عصر امام رضا علیه السلام مصادف بود با ورود مباحث فلسفی و کلامی به قلمرو اسلام؛ اوج گرفتن چالش‌های اعتقادی به ویژه در زمینه امام و امامت و لزوم تبیین ابعاد و زوایای این بحث آن هم به استناد آموزه‌های قابل پذیرش برای همه فرق و مذاهب باعث راهگشایی، تعمیق و تأثیر گذاری در این زمینه بود از این رو امام رضا علیه السلام با آگاهی از اختلافات مردم در زمینه امامت، در مسجد جامع مرو  برای تنویر افکار عمومی و برطرف شدن اختلافات، حدیث امامت را بیان فرمودند. امام  سخن خود را با اشاره به آخرین حج پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله و نقل سخنان‌ رسول خدا در آن مراسم آغاز کردند و در ادامه امر امامت را تمام کنندۀ دین اسلام می‌دانند و می‌فرمایند: «و أمر الامامة من تمام الدین» و امامت را مقام انبیا و اوصیا توصیف می کنند: «ان الامامة هی منزلة الأنبیاء». ایشان زمام دین و نظام مسلمین را در این امر تبیین می‌فرمایند: «ان الامامة زمام الدین و نظام المسلمین» و امام را یگانۀ دوران معرفی می‌کنند: «الامام واحد دهره لا یدانیه احد».

الف) مستندات حدیث امامت:

این حدیث در مهمترین و موثق ترین کتب شیعی بیان شده است که عبارتند از:

۱- اصول کافی نوشته محمد بن یعقوب کلینی  (م ۳۲۹) در بابی به نام "بَابٌ نَادِرٌ جَامِعٌ فِی فَضْلِ الْإِمَامِ وَ صِفَاتِه‌"

۲- تحف العقول نوشته ابن شعبه حرانی (ق ۴)

۳- الغیبه نوشته محمدبن ابراهیم نعمانی (م ۳۶۰)

۴- کتابهای امالی، عیون اخبارالرضا علیه السلام، کمال الدین، معانی الاخبار، نوشته شیخ صدوق (م ۳۸۱)

۵- الاحتجاج نوشته شیخ طبرسی (م ۵۸۸)

ب) فضای کلی حدیث امامت:

در این حدیث امام رضا علیه السلام  پاسخگویی قرآن در مورد ضرورت های زندگی معنوی و مادی انسان و نیز نیاز جامعه به راهبر و ویژگی های امام را تبیین می نمایند. بنابراین به استناد ۳۱ آیه قرآن مباحث اعتقادی و کلامی ارزشمندی را مطرح می فرمایند که می توان تقسیم بندی هفتگانه‌ای را برای این آیات تشریح نمود.

در دسته اول یک آیه برای پاسخگو بودن قرآن اشاره می نماید.

در دسته دوم آیات یک آیه به کامل بودن دین اسلام مورد استناد قرار گرفته  است.

در دسته سوم آیات با تأکید بر دو آیه از قرآن ویژگیهای امام را تبیین می نماید.

در دسته چهارم شش آیه را برای بیان شرائط منصب امامت بیان نموده است.

در دسته پنجم، حضرت با سه آیه قرآن مخالفان را نفرین می کنند.

در دسته ششم دلائل رویگردانی مردم از راه امامت را با توجه به هفت تشریح می کنند.

در دسته هفتم نیز به مذمت مخالفان با تکیه بر یازده آیه می پردازند.

ج) تحلیلی کوتاه از محتوای حدیث امامت:

ژرف نگری در محتوای حدیث امامت و بررسی دوران حضرت رضا علیه السلام  حکایت از بحث ها و اختلافات عمیق اعتقادی در آن دوران دارد از این جهت حضرت با حدیث امامت جایگاه رفیع امامت، شکل گیری امامت در جهان بینی توحیدی،  را بیان می کنند و با توجه به لزوم صلاحیت افراد برای این مقام، نصب این مقام از سوی خداوند می داند و حدود یکصد مطلب در مورد شرائط، ویژگیها، صفات، امتیازات، مصادیق و شایستگان  این مقام، مسئولیتها، عجز مردم از انتخاب امام، سرانجام مخالفان و نکوهش آنها را یادآوری می نمایند.

حضرت در این حدیث برای تبیین زوایای مختلف  از حقیقتِ امرِ امامت از تعابیری ژرف و برگرفته از کلام وحی بهره می گیرند چنانکه در گزینش لغات، ساختار و ترکیب جملات، استفاده از آرایه ها و بلاغت های بیانی، علاوه بر جهت گیریهای معنایی و باطنی به دنبال بیان معارف آموزه‌های ناب اسلامی است.

انتهای پیام/