اعظم طیرانی/
نام‌ها، نشانه و اشاره‌اند. اشاره‌ای برای نشان دادن نگاه فرهنگی یک جامعه و تأثیرپذیری آن‌ها از وقایع و رخدادهایی که در طی زمان خلق می‌شوند، رشد می‌کنند و سرانجام در باور ملت‌ها به یقین می‌رسند.
نامی که والدین برای فرزندان خود انتخاب می‌کنند تصویر روشنی از تأثیرپذیری آن‌ها را از تحولات تاریخی جامعه به نسل‌های بعد منتقل می‌کند. روایتی ساده و سطحی و یا شرحی ژرف از رخدادی وسیع که گاه از گستره مرزهای سرزمینی یک جامعه نیز فراتر می‌رود.
تحولات پس از انقلاب و تأثیر بر نام‌ها
سیف‌الله ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور می‌گوید در فاصله زمانی جمعه ۱۳ دی تا جمعه ۲۰ دی ماه، ۸ هزار و ۶۷۸ نوزاد پسر متولد شده‌اند که ۱۵ نفر قاسم، سه نفر محمدقاسم و دو نفر امیرقاسم نام‌گذاری شده است.
پیش از این نیز شهاب مرادی، کارشناس خانواده در خصوص تعظیم نام سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی در جامعه اسلامی با اشاره به تجربه نام‌گذاری فرزندان دختر تازه متولد شده در بازه زمانی ماه مبارک رمضان به نام حضرت خدیجه(س) گفته بود: پیشنهاد بنده این است که خانواده‌های ایرانی که تا پایان سال ۹۸ صاحب فرزند پسر می‌شوند برای عرض ارادت و تشکر و پاسخ محکم به جریان استکبار جهانی به پرچمداری آمریکا نام فرزندشان را «قاسم» انتخاب کنند.
جامعه ما به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی از تحولاتی که به‌گونه‌ای با تحولات سیاسی و اجتماعی گره خورده و یا در مقاطعی با فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی آن‌ها قرابت دارد نمونه‌های مشابهی را سراغ دارد.
برای مثال پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ و شکوه نام پرافتخار امام خمینی(ره) بسیاری از والدینی را که در آن سال صاحب فرزند شدند متوجه این نام کرد؛ به‌گونه‌ای که بر اساس اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور، در سال ۵۷ اسم «روح‌اله» برای ۷ هزار و ۵۱۴ نفر و «روح‌الله» برای یک هزار و ۶۸۴ نفر انتخاب شده که در مجموع ۹ هزار و ۱۹۸ نفر از مجموع ۷۶۴ هزار و ۴۷۴ نفر ولادت پسر، نام امام راحل را برای فرزندان خود انتخاب کرده‌اند؛ ضمن آنکه بین سال‌های ۵۷ تا ۶۰ نیز ۴۵ هزار و ۸۵۴ نفر نام روح اله و ۱۰ هزار و ۸۳۶ نفر نام روح الله را با مجموع فراوانی ۵۶ هزار و ۶۹۰ نفر برای پسران متولد شده خود در این سال‌ها انتخاب کرده‌اند.
تحولات پیش و پس از انقلاب اسلامی سبب شد برخی از نام‌های منتسب به بزرگان انقلاب، همچون نام‌های مطصفی و احمد نیز به دلیل باورهای انقلابی مردم، مورد اقبال بیشتر قرار گیرد. مثلاً آن‌گونه که مسئولان ثبت احوال می‌گویند در سال ۵۰ در مجموع ۳ هزار و ۶۱۷ مورد انتخاب نام مصطفی داشته‌ایم که این میزان درسال ۱۳۶۰ به ۱۱ هزار و ۷۷۸ مورد رسیده و انتخاب این نام در سال‌های ۵۸-۵۷ رشد نسبی را نشان می‌دهد.
اسدالله پارسامهر، مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور و مؤلف کتاب «فرهنگ نام و نام‌نویسی» نیز به استفاده از نام‌هایی مانند مهدی در اوایل دوران پیروزی انقلاب و علی در سالی که به نام حضرت علی(ع) نام‌گذاری شد و ابوالفضل در سال‌هایی که حسین رضازاده وزنه‌بردار مطرح کشورمان مدال‌آوری می‌کرد، اشاره می‌کند.
در عوض به‌ویژه در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی استقبال از برخی نام‌ها به دلیل خاطرات منفی مردم از صاحبان آن‌ها کاهش چشمگیری داشت که از آن جمله می‌توان به نام‌هایی همچون فرح و اشرف به دلیل انتساب به خاندان پهلوی اشاره کرد.
تأثیر رسانه بر نام‌گذاری
تأثیر برخی از نام‌ها بر افکار عمومی جامعه کوتاه‌مدت و موقت است، چنانکه در سریال ستایش نام شخصیت ستایش و در سریال پنج کیلومتر تا بهشت نام آیدا به دلیل شخصیت مناسب وی مورد پسند مردم قرار گرفت و در مقطعی بیشترین اسامی فرزندان دختر از بین این اسم‌ها بود. پس از مجموعه تلویزیونی مختار نیز نام کیان برای پسرها و پس از سریال میوه ممنوعه، اسم هستی برای دخترها بسیار متداول شد، آمارهای ثبت احوال نشان می‌دهد سال ۸۷ بیش از ۱۵ هزار نفر و سال ۸۸ بیش از ۱۳ هزار نفر نام دختران خود را هستی گذاشته‌اند.
بهترین نام‌ها
مجید ابهری، جامعه‌شناس با بیان اینکه در گذشته معمولاً اسامی افراد را بزرگان فامیل براساس نام ائمه و بزرگان دین انتخاب می‌کردند، بیشترین فراوانی نام‌ها را متعلق به اسامی ائمه(ع) می‌داند و می‌گوید: اسامی بزرگان دینی مقام اول نام‌های انتخابی را همیشه به خود اختصاص می‌دهند و پس از آن نام‌های اصیل ایرانی هستند. البته گسترش فضای مجازی هم در این موضوع دخیل بوده و سبب شده بعضی خانواده‌ها نام فرزندان سلبریتی‌ها را تقلید کنند. اسامی که اغلب غیربومی و مغایر با فرهنگ دینی و ملی ماست.
ابهری معتقد است: بهترین نام‌ها آن‌هایی هستند که هیچ‌وقت از مد نمی‌افتند و کهنه نمی‌شوند؛ در دنیا محمد مقام اول را در میان اسامی دارد و این در حالی است که القاب زیبای ائمه(ع) هم با وجود آوای دلنشین و معناداربودن می‌توانند اسامی انتخابی مناسبی باشند.
نامی برگرفته از محبوب دل‌ها
افسر افشار نادری، جامعه‌شناس حوزه فرهنگ نیز با بیان اینکه نام‌گذاری یکی از مؤلفه‌های فرهنگ عمومی است، می‌گوید: در فرهنگ عمومی هر اتفاقی که رخ می‌دهد به نحوی بر نام‌گذاری نوزادن تأثیر می‌گذارد. این تأثیرگذاری می‌تواند مثبت و یا منفی باشد. انتخاب نام شخصیت‌های محبوب در حوزه‌های ورزشی، هنری و یا افراد مهم اجتماعی و یا مقام‌های بلند پایه کشوری و لشکری نمونه قابل درکی است از تأثیرگذاری این شخصیت‌ها در فرایند تربیتی والدین برای فرزندانشان؛ درواقع والدین انتخاب می‌کنند که می‌خواهند شخصیت فرزندشان با شخصیت کدام فرد محبوب و مورد تأیید آن‌ها در جامعه مطابقت داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: در واقع نام، یک مشخصه و نمایانگر تربیت خانوادگی، فرهنگ موجود در میان والدین، فامیل و معیار باورهای دینی یا فرهنگی هر خانواده است، به همین دلیل است که در چنین برهه‌ای نام شخصیتی مانند شهید سردار قاسم سلیمانی که در فرهنگ عمومی ما محبوب دل‌هاست در یک هفته به گزینه‌ای مناسب و فراگیر برای نام‌گذاری نوزادان تبدیل می‌شود و بسیاری از مردم با تأکید بر اینکه اگر نام این قهرمان ملی را بر فرزند خود بگذارند، فرزندشان در آینده به آن رشادت و شهامتی که در وجود این شهید بزرگوار بوده خواهد رسید، این نام را انتخاب می‌کنند.
۲ برداشت از یک شخصیت
احمد نادری، استادیار گروه انسان‌شناسی دانشگاه تهران نیز با اشاره به اینکه نام‌گذاری در علوم اجتماعی فرایندی است که یک منشأ اجتماعی و شناختی دارد، می‌گوید: نام‌گذاری فرایندی دیالکتیک است که از یک سو متأثر از اذهان و شناخت و از سوی دیگر متأثر از وقایعی است که در جامعه جاری است؛ بنابرجامعه به وقایع تکان‌دهنده و بزرگ همچون سوگواری برای شخصیت‌های بزرگ اسطوره‌ای و افسانه‌ای در اشکال مختلف واکنش نشان می‌دهد که یکی از این اشکال، موضوع نام‌گذاری نوزادان است.
دکتر نادری ادامه می‌دهد: عده‌ای با توجه به اینکه سردار شهید قاسم سلیمانی نیز یکی از اسطوره‌های ایرانی و ملی ماست ایشان را در امتداد اسطوره‌های ملی و شخصیت‌هایی همچون آرش، آریو برزن و رستم و از سوی دیگر کسانی که سویه‌های مذهبی پررنگ‌تری دارند، رفتار و منش وی را با شخصیت‌های بزرگی همچون علی(ع)، ائمه(ع) و پیامبر(ص) همسان می‌دانند. در واقع ترکیب این دو نگرش، شخصیتی اسطوره‌ای معاصر به حاج قاسم سلیمانی داده است.
به گفته این استاد دانشگاه چیز عجیبی نیست اینکه می‌بینیم انتخاب نام قاسم برای نوزادان ایرانی در هفته گذشته پررنگ‌تر از گذشته بوده است و در واقع این انتخاب نوعی واکنش مثبت به یک شخصیت اسطوره‌ای محسوب می‌شود.
نظر شما