از آنجا که بودجه‌ریزی آستان قدس رضوی برای سال ۱۴۰۰ مراحل پایانی را می‌گذراند، فرصت را مغتنم شمردیم و سراغ معاون طرح و برنامه آستان قدس رضوی رفتیم تا از وی درباره اولویت‌ها و اهمیت بودجه‌ریزی و هر آنچه به این مقوله در این آستان مبارک مربوط می‌شود، بپرسیم.
مرتضی فیروزآبادی که دانش‌آموخته دوره دکترا در رشته اقتصاد است در فضایی دوستانه در دفتر کارش پاسخگوی پرسش‌های ما بود.
آقای دکتر، با توجه به مشخص بودن سرفصل‌های موقوفات، نذورات و هزینه‌کردها، چرا باز هم بودجه‌ریزی در آستان قدس رضوی مهم است؟!
آستان قدس رضوی به عنوان بزرگ‌ترین نهاد موقوفاتی جهان اسلام به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، سعی کرده است در زمینه موقوفات و نذورات تقدیمی از سوی عاشقان و دلباختگان بارگاه مطهر رضوی همواره اجرای دقیق نیات واقفان و ناذران را مد نظر قرار دهد.
در آستان قدس موقوفات از نظر نیت دو دسته‌اند؛ برخی موقوفات دارای نیات مشخص و خاص بوده که موقوف علیهم و نحوه خرج‌کرد آنها توسط واقف در وقف‌نامه ذکر شده است. در کنار موقوفات خاص، بسیاری از موقوفات نیز مصارف و نحوه خرج‌کرد آن توسط واقف بر عهده تولیت موقوفه گذاشته شده که به آنها به اصطلاح موقوفات عام گفته می‌شود. بنابراین بودجه‌ریزی و تعیین سند دخل و خرج در مجموعه بزرگ آستان قدس از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا این نهاد مقدس وظیفه دارد ضمن حفظ و بهره‌ورسازی موقوفات، برای ارائه خدمات بهتر و بیشتر مطابق نیات واقفان و ناذران عمل کند که این تعهدات دشواری و ظرافت‌های خاص خودش را دارد.
از طرف دیگر تعیین یک خط مشی صحیح و تنظیم یک برنامه و سند معتبر یکساله برای انجام فعالیت‌های مجموعه‌های آستان قدس رضوی باید مطابق با سیاستها، رویکردها و اولویت‌های تعیین شده از سوی تولیت محترم باشد.
همین جا متذکر می‌شوم که ما در بودجه‌ریزی آستان قدس رضوی به موقوفات شامل موقوفات خاص و عام و براساس اولویت‌های تعیین شده از سوی تولیت محترم توجه داریم و در نهایت سند بودجه باید به توشیح و تأیید تولیت محترم برسد تا از نظر شرعی و قانونی، اجرای سند بودجه اعتبار و رسمیت پیدا کند.
پس بودجه‌ریزی در آستان قدس به نوعی همان حفظ موقوفات و استفاده یا توزیع منابع و عواید موقوفات و مسیر خرج‌کرد بهینه آنها در راستای ارائه خدمات بهتر و بیشتر به زائران بارگاه مطهر امام هشتم(ع) است.
در چند سال اخیر به چه موضوعاتی در بودجه‌ریزی توجه بیشتری شده است؟
از نظر وقفی و شرعی در سال‌های گذشته و از زمان حضور بنده سعی کرده‌ایم بودجه به صورت تطبیقی تهیه و تدوین شود و اصل دارایی و اموال اهدایی واقفان هم حفظ شود. مثلاً زمین و املاک واقفان فروخته نشود یا آن قدری که به دلایل گوناگون فروخته می‌شود تبدیل به احسن شود یا تبدیل به دارایی پایدار و سرمایه جدید شود.
به جهت تکنیک و فرایندی در بودجه سعی کرده‌ایم بودجه را مطابق با نیت واقف بر مبنای برنامه و محصول مورد نظر بنویسیم و به گونهای بر آن نظارت کنیم که بیشترین بهره‌وری و به بهینهترین حالت ممکن مصرف شود و بر مبنای میزان انجام و پیشرفت کار بودجه تخصیص پیدا کند که از این موضوع به عنوان بودجه‌ریزی عملیاتی و برنامه‌ای نام برده می‌شود.
از نظر رویکردی نیز سعی کرده‌ایم رویکردهای دوره جدید آستان قدس که از منشور ابلاغی رهبر معظم انقلاب در احکام تولیت‌های محترم گرفته شده نظیر خدمت به زائران و مجاوران به ویژه ضعیفان و نیازمندان، بهرهگیری از ظرفیت عظیم فرهنگی آستان قدس، حفاظت از موقوفات، ساماندهی بنگاههای اقتصادی و... در برنامه‌ها و فعالیت‌های سالانه لحاظ و بر مبنای آن بودجه‌ریزی شود همچنین با توجه به تدوین و ابلاغ سیاست‌های کلان آستان قدس در سال جاری تلاش شده است هر برنامه منطبق بر اهداف و سیاست‌های مذکور باشد و ان شاءالله سعی خواهیم کرد با ابزار بودجه‌ریزی و از مسیر تخصیص بودجه، تحقق رویکردها و سیاستها را کنترل، پیگیری و بر اجرای آن نظارت کنیم؛ همچنین جا دارد اضافه کنم که در سال جدید علاوه بر رویکردهای مذکور، به کارگیری همه ظرفیتها در ارائه کمک‌های مؤمنانه و نیز فراهم کردن زمینه خدمت متناسب با پیش‌بینی استمرار شرایط کرونایی مبنای تدوین برنامه و بودجه سال جدید قرار گرفته است.
از دیگر کارهایی که مورد توجه قرار گرفته این است که مجموعه‌های مختلف آستان قدس به سوی کسب درآمد سوق پیدا کنند تا منابع موقوفاتی، صرف ارائه خدمات بیشتری به زائران شود. به عبارت دیگر از منظر راهبری به سوی خودگردانی مجموعه‌ها رفته‌ایم تا درآمدهایی که مجموعه‌ها می‌توانند بدست آورند صرف رفع نیازهای آن مجموعه شود و به جای آن، هزینه‌های کمککننده از سوی آستان قدس رضوی در مسیر انجام و ارائه خدمات بیشتر به زائران قرار گیرد.
برای بودجه‌نویسی چقدر به ساختار تشکیلاتی جدید و اولویت‌ها و شرح وظایف و کارهایی که مجموعه‌ها باید انجام دهند توجه دارید؟
در دوره جدید یعنی دوره تولیت حجت‌الاسلام والمسلمین مروی سعی کرده‌ایم تنظیم بودجه را با ساختار سازمانی جدید انجام دهیم که در عمل، اختیارات واحدها و مجموعه‌هایی که به اصطلاح در صف قرار دارند در بودجه‌ریزی و تعیین برنامه‌ها و اجرای بودجه افزایش یابد؛ هر چند که نقش مدیریتی، نظارتی و برنامه‌ریزی مجموعه ستادی نیز همچنان به قوت خود باقی است.
از طرف دیگر، اولویت‌ها را مأموریت‌های تعیین شده در سند سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی تعیین می‌کند و در این راستا موضوع اصلی، فعالیت‌های حرم مطهر رضوی و میزبانی از زائران و همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی، مذهبی و معارفی در این آستان مقدس است.
البته در سال‌های اخیر برخی از موضوعات همچون: کمک به هموطنان زلزله‌زده و سیل‌زده، مقابله با بیماری کرونا، کمک‌های معیشتی به محرومان و اقشار کم‌درآمد و... نیز مورد توجه قرار گرفته است که در راستای ایفای نقش اجتماعی آستان قدس رضوی است.
در بودجه سال ۱۴۰۰سهم سایر بخش‌ها چگونه است؟
همان طور که عرض شد بودجه‌ریزی برای سال ۱۴۰۰ بر اساس ساختار و تشکیلات سازمانی جدید است و حدود ۳۵ درصد از منابع تخصیصی مربوط به بخش‌های مختلف حرم مطهر امام رضا(ع) است که عدد قابل توجهی در سند برنامه و بودجه برای آن دیده شده است. هرچند که مقداری از فعالیت‌های حرم مطهر هم با استفاده از مشارکت‌های مردمی مانند: وقف‌ها و نذرهای جدیدی که مطابق نیازهای جدید زائران است، انجام می‌شود. ۳۰ درصد از منابع به بنیاد بهره‌وری موقوفات تخصیص یافته است که آستان قدس در اینجا به نیابت از واقفان دوره‌های مختلف وظیفه دارد ضمن حفظ عین موقوفه، با انجام سرمایهگذاری، موقوفات را تبدیل به احسن کرده و برای ارتقای بهره‌وری آن تلاش کند.
برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی مانند سازمان علمی و فرهنگی، خدمات اجتماعی، بنیاد کرامت رضوی و... چیزی حدود ۲۰ درصد از منابع بودجه اختصاص دارد و ۲۰ درصد هم برای مجموعه ستادی آستان قدس در نظر گرفته شده که مطابق عرف رقم قابل قبولی است.
نظر شما