محمد تربت‌زاده

اگر صنعت خودروسازی خودمان را نه با کشورهای صنعتی اروپا، بلکه با کشورهای آسیایی و نیمه اروپایی اطراف مقایسه کنیم، فقط به یک نتیجه می‌رسیم؛ آن هم اینکه در سال‌های اخیر باوجود پیشرفت در صنایع مختلف، از نظامی گرفته تا پزشکی، در صنعت خودروسازی بدجور درجا زده‌ایم. دلیل این درجا زدن‌ها را اگرچه کارشناسان این حوزه بارها مطرح کرده‌اند، اما حالا که همسایه غربی‌مان یعنی ترکیه، از نخستین خودرو ملی خود که هم‌تراز با تولیدات درجه اول غول‌های صنعت خودروسازی در جهان است، رونمایی کرده، این سأال بیشتر از همیشه ذهنمان را درگیر می‌کند که چرا ترکیه باوجود سابقه نه چندان درخشانش در عرصه خودروسازی، در سال‌های اخیر تا این اندازه در این زمینه پیشرفت کرده که حالا خودرو تمام برقی می‌سازد و ادعا می‌کند تا سال ۲۰۲۲ تبدیل به رقیبی جدی برای خودروسازهای قدر اروپایی خواهد شد؟

خصوصی‌سازی اصولی

تقریباً سه روز پیش بود که رسانه‌های ترک‌زبان از نخستین خودرو ملی ترکیه رونمایی کردند. در مراسم باشکوهی که دولت ترکیه برای رونمایی از این خودرو برگزار کرده بود، علاوه بر رجب طیب اردوغان، مصطفی شنتوب -رئیس مجلس- و تعدادی دیگر از چهره‌های شاخص سیاسی این کشور هم حضور داشتند.

البته برخلاف تصورتان، دولت هیچ نقشی در روند تولید این خودرو نداشته است! یعنی حدود دو سال پیش که دولت ترکیه در راستای حمایت از محصولات ملی‌اش تصمیم گرفت یک برند ایجاد کند، کنسرسیومی متشکل از پنج سازنده بزرگ خصوصی تشکیل داد و علاوه بر وضع معافیت مالیاتی، تسهیلات زیادی هم به آن‌ها پرداخت کرد. پس از این، خودش از ماجرا کنار کشید و دست شرکت‌های خصوصی را برای طراحی خودرو باز گذاشت. به همین خاطر مدیران این شرکت بزرگ که «ابتکار خودرو ترکیه» نام دارد، تصمیم گرفتند فرایند طراحی خودرو ملی ترکیه را با نظارت مهندس‌های ایتالیایی در این کشور طی کنند.

تا دو سال دیگر

حالا پس از گذشت حدود دو سال از روزی که طرح اولیه ساخت خودرو ملی ترکیه روی کاغذ نوشته شد، از نسخه اولیه این خودرو به نام «تاگ» رونمایی شده است. البته از آنجایی که «تاگ» یک خودرو تمام برقی به‌حساب می‌آید، ترکیه هنوز زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از آن‌ را ندارد؛ به همین خاطر دولت به مردم قول داده تا دو سال دیگر، ایستگاه‌های شارژ و زیرساخت‌های لازم برای عرضه «تاگ» به بازار را فراهم کند.

شرکت ابتکار خودرو ترکیه درباره مشخصات این خودرو گفته: تاگ با قابلیت شارژ سریع می‌تواند در کمتر از ۳۰ دقیقه ۸۰ درصد شارژ باتری را پر کند و با آن حدود ۵۰۰ کیلومتر راه برود. همچنین این خودرو تمام برقی، دقیقاً مثل خودروهای برقی شرکت «تسلا» از طریق اینترنت ۵ جی دائم خودش را به‌روز می‌کند تا از قافله به‌روزرسانی‌های پی در پی غول‌های خودروسازی عقب نماند.

پایگاه مونتاژ خودرو

سابقه خودروسازی در ترکیه اما برمی‌گردد به حدود ۷۰ سال پیش. اوایل دهه ۱۹۵۰ میلادی بود که تولید کامیون‌های نظامی در ترکیه آغاز شد. حدود ۱۰ سال بعد، جمال گورسل، رئیس جمهور وقت این کشور به جمعی از مهندسان دستور داد یک خودرو کاملاً داخلی طراحی و تولید کنند. پس از ۱۳۰ روز کار، سرانجام چهار دستگاه نمونه اولیه با نام Devrim (به معنای انقلاب) ساخته شد. البته این خودرو هیچ وقت به مرحله تولید انبوه نرسید!

مدتی پس از شکست Devrim، در سال ۱۹۶۶ نخستین خودرو تولید انبوه و ساخت داخل این کشور با نام «آنادُل» توسط کارخانه تازه تأسیس صنایع اتومبیل اتوسان وارد خیابان‌ها شد. اما در نظر داشته باشید که در همین زمان، خودروسازان انگلیسی هم مونتاژ محصولاتشان را روانه بازار ترکیه می‌کردند. در همان روزها بود که دو شرکت بزرگ فیات و رنو هم با همکاری شرکت‌های ترکیه‌ای در خاک این کشور مونتاژ شدند. یعنی از همان روزهای نخست پیدایش صنعت خودرو در ترکیه، برندهای مطرح بین‌المللی حضوری پررنگ در آن داشته‌اند. البته ناگفته نماند که حضور این برندها اگرچه در نهایت منجر به از رده خارج شدن بیشتر محصولات بی‌کیفیت داخلی این کشور شد، اما درحال حاضر ترکیه به یکی از پایگاه‌های بزرگ مونتاژ خودرو در منطقه تبدیل شده که محصولات کمپانی‌های شناخته شده‌ای مثل هوندا، تویوتا، رنو، هیوندای، فورد، فیات و حتی مرسدس بنز را مونتاژ می‌کند و از طریق صادرات آن‌ها، سودی حتی بیشتر از تولید خودرو مستقل به جیب می‌زند.

حدود ۲۴ میلیارد دلار

کارشناس‌های صنعت خودروسازی می‌گویند، ترکیه در تمام این سال‌ها به جای فرایندهای پیچیده طراحی و توسعه یک خودرو با کیفیت، نیروی کارش را در اختیار خودروسازان مطرح و کاربلد خارجی قرار داده و منابعش را صرف مونتاژ محصولات با کیفیت آن‌ها کرده است. نتیجه اینکه ترک‌ها در یک بازار رقابتی به انبوهی از خودروهای مدرن و روز دسترسی داشته‌اند. این البته تنها فایده مونتاژ خودروهای باکیفیت اروپایی در ترکیه نبوده و بر اساس آخرین آمار، صنعت خودرو ترکیه بزرگ‌ترین صادرکننده این کشور در سال گذشته لقب گرفته و درآمدی ۲۴ میلیارد دلاری را نصیب این کشور کرده است. اگر قرار باشد کمی دقیق‌تر به این آمار عجیب و غریب نگاه کنیم، باید بگوییم در سال ۲۰۱۶ در مجموع حدود یک میلیون و ۴۸۶ هزار دستگاه وسیله نقلیه در ترکیه تولید شده و از هر ۱۰۰ وسیله نقلیه تولیدی، ۷۷ دستگاه از آن به خارج از کشور صادر شده است!

سود کلان حاصل از مونتاژ خودروهای اروپایی در کنار افزایش تجربه و علم و دانش مهندسان بومی ترکیه، حالا پس از گذشت چند دهه نتیجه داده و ترک‌ها توانسته‌اند خودرویی در کلاس جهانی بسازند که حتی یک سر و گردن از تولیدات شرکت‌های با سابقه‌ای مثل پژو و فیات هم بالاتر است و به ادعای کارشناس‌ها، در آینده‌ای نه‌چندان دور، مردم ترکیه را مجاب می‌کند که استفاده از خودروهای گرانقیمت اروپایی را کنار بگذارند و با پای خودشان به سمت استفاده از تولیدات داخلی کشورشان بیایند.

از عرش به فرش

حالا بیاییم به کشورخودمان. ما ایرانی‌ها ۳۰ سال زودتر از همسایه شمال غربی‌مان به فکر خودروسازی افتادیم. احتمالاً این را هم می‌دانید که تا پیش از سال ۴۶ که اولین خودرو داخلی یعنی «پیکان» در کشورمان ساخته شد، ما هم مثل ترکیه مشغول مونتاژ خودروهای اروپایی بودیم.

سواری‌های «آریا» و «شاهین» که در سال‌های بعد در کارخانه پارس خودرو تولید شدند هم نمونه‌های بعدی خودروهای ملی ما بودند. در سال ۱۳۴۷ سواری «ژیان» در سایپا تولید و به بازار عرضه شد. سال ۱۳۵۱ و پس از تبدیل کارخانه پارس خودرو به شرکت «جنرال موتورز ایران» صنعت خودروسازی ما هم متحول شد و اگر نگوییم مونتاژ، مثلاً تولید خودروهای روز دنیا مثل «بیوک»، «کادیلاک» و «شورلت» در کشورمان آغاز شد!

درحالی که در آن‌سال‌ها صنعت خودروسازی ما حرف اول را در منطقه می‌زد، چند سال بعد سیر نزولی این صنعت آغاز شد و علاوه بر توقف مونتاژ خودروهای روز دنیا، تعرفه‌های سنگینی هم برای گمرک وضع شد تا دست و پای خودروسازهای مطرح جهان، یکی پس از دیگری از کشورمان جمع شود. نتیجه این کار هرچند قرار بود رشد تولید ملی باشد اما در عمل موجب سقوط صنعت خودروسازی کشورمان از عرش به فرش شد.

ما هم می‌توانیم

صنعت خودروسازی ایران روی کاغذ پس از نفت دومین صنعت مهم کشور محسوب می‌شود، اما به گفته کارشناس‌ها به جز اشتغال‌زایی برای حدود یک میلیون نفر، دستاورد دیگری نداشته است! حتی بر اساس آمارهای اقتصادی چند ماه اخیر، سهم صنایع غیرنفتی در رشد اقتصادی کشور فقط ۰.۷ درصد بوده است و این در شرایطی است که تولید خودرو در ایران رشدی ۴۰ درصدی داشته. این یعنی صنعت خودروسازی اگرچه روی کاغذ رشد کرده اما در عمل هیچ منفعتی برای اقتصاد کشورمان نرسانده است. هرچند خیلی‌ها در این میان اشتباه‌های مدیریتی در سطح کلان، میدان ندادن به جوان‌ها، تعیین‌ سیاست‌های غلط و از همه مهم‌تر وجود مافیا در صنعت خودرو کشورمان را دلایل اصلی درجا زدن این صنعت می‌دانند، اما این موضوع را هم در نظر داشته باشید که مقایسه وضعیت فعلی صنعت خودرو در ترکیه و ایران از نظر کارشناس‌ها اصلاً منصفانه نیست؛ چون ترکیه نه مثل ما با تحریم‌های سفت و سخت اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و نه مدل و سیاست‌های اقتصادی‌اش با ما جور در می‌آید. با این همه اما مطالبه کاربران فضای مجازی از مسئولان برای الگو گرفتن از ترکیه در صنعت خودروسازی، آنچنان هم بیراه نیست و به قول آن‌ها، اگر ترکیه می‌تواند با یک سرمایه‌گذاری اقتصادی تقریباً بلندمدت، روی جوان‌هایش حساب کند و نه به تولید یک خودرو با کیفیت، بلکه به تسخیر بازار جهانی فکر کند، چرا ایران که توانایی جوان‌هایش بارها در صنعت نظامی، پزشکی و... سنجیده شده، نتواند مثل ترکیه، حداقل خودرو ملی با کیفیت تولید کند؟ فکر کردن به بازارهای جهانی هم البته بماند برای بعد!