زهرا طوسی

 در سال‌های اخیر بازار ارز آزاد ایران تحت تأثیر بازار و نرخ کشورهای منطقه قرار داشته و بانک مرکزی تلاش کرده با ابزارهایی که در اختیار دارد پایتخت ارزی را به داخل مرزهای کشور بازگردانده و در عین حال با کوتاه‌کردن دست دلالان در نرخ‌گذاری ارز،  پشت پرده این بازار را ساماندهی و  ساز و کار کشف نرخ واقعی ارز را پایه‌گذاری کند.

بازار متشکل ارزی یکی از مهم‌ترین طرح‌های بانک مرکزی برای ساماندهی بازار ارز است و با اینکه هنوز ابهاماتی از نحوه کارکرد و ساز و کار آن وجود دارد، اما طبق گفته‌های مسئولان و هیئت‌مدیره آن، این بازار با مشارکت بانک‌ها و صرافی‌‎های مجاز و تحت نظارت و بازارگردانی بانک مرکزی با تمرکز بر معاملات نقدی راه‌اندازی شده و مکانیسم آن هم در تعیین قیمت همانند بورس و به صورت آنلاین است.

بازاری برای یکسان شدن نرخ معاملات عمده ارز

راه‌اندازی این بازار موجب می‌شود نرخ معاملات عمده ارز در کشور یکسان شود در عین حال باید توجه داشت نرخ‌های عمده  روی نرخ ارز خرد نیز تأثیرگذار است. در این بازار تنها یک نرخ واحد از ارز اعلام نمی‌شود بلکه نرخ‌های مختلفی اعلام می‌شود که این قیمت‌ها می‌تواند میانگین وزنی، لحظه‌ای و... باشد.

بدین ترتیب نرخ ارز براساس عرضه و تقاضا تعیین و در پایان هر روز نیز براساس میانگین قیمت ارز در همان روز، نرخ پایه ارز برای روز بعد تعیین می‌شود. بناست به زودی نرخ‌های معاملاتی در این بازار آنلاین برای اطلاع مردم نمایش داده شود.

نرخ‌گذاری در این بازار نیز به این صورت انجام می‌شود که سیستم پیشنهادهای عرضه از سوی فروشندگان را از پایین‌ترین قیمت به بالاترین و پیشنهادهای خرید را از بالاترین قیمت به پایین‌ترین می‌چیند سپس مظنه‌ها توسط سیستم به یکدیگر مرتبط و با نخستین معامله، قیمت ابتدای روز کشف خواهد شد. این روند معاملاتی دقیقاً مشابه سایر معاملات بورسی انجام خواهد شد.

سقف خرید و فروش نقدی ارز پنج برابر شد

تست گرم و شروع به کار آزمایشی سامانه بازار متشکل از اواخر تیرماه آغاز شده بود که در آن صرافان به طور واقعی و در حجم پایین اقدام به سفارش‌گذاری و خرید و فروش ارز کردند.

در ابتدا معاملات در تست گرم بازار متشکل زیر یک‌هزار دلار بود و با وجود اینکه هنوز زمان مشخصی برای راه‌اندازی بازار متشکل تعیین نشده بود، اما از صرافی‌ها خواسته شد تا روند آماده‌سازی خود را شتاب دهند. حالا بانک مرکزی در راستای تسهیل تعاملات ارزی کارگزاران بازار متشکل معاملات ارز اعلام کرده است که سقف خرید و فروش نقدی ارز در این بازار از 10 هزار دلار به 50 هزار یورو یا معادل آن به سایر ارزها تغییر یافته که پنج برابر بیشتر از سقف قبلی است.

به موازات تغییر سقف در معاملات بازار متشکل ارزی، قیمت هر اسکناس دلار برای فروش نسبت به روز گذشته، ۲۰ تومان کاهش یافت. قیمت هر اسکناس دلار آمریکا، روز سه‌شنبه برای خرید ۱۲ هزار و 900تومان و برای فروش ۱۳ هزار تومان اعلام شد. در این گزارش درباره علت افزایش سقف معاملات در بازار متشکل ارزی و تأثیر آن بر بازار ارز  سخن گفتیم که در زیر می‌خوانید.

بازار اسکناس ارز مغفول بود

میرهادی رهگشا، کارشناس  اقتصادی می‌گوید: یکی از مهم‌ترین نقاط مغفول مدیریت نرخ ارز  در کشور ما در طول سالیان اخیر این بود که به بازار اسکناس توجه ویژه‌ای نمی‌شد، یعنی صرافی‌ها و واسطه‌هایی که در تهران و سایر شهرها در کار خرید و فروش ارز بودند، می‌توانستند تا حدی تعیین‌کننده قیمت باشند. بانک مرکزی در دو سال اخیر  تصمیم گرفت در کنار تمام کارهایی که برای مدیریت ارز در کشور می‌کند، بازار اسکناس را نیز ساماندهی کند و بازار متشکل ارزی را پایه‌گذاری کرد تا خریداران اسکناس از این محل ارز مورد نیاز خودشان را تأمین کنند.

رهگشا معتقد است اگر این بازار راه بیفتد و بتواند سایر بازارها را به حاشیه ببرد، یک ابزار خوب برای کنترل قیمت برای بانک مرکزی خواهد بود.

به گفته وی، بانک مرکزی در سالیان گذشته اسکناس خودش را برای عرضه در بازار به صرافی‌ها ارائه می‌کرد و چون ساختار درستی برای عرضه نداشت، این کار نمی‌توانست به کاهش قیمت اسکناس بینجامد حالا این بازار می‌تواند به عنوان یک ساختار متشکل و منسجم جای خالی سیاست درست در عرضه اسکناس را پر کند، اما لازمه آن این است که این بازار جذابیت کافی داشته باشد.

رهگشا تصریح می‌کند: به نظر می‌رسد افزایش سقف معاملات در بازار متشکل ارزی می‌تواند در راستای افزایش جذابیت برای کارگزاران و خریداران عمده تبیین شود که از سوی بانک مرکزی برای تسهیل و ترغیب خرید و فروش در این بازار انجام شده است.

وی می‌افزاید: ظاهراً این بازار هنوز به صورت رسمی آغاز به کار نکرده و همچنان در حال طی مراحل آزمایشی قانون‌گذاری است که با وضع قانون و گرفتن بازخوردها روند اصلاحی خودش را طی کند و در عین حال با افزایش سقف معاملات، روند کار صرافی‌ها و خریداران با حجمی متناسب در این بازار در حال انجام باشد.

انتظار کاهش قیمت و ثبات در بازار

وی یادآوری می‌کند: در بازار داخلی ما بازار متشکل و نظارت شده‌ای برای خرید و فروش اسکناس نداشتیم که بتوانیم ادعا کنیم که عمده خرید و فروش ارز در این ساختار با چه قیمتی انجام شده است، از طرفی بازار اسکناس محلی برای فعالیت‌های سفته‌بازانه بوده و همیشه این سفته‌بازی منجر به افزایش قیمت در این بازار شده است، حال با رونق بازار متشکل ارزی، اگر بانک مرکزی بتواند انگیزه‌ای که برای خرید و فروش اسکناس ارز در بازار  وجود دارد را مدیریت کرده و به سمت این بازار جهت‌دهی کند، ثبات قیمت ارز را به ارمغان خواهد آورد که از این منظر برای فعالان اقتصادی که کار مولد انجام می‌دهند بسیار حائز اهمیت و مفید خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین کار بانک مرکزی در  ماه‌های اخیر برای ساماندهی نرخ ارز، کنترل جریان ریال بود، تأکید می‌کند: وقتی تقاضای ارز زیاد می‌شود، نرخ آن بالا می‌رود، حال بانک مرکزی می‌گوید توانسته است تقاضای دلار را با کنترل ریال، مثل تعیین سقف برای تراکنش‌ها مدیریت کند که کار خوبی و لازمی بوده و این اقدام در کنار شفافیت تراکنش‌ها، اخذ مالیات از  فعالیت‌های سوداگری و بازار متشکل ارزی، سبدی از سیاست‌هاست که می‌تواند در ثبات قیمت ارز  و به تبع آن سایر بازارها نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد.

علی‌اصغر سمیعی، رئیس‌هیئت مؤسس کانون صرافان می‌گوید: بازار متشکل ارزی الزاماً موجب حذف صرافان و دلالان نمی‌شود، ولی موجب می‌شود سودجویان نتوانند به منافع مصرف‌کنندگان آسیب وارد کنند. این بازار البته اگر رعایت کامل نکات فنی را بنماید و به مبانی علم اقتصاد احترام بگذارد، در هر شرایطی می‌تواند توازن و تعادل را در بازار ارز حفظ کند.

حسن سبحانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران اما معتقد است بازار متشکل ارزی نمی‌تواند التهابات قیمت نقدی دلار را کنترل کند، چرا که بیش از ۹۰ درصد ارز در کشور ما در اختیار دولت و واردکنندگان است. وی تأکید می کند: دولت می‌تواند قیمت‌گذاری کند، قیمت‌گذاری هم باید طوری باشد که منجر به ایجاد واحدهای تولیدی شود. بانک مرکزی و دولت نباید به بازار جدید دل ببندند و برای ثبات ارزی باید برنامه‌های دیگری نیز داشته باشند.