندگی مردم مسلمان متناسب با نظام‌های فکری فرهنگی و اجتماعی تفاوت می‌کند، درنتیجه نمی‌توان از چنین انسان مسلمانی در دل مجموعه‌ای از نظام‌های غربی انتظار داشته باشیم زیست اسلامی داشته باشد.

شهید صدر می‌گوید: اگر ما به مثابه حوزه بخواهیم به عرصه دفاع از دین ورود کنیم ابتدا باید سطح تغییر و مواجهه را متوجه شویم و دوم متناسب با آن برنامه‌ریزی کرده و نیرو تربیت کنیم که در این مرحله تحول حوزه ضرورت پیدا می‌کند؛ چرا که از سطح مواجهه فردی موردی با مخالفان به سطح مواجهه اجتماعی و درک مسئله استعمار و مبارزه نظام‌های فکری با اسلام می‌رسد که تحقق همه این‌ها با شکل‌گیری حکومت اسلامی میسر است.

* تغییر کتاب‌های درسی حوزه که شهید صدر مطرح می‌کنند، چگونه میسر می‌شود؟

اصلاح کتاب‌های درسی به مثابه یکی از اتفاقاتی است که ذیل تحول حوزه باید انجام شود. شهید صدر می‌گوید ما به کتاب‌هایی نیاز داریم که در سطح مواجهه با مسائل روز، از عمق فقهی و اصالت کافی برخوردار باشند. آسیب اصلی در کتاب‌های حوزوی این است که کتاب‌های درسی آموزشی نیستند بلکه کتاب‌های علمی هستند که به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند. این موضوع طلبه را با پیچیدگی مواجه می‌کند. شهید صدر اعتقاد دارد این پیچیدگی‌ها را باید حذف کنیم تا طلبه هر چه سریع‌تر با محتوای اصلی مورد نیاز، آشنا و وارد مرحله پژوهش متناسب با مسئله روز شود.

* دیدگاه شهید صدر برای امتداد اجتماعی اجتهاد چیست؟

یکی از نکات شهید صدر مسئله جنس اجتهاد در حوزه است که ضمن حفظ اصولی که الآن دارد، باید تحول پیدا کند. تعبیر شهید این است که در فضای فعلی اجتهاد، توسعه عمودی داشته‌ایم ولی افق و عرض این افکار امتداد پیدا نکرده است. یعنی مسائل ما همان گذشته است که با بررسی‌های ژرف‌تری به سراغش رفته‌ایم ولی باید همین بررسی‌ها را با همان عمق برای مسائل جدید انجام دهیم. این مسئله جدید به معنای مسائل مستحدثه نیست، یعنی نباید موضوعات اجتماعی را به فقه عرضه کنیم بلکه ضمن این کار باید در نگرش‌ها و فهم انسان معاصر نیز تحول رویکرد داشته باشیم و مسئله اجتماعی انسان معاصر را درک کنیم. فقه نیز باید مسئولیتش را درک کند و پاسخگو باشد، یعنی دقیقاً کاری که شهید صدر در «اقتصادنا» انجام داده که خود مکتب جدیدی قلمداد می‌شود. منظور شهید صدر فربه کردن فقه نیست، بلکه قصدش تنومند کردن فقه است.